بخشی از مقاله
چکیده
مباحث »زبان شناختی قرآن« در تفسیر قرآن کریم اهمیت به سزایی دارد. این گونه مباحث سابقه ای طولانی دارد، اما امروزه با توجه به مباحث جدیدی که در این حوزه مطرح است، زوایای جدیدی پیدا کرده است. مطابق برخی از دیدگاه ها، زبان قرآن نمادین است، البته برای زبان نمادین تقریرهای مختلفی شده شده است، در برخی تقریرها زبان قرآن غیر قابل ترجمه و تفسیر است و طرفدان این نظریه رویکردی غیر معرفت بخش به زبان قرآن دارند. آیت الله معرفت در برخی آثار خود، مانند: »التفسیر الاثری الجامع« ذیل عنوان »لسان القرآن« و نیز ذیل عنوان »اسلوب القرآن« و در کتاب »التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب« در ذیل عنوان »منهج القرآن فی الافاده و البیان« همچنین در کتاب »علوم القرآن« در بحث »آرایه های ادبی« به این موضوع پرداخته اند، علاوه بر این در برخی مصاحبه هایی که از ایشان در مجلات قرآنی چاپ شده است، دیدگاه ایشان در مورد »زبان قرآن« ارائه گردیده است. در این نوشتار هدف آن است که دیدگاه آیت الله معرفت - ره - در مورد زبان قرآن و نقد ایشان بر دیدگاه های روشنفکران و کسانی که »زبان قرآن« را »حقیقت گرا« و »واقع نما« نمی دانند، به صورت جامع ارائه گردد، همچنین به جدیدترین دیدگاه های ارائه شده در مورد »زبان قرآن« اشاره گردد.
کلید واژه: زبان قرآن، زبان حقیقی، زبان نمادین، زبان رمزی، آیت الله معرفت
مقدمه
قرآن کریم مهمترین منبع استنباط احکام فقهی، سیاسی، اخلاقی، عقیدتی و فرهنگی اسلام است. نحوه نگرش به زبان قرآن در استنباط همه موارد ذکر شده تأثیرگذار است. مطابق برخی دیدگاهها زبان قرآن، معما گونه و رمزی است، به گونهای که هیچگاه نمیتوان به مراد اصلی خدای تعالی پی برد، از این رو عبارات و الفاظ آن تحلیل ناپذیرند! مطابق برخی دیدگاه ها زبان قرآن، تنها زبان بیان دستورات اخلاقی است و لازم نیست به دنبال موضوع له خارجی برای گزارههای آن باشیم، بنابراین واژه گانی مانند بهشت و جهنم، عذابهای جهنم، نعمتهای بهشتی، فرشتگان، جنیان و نیز تمام داستانها و تمثیل های قرآن، تنها برای تربیت اخلاقی مردم است و واقعیت خارجی ندارد!
مطابق این دیدگاه باید در تمام اعتقاداتمان به ویژه در اصول دین تجدید نظر کنیم، زیرا زندگی پس از مرگ که قرآن درباره اش سخن می گوید و تمام بشارت ها و انذارهایی که قرآن نسبت به نعمت ها و عذابهای قیامت دارد بیانی نمادین است و تعبیری از باطن همین زندگی دنیوی است! همچنین مسأله نبوت و وحی به معنای حالات روحی و تجربه دینی است و یا در آیاتی که می گوید آنچه در آسمان و زمین است تسبیح خدا می گوید همه این موارد زبانی نمادین به معنای غیر واقعی است!آیت الله معرفت در مقابل این گونه تحلیل ها از زبان قرآن ایستاد و با ادله عقلی و نقلی در صدد اثبات واقع نمایی و حقیقت گرایی زبان قرآن برآمدند.
مفهوم شناسی
.1 زبان
»زبان«، »زفان« و »زوان«، در لغت به سه معنا آمده است: - 1 عضوی عضلانی ماهیچه ای و متحرک در دهان که از آن برای چشیدن مزه ها، بلع غذا و حرف زدن استفاده می شود. - 2 مجموعه نشانه های آوایی و خطی که برای بیان اندیشه و برقراری ارتباط به کار می رود. - 3 مجموعه رمزها و نشانه هایی که برای یک معنی خاص به کار می رود. - فرهنگ فارسی معین، واژه »زبان - « معادل این واژه در عربی واژه »لسان« است. راغب می گویدلِسَ» ان« عضو معروف بدن و نیروی آن است و دروَ آیهاحْلُلْآمدهاست:عُقْدَهً» مِنْلِسانِی« - طه - 27 /؛ یعنی به من نیروی زبان و سخن گفتن کامل عطا کن. - راغب، مفردات الفاظ القرآن، ص - 240
ماده »لسن25 « بار در قرآن کریم آمده است. در مورد واژه »لسانوَ «ما درأَرْسَلْناقرآن،مانند آیه:مِنْ» رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِقَوْمِهِ - «ابراهیم - 4/ سه دیدگاه وجود دارد: - ر.ک: شاکر، محمد کاظم، استاد معرفت و زبان قرآن، نسخه اینترنتی، در سایت راسخون - .1 سخن گفتن به زبان قوم، یعنی اینکه پیامبر با زبان عادی که مردم با یکدیگر گفتگو می کنند با مردم سخن گفته است. - ر.ک: طباطبایی، المیزان، ج12، ص .2 - 15 مراد از »لسان« زبان مفاهمه است، یعنی پیامبر افزون بر اینکه با لغت مردم سخن می گوید برای تبیین مفاد کلام در سطح و افق خاص آنان نیز سخن می گوید. - ایازی محمد علی، مقاله زبان قرآن، ص 3، نسخه اینترنتی - .3 مراد از همراهی وحی با زبان قوم، همراهی با فرهنگ زمانه است. - ر.ک: خرمشاهی، مجله بینات، شماره 5، ص - 91 استاد معرفت قائل بودند که رسالت قرآن تأثیر گذاری و رو در روشدن و مبارزه با عادت های جاهلی بود موجب هلاکت بود. - ر.ک:معرفت، محمد هادی، شبهات و ردود، ص - 111
.2 عرف
واژهعُرف«» از ریشه عرف - عین ، را و فا - است. این ماده به دو معنا آمده است: یکی به معنای تتابع و پشت سر هم آمدن و دیگری به معنای سکون و آرامش است. - معجم مقاییس اللغه، ج4، ص . - 281 به کاکل اسب و خروسعُرف«» گفته شده است، زیرا کاکل آنها پیاپی و پشت سر هم است. - مفردات راغب، ص - 562- 561 همچنین لغویانعُرف«» را به معنای »معروف« مقابل منکر دانسته اند. - ر.ک: العین، واژه »عرف«؛ لسان العرب، ج9، ص 236، واژه »عرف - « در اصطلاح فقها و اصولیان به معنای شیوه و روشی است که مردم آن را پذیرفته و بر اساس آن حرکت می کنند،
خواه در گفتار یا کردار باشد. - ر.ک: صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج4، ص 234؛ مصادر فقه الاسلامی و منابعه، ج1، ص 183؛ الاصول العامه، ج1، ص . - 419
انواع عرف
عرف را از جهات مختلف تقسیم نموده اند:
الف. عرف عام و خاص
عرف عام آن است که همه مردم یا اکثریت آن را پذیرفته اند. عرف خاص آن است که از گروه خاصی که دارای یک دین، مذهب، زبان، مکان، عصر و... هستند پدیدار می شود. - ر.ک: طباطبایی، محمد تقی، الاصول العامه للفقه المقارن، محمد تقی، ج1، ص - 420
