بخشی از مقاله
چکیده جاودانگی و جامعیت قرآن، از اساسی ترین مسائلی است که از صدر اسلام تا کنون، دانشمندان و مفسران اسلامی را به خود مشغول ساخته است و روز به روز به دلیل نیازها و مسائل متنوع و متغیر بشری در حوزه های مختلف معرفتی و معیشتی بر اهمیت آن افزوده شده و نیاز به کنکاش و بررسی آن بیشتر احساس می شود. در نوشتار پیش رو که تحت عنوان جامعیت قرآن با تکیه بر آرای آیت الله مصباح یزدی است و به روش تحلیلی- توصیفی انجام گرفته، با ارائه تعریفی از جامعیت قرآن به بررسی دیدگاه های مختلف در باب جامعیت از نگاه آیت الله مصباح یزدی پرداختهایم. ایشان دیدگاه های مختلف را به سه گروه تقسیم بنده می نماید: دیدگاه حداکثری، دیدگاه حداقلی و دیدگاهی که جامعیت قرآن را در هدایت به سعادت دنیایی و آخرتی می داند و در نهایت با ارائه ادله مختلف در رد دیدگاه حداکثری و حداقلی، دیدگاه سوم را می پذیرند.
مقدمه مسئله جاودانگی و جامعیت قرآن از صدر اسلام تا کنون مورد توجه علمای مسلمان بوده است؛ هرچند پرداختن به آن در گذر زمان روند صعودی داشته و دلیل آن هم نیازها و مسائل جدیدی است که انسان در ابعاد مختلف زندگی خود با آنها روبرو می شود ولی با این حال، واژه جامعیت از واژه های جدید و نوظهوری است که مفسرین و دانشمندان اسلام درباره آن سخن رانده اند. یکی از دلایل اهمیت مسئله جاودانگی و جامعیت قرآن آن است که پذیرش یا عدم پذیرش آن در فهم این کتاب مقدس نقش بسزایی داراست.
چرا که با پذیرش آنعملاً، قرآن را در معرض پاسخگویی به نیازها و مسائل جدید بشر در سایر حوزه های معرفتی و معیشتی قرار می دهیم و عدم پذیرش آن منجر به نقص دین می شود. جاودانگی، ابدیت و در نتیجه جامعیت قرآن از آیات و روایات زیادی قابل اثبات است و مطالب زیادی در ضمن مقالات و کتابهای مختلف در مورد آن به رشته تحریر درآمده است. در نوشتار پیش رو به بررسی نظرات آیت الله مصباح یزدی در خصوص جامعیت قرآن پرداخته ایم.
ایشان از شاگردان برجسته امام خمینی - ره - ، علامه طباطبایی - ره - و آیت الله العظمی بهجت - ره - و از متفکران و صاحب نظران در مسائل اساسی اسلام از جمله فقه و اصول، تفسیر، فلسفه و ... می باشند که آثار ارزشمندی را در این زمینه ها به رشته تحریر درآورده اند. آیت الله مصباح یزدی، در بررسی دیدگاههای مختلف در خصوص جامعیت قرآن، آنها را به سه دسته تقسیم بندی می کند: دیدگاه حداکثری، دیدگاه حداقلی و دیدگاهی که جامعیت قرآن را در هدایت به سعادت دنیایی و آخرتی می داند و به نقد و بررسی این دیدگاه ها پرداخته و نظر خود را در این زمینه ارائه میدهد.
مفهوم شناسی جامعیت هر چند بحث جامعیت قرآن از مسائلی است که از صدر اسلام تاکنون وجود داشته اما استفاده از واژه جامعیت در بیان قدما به شکل کنونی وجود نداشته و از واژه های نوظهور در عرصه علوم قرآنی است. معنای لغوی: جامعیت مصدر جعلی است، از ریشه جمع گرفته شده و به معنای فراگیر بودن و شمول آمده و در کتابهای عربی جدید با واژه »شمولیه« بدان اشاره میکنند. - مصباح یزدی، :1380 ج 2، ص . - 290
معنای اصطلاحی:
منظور از جامعیت قرآن، کامل بودن مجموعهی رهنمودها و دستورات این کتاب شریف در همهی زمینههایی است که به سعادت و خوشبختی ابدی او - انسان - ارتباط دارد، که اگر آن رهنمودها و دستورات نبود، انسان به هدف اصلی خود از آمدن به این جهان نمیرسید و این نبودن رهنمودها نقصی برای دین تلقی میشد. بنابراین اگر قرآن ابعاد مختلفی دارد و اهداف گوناگونی را برای بعثت انبیا و هدایت انسانها و فرستادن کتاب بیان میکند، در این راستا تفسیر میشود. - ایازی، :1381 ص . - 15
این جامعیت قرآن است که ما را از فرهنگهای بیگانه بینیاز کرده است و به ما خودکفایی فکری، فرهنگی و عقیدتی بخشیده است. مسیحیت، با هزاران فکر و اعتقاد و فرهنگ غیر مسیحی پیوند خورده و آمیزش پیدا کرده است لیکن فرهنگ قرآنی، خودکفا، بینیاز و مستقل است و با این فرهنگ جامع است که میشود بشریت را تغذیه کرد و از گرایش به فرهنگهای دیگر بازداشت. این جامعیت و فراگیری قرآن است که همه نیازهای فکری و فرهنگی ما را برآورده میکند و هیچ نیازی را بیپاسخ نمیگذارد.
- عرفان، :1379 ص - 158 جامعیت، یعنی وجود مجموعه رهنمودها و دستوراتی که پاسخگوی نیازهای انسان در راه دستیابی به سعادت و خوشبختی در هر عصر و زمان باشد که اگر آن گفته ها و دستورات و شرح مقررات نباشد، انسان به سعادت و تکامل نمی رسد - ایازی، :1380 ص . - 18 به نظر می رسد که مسأله جامعیت با توجه به گستردگی که دارد و از آنجا که ابعاد مختلف قرآن را در بر می گیرد و از طرفی با توجه به پویایی علم بشری و نسبی بودن آن و این که هر روز ابعاد جدیدی از کاربرد قرآن در ساحتهای مختلف حیات بشری به روی انسان باز میشود لذا شایسته است که مسأله جامعیت قرآن و ابعاد مختلف آن از سوی دانشمندان مسلمان بیشتر مورد کنکاش قرار گیرد و میتوان ادعا کرد که هنوز در ابتدای این راه هستیم.
بیان مسئله مسئله جاودانگی و جامعیت قرآن و دین از جمله مسائلی است که از دیرباز در بین مفسران و دانشمندان علوم قرآن مطرح بوده و از اهمیت زیادی در بین آنها برخوردار بوده است. مسئله ای که در قرون متأخر و با پیشرفتهای بشر در حوزه های مختلف بر اهمیت آن افزوده شده است. ادعای قرآن در زمینه جهانی بودن و جاودانگی آموزه ها و معارف و در نتیجه جامعیت آن، این کتاب مقدس را بر خلاف کتب آسمانی دیگر، در معرض پاسخگویی به مسائل و نیازهای جدید انسان در ابعاد مختلف انسانی قرار داده است. روایات فراوانی که از معصومین - ع - به دست ما رسیده و تأکید آنها بر مسئله جامعیت قرآن نیز از دلایلی است که اهمیت این موضوع را آشکار کرده و کنکاش هر چه بیشتر درباره آن را می طلبد.
