بخشی از مقاله
چکیده
رابطه قرآن و علوم گوناگون طبیعی، فلکی و..... از دیر باز مطرح بوده است. با پیشرفت بشر در انواع علم، رابطه قرآن و علوم انسانی در دوره معاصر بنابر نیازهاي مختلف انسانی، با دیدگاه متفاوت مطرح شده است. مسأله که ایجاد می شود این است که قرآن با علوم انسانی چه نوع رابطه دارد. تبیین چگونگی رابطه قرآن و علوم انسانی ازدیدگاه آیت االله مصباح یزدي، سئوال این تحقیق است که براي پاسخ آن، قرآن به عنوان مهم ترین منبع معارف اسلامی باید اولین مرجعیت علمی در نظریه هاي علمی اسلامی باشد. از طرف دیگر پیشرفت هاي علوم انسانی را نیز نمی توان نادیده گرفت. بهتر به نظرمی رسد که براي روشن شدن رابطه قرآن و علوم انسانی به اندیشمند مفسر مراجعه کرد و با مطالعه آثار شان نوع رابطه را به دست آورد . این تحقیق براي تبیین چگونگی رابطه قرآن و علوم انسانی به آثار و گفته هاي آیت االله مصباح یزدي، مراجعه کرده و مباحث که از این رابطه به دست می آید، ازجمله در تولید علوم انسانی دینی است. روش تحقیق این گونه است که با بکارگیري روش کیفی- تحلیلی و توصیفی به بررسی نظریات آقاي مصباح در رابطه با علوم انسانی دینی و مبانی معرفت شناختی و روش شناختی آن پرداخته و از منظر ایشان، به برخی ابهامات پاسخ می دهد. از دیدگاه ایشان، آنچه ضرورت دارد، شناخت و بیان تأثیر پدیده ها در سعادت و شقاوت انسان است . این امر دربسیاري موارد با عمل اختیاري انسان در ارتباط است با توجه به بررسی کنشهاي ارادي وآگاهانه انسانی و احکام، آثار و پیامدهاي آن در علوم انسانی، علم دینی در گستره علوم انسانی اسلامی محقق خواهد بود. براي این منظور، پیشینه تحقیق در رابطه علم و دین و آثار آقاي مصباح، در باره اي رابطه علم و دین و معارف قرآن، بررسی نموده و رابطه قرآن و علوم انسانی را تبیین نموده است . از منظر ایشان، نظریه هاي بدست آمده از وحی، عقل و ... باید در راستاي کمال حقیقی انسان در حوزه باورها و ارزشها و با متدولوژي صحیح–روشفقاهتی- باشد. در این نظریه، "مراجعه به وحی "، یک روش در گردآوري و تولید نظریه هاي علمی بوده، ارزش معرفتییقین حاصل از آن،کمتر از معرفت هاي یقینی دیگر نیست. نتیجه نهایی تحقیق این بوده است که رابطه قرآن و علوم انسانی، عموم و خصوص من وجه است بنابراین نوع رابطه میان قرآن و علوم انسانی، موارد از اشتراك و افتراق دارند .لوازم این نوع رابطه در تولید علم اجتماعی دینی، تأثیرقرآن بر علوم انسانی و خدمات علوم انسانی بر قرآن و موارد افتراق قرآن و علوم انسانی در متد لوژي و قانون گذاري در جامعه، تبیین شده است .
مقدمه
قرآن آخرین کتاب الهی است که براي هدایت انسانها نازل شده است. آیاتی علمی قرآن1 و اعجازهاي این کتاب در ابعاد علوم بلاغی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، اقتصادي، سیاسی، جهان بینی و تبیین هدف ازخلقت انسان، اشارات علمی عمیق به خلقت و حتی در ترتیب آیات وتعداد کلمات و حروف آن پی برده اند.همه این ها نشان دهنده رابطه قرآن با علوم انسانی است. مسئله که در رابطه قرآن و علوم انسانی مطرح است این است که این رابطه چگونه می تواند وجود داشته باشد.قرآن،مجموعه ى آموزه هایی است که از منبع وحی الهی، جهت هدایت انسان ها به پیامبراکرم صلی االله علیه وآله نازل شده است.این آموزه ها در برخی موارد دستوري وتعبدي است درباره اي علم نیز دیدگاه هاى مختلفی درجات گوناگون مطرح شده است. علم مسیر حرکت انسان را بر مبناي تجربیات واندیشه هاي او بنا می گذارد.، علوم انسانی به معناىتجربی، با آموزه هاي علم در قرآن در جهت نورانیت و هدایتکه دانشمندان را با تقویت ایمان و اعتقاد به یگانگی خداوند و تشدید درخضوع و خشوع میکشاند2؛چگونه می تواند رابطه داشته باشد؟ این سؤال ذهن بسیاري دانشمندان مسلمان را مشغول کرده است. براي پاسخ دادن، با توجه به تحولات علمی در جهان در دوره معاصر، در جهان اسلام، با تاثیر پذیري از علم گرایی افراطی در غرب، برخی افراد تلاش کرده اند که رابطه قرآن با علوم انسانی را به گونه اي گفته اند همه گزاره علمی در قرآن وجود دارد وبرخی افراد به گمان دفاع ازقرآن، در صدد بیان تعارض میان علوم انسانی وقرآن بوده اند.این دیدگاه ها نشان دهنده این است که، مسأله رابطه قرآن و علوم انسانی جدي است و در این باره سؤالات و پرسش هایی اساسی مطرح می باشند. این تحقیق در پاسخ به این سؤال: رابطه قرآن و علوم انسانی از دیدگاه آیت االله مصباح یزدي چگونه است؟ انجام شده است. پیش از پرداختن به اصل موضوع، توضیح پیشینه رابطه قرآن و علم، و تعریف از مفاهیم شامل علم، علوم انسانی و قرآن، لازم به نظر می رسد.
پیشینه رابطه قرآن و علم
سه نظریه در رابطه قرآن و علم وجود دارد. الف - دیدگاه حداکثري: براساس این دیدگاه همه جزئیات علوم در قرآن وجود دارد. - طنطاوي ، ص 18 و غزالی ، 1ص . - 289 ب - دیدگاه حد اقلی: براساس این دیدگاه قرآن و علم تقریبا جدا از همدیگرهستند. قرآن به مسائل اخروي و علم به مسائل دنیوي می پردازد - شاطبی،1994م 2ص. - 488 ج -
دیدگاه میانه: براساس این دیدگاه قرآن و علم رابطه دارند و قرآن در موارد متعدد به علوم مختلف اشاره کرده است
١- آیات9 زمر، 11 مجادله، 1 تا 4 علق،114 طه، 129 بقره، 191 آل عمران ، 24 محمد.24 تا 27عبس ، 19 ملک، 17 تا 20 غاشیه.آیات179 اعراف، 171 بقره.
٢- قرآن کریم در این باره می فرماید»شَهِد اللّهأَنﱠه لا إِلهَ ّإِلاهِوو الْملائَکَُهوأُولُواالْعلْم« خداوند شهادت می دهد که معبود جز خداى یگانه نیست و ملایکه و دانشمندان نیز گواهند . »ﱠإِن الﱠذَینَ أُوتُوا الْعلْممْن قَبلَهإِذایتْلیعلَیهِمیخَرﱡونَ لَلْأَذْقانِسجًدا... *یبکُونَویزِیدهم خُشُوعا:« به درستی که کسانی که پیش از این از علم بهره مند شدند، آن گاه که آیات الهی بر آنان خوانده شود، با چانه هاى خویشر زمین فرو افتند و گریستن را آغاز کنند و خواندن قرآن، بر خشوع آن ها بیفزاید.
