بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این پژوهش بررسی اثربخشی و درمان بیماری های روانی در طب سنتی به روش کتابخانه ای است در این راستا آثار مکتوب دانشمندان پیشین مسلمان ایرانی از جمله حکیمان و برخی از آثار مکتوب »ابوزید بلخی، رازی، ابن سینا، جرجانی و عقیلی خراسانی دانشمندان معاصر مورد استفاده قرار گرفته است. علاوه بر ارائه روش درمانی طب سنتی به روش درمان دارویی متداول امروزی و عوارض جانبی آن نیز اشاره شده است. در بررسی انجام شده معلوم گردید که طب سنتی و اسلامی بیشتر به جنبه پیش گیری توجه دارد و در درمان به دنبال رفع علل بیماری هاست نه فقط رفع علایم آن ها و حکیمان علاوه بر نقش دارو در سلامتی روانی بیماران به نقش عوامل محیطی و روانی مانند نور، آب و هوای محل سکونت بیمار، رنگ اتاق و لباس بیمار، بوها و صداهای ملایم و آهنگ های موزون، رژیم غذایی، خواب، ورزش و ماساژ، حمام کردن و طرز برخورد اطرافیان بیمار سهولت و سرعت بخشد و سبب کاهش مدت و هزینه گردد. افراد سالم و بیمار نیز با بهره گیری از این طب میتوانند در جهت حفظ و بهبود سلامت روان خودگام های مؤثری بردارند.
از سوی دیگر با بهره گیری از این طب، بیماران مبتلا به اختلالات روانی علاوه بر دور ماندن از عوارض جانبی داروهای شیمیایی در زمان کوتاه تری نسبت به درمان های متداول امروزی درمان می شوند. اختلال افسردگی اساسی از شایعترین سندرم های روانپزشکی می باشد که در صورت عدم درمان، اختلالات زیادی را در عملکرد فرد به وجود می آورد. درمان رایج این اختلال شامل مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین، ضد افسردگی های سه حلقه ای و مهارکننده منوآمینواکسیداز می باشد. برخی از محققان درمانهای گیاهی را نیز توصیه نموده اند؛ درطب سنتی ایران از زعفران، اسطوخودوس، افشرده پرتقال به عنوان یک عامل بالابرنده خلق و نشاطآوریاد می شود و همچنین با اثر بخشی افشرده پرتقال در درمان اختلال افسردگی اساسی انجام شد و می توان به بررسی اثرات زعفران بر روی حافظه و به خصوص اثرآن بر روی هیپوکامپ پرداخت و همچنین به اثربخشی اسطوخودوس در درمان افسردگی خفیف تا متوسط پرداخت.
واژگان کلیدی: طب سنتی، بیماری های روانی، درمان افسردگی، عوامل محیطی
مقدمه:
در تمدن های باستانی چین، بابل، مصر و یونان رفتارهای نابهنجارِ افراد، به ناخشنودی خدایان تسخیر شدن توسط شیاطین نسبت داده می شد. » بقراط «پدر علم پزشکی جدید کسی بود که این عقاید را رد کرد. وی تأکید کرد، بیماری های روانی علل طبیعی دارند و تفکر رفتار غیرعادی، نشان دهنده نوعی آسیب مغزی است. بستری کردن بیماران به شکل جدی درقرن پانزدهم و شانزدهم شروع شد. این تیمارستان ها برای ساکنان خود برنامه ای جز واداشتن آن ها به کار کردن نداشتند. - - 1درست در زمانی که در کشورهای اروپایی هیچ درمان طبی برای بیماری های روانی وجود نداشت. » حکیم ابوزید بلخی « در حدود قرن نهم و دهم میلادی ودر اوایل »حکیم ابو علی سینا«، در اوایل قرن دهم میلادی» حکیم زکریا رازی «در اواسط و اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن » حکیم جرجانی «، قرن یازدهم میلادی در قرن هجدهم میلادی در آثار خود » حکیم عقیلی خراسانی «، دوازدهم میلادی روش های پیش گیری و درمان بیماری های اعصاب و روان را نگاشته اند و بیماران دارای این اختلالات را مداوا نموده اند و حتی برای بهبود بیماران خود علاوه بردارو درمانی روش های روان درمانی نیز داشته اند.
در طی این پژوهش معلوم گردیدکه طب سنتی و اسلامی با اهمیت زیاد قائل شدن برای سبب های ششگانه سلامتی - اسبابستّه - گام های بلندی در زمینه پیش گیری از بیماری ها برداشته است. حکیمان مسلمان ایرانی پی برده بودند افزایش مقدار خلط ها و تغییر کیفیتشان در بدن - غلبه اخلاط - و نیز تغییر مزاج تمامی اندام ها - سوء مزاج اندام ها - بسیاری از بیماری های جسمی و روانی را به وجودمی آورد و نیز عوامل ایجادکننده این امور را در درون و بیرون بدن شناسایی کرده بودند و هدف اصلی ایشان از بین بردن علل ایجادکننده بیماری ها بود، نه فقط بین بردن علایم بیماری ها. آن چنان که در برخی از درمان های دارویی متداول امروزی تنها علایم بیماری رفع شده است و جهت آشکار نشدن این علایم مصرف دارو باید تا آخرعمر بیمار تداوم داشته باشد.
درست در زمانی که هنوز اثری ازانواع روان شناسی و روان درمانی نبود حکیمان علاوه بر نقش دارو در سلامت روان بیماران خود به نقش عوامل محیطی مانند نور، آب و هوای محل سکونت بیمار، رنگ اتاق و لباس او، بوها و صداهای ملایم و آهنگ های موزون، رژیم غذایی، خواب، ورزش و ماساژ، حمام کردن وطرز برخورد اطرافیان بیمار املاًپکی برده بودند و با ارایه توصیه های لازم موجبات سلامت روان بیماران را فراهم می کردند. از سوی دیگر با بهره گیری از این طب، بیماران مبتلا به اختلالات روانی علاوه بر دور ماندن از عوارض جانبی داروهای شیمیایی در زمان کوتاه تری نسبت به درمان های متداول امروزی درمان می شوند و از انگی که به ایشان درزمان مراجعه به روان پزشک زده می شود نیز در امان می مانند - - 2 اختلال افسردگی اساسی یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی10-25درصدزنان و5-12 درصدمردان درطول عمربه آن دچار می شوند. عدم درمان این اختلال، آسیبهای روانی و عوارض اجتماعی و اقتصادی بسیاری برای بیماران ایجاد میکند. درمانهای رایج این اختلال شامل استفاده از مهارکننده های ضد افسردگی های سه حلقه ای، - SSRIs - انتخابی بازجذب سروتونین می باشد.
یافتن - MAOIs - و مهارکننده های منوآمینواکسیداز - TCAs - درمانهای مؤثر برای این اختلال که دارای کفایت اثر بالاتری نسبت به دارونما باشند، عوارض جانبی مؤثرتری داشته باشند - 24 - و استفاده از آنهااز نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه باشد، از زمینه های فعال تحقیقات روانپزشکی است . - 25 - علاوه بر استفاده از رژیم های دارویی رایج در درمان افسردگی، دربرخی از منابع، داروهای گیاهی نیز در درمان این اختلال مورد توجه قرار گرفته اند. - - 6 افشرده پرتقال با نام علمی Citrus Fragrance و زعفران واسطوخودوس - lavandula - officinalis ازگیاهانی هستندکه در طب سنتی از آن به عنوان شادی آور وبرطرف کننده غم واندوه یاد شده است. - 11،12،13، - 14 بحث دانشمندان طب سنتی و اسلامی در صدها سال پیش عوامل حفظ کننده سلامتی و پیش گیری از بیماری های جسمی و روانی و عوامل بیماری زا را شناسایی کرده بودند.این عوامل را »اسباب سته« می نامیدند و این عوامل عبارتنداز: 1 هوا 2 خوردنی ها و آشامیدنی ها 3 خواب و بیداری 4 حرکت وسکون5 اعراض نفسانی6 احتباس و استفراغ 1 هوا: حکیمان معتقد بودند هوا اعم از هوا به عنوان گاز تنفسی، آب وهوای هر فصل و هر منطقه جغرافیایی، باد، تغییرات حرارت و رطوبت هوا واجسام کیهانی بر سلامت جسم و روان تأثیر می گذاردمثلاً. بیان کرده اند: در هرفصل چه عواملی سبب ابتلا به کدام بیماری جسمی و روانی می گردد وراهکارهای پیش گیری کننده از آن بیماری هاکدامند - 3،. - 5
-2 خوردنی ها و آشامیدنی ها: حکیمان علاوه بر بیان خاصیت های انواع خوردنی ها و آشامیدنی ها معتقد بودند هر فرد باید با توجه به نوع مزاج خود، مزاج دوران عمر، مزاج فصل، مزاج منطقه جغرافیایی محل سکونت خود و مزاج خوردنی ها و آشامیدنی ها بخورد و بیاشامد تا از سلامت جسم و روح برخودار شود. هم کمیت و هم کیفیت خوردنی ها و آشامیدنی ها را در سلامتی و ابتلای به بیماری ها مؤثر می دانستند 3 - ،. - 5
3 خواب و بیداری: حکیمان خواب را عامل تجدید قوای انسان و بیداری زیاد را مضر می دانستند و خواب در روز را سبب بد رنگی پوست، بد بویی دهان، بی حالی و سستی، کند ذهنی و ابتلای به امراض سوداوی - بیماری های روانی - می دانستند - 3،. - 5
4 حرکت و سکون: حکیمان در هزارها سال پیش اهمیت ورزش را در سلامت جسم و روح دریافته بودند و نیز انواع ورزش های مفید - 5 - وکاربرد ماساژ برای ورزشکاران حتی ورزش و ماساژ دادن پیران - 5 - را درکتاب های خود ذکر کرده اند - 3،. - 4
- 5 اعراض نفسانی: منظور از اعراض نفسانی هیجانات می باشد. بجاست در این زمینه که یکی از موضوعات مهم روان شناسی است و شدت بروز یا عدم بروزشان نشان دهنده سلامت و بیماری روانی می باشد، برخی نظرات حکیمان راذکر نماییم: قوام - استواری - بدن انسان به قلب و قوت حیوانی - 8 - در آن می باشد. این قوت - نیرو - تحت تأثیر کارهایی که خارج از بدن صورت می گیرد - یا رویدادهایی که رخ می دهد - قرار می گیرد. اگر آن امور موافق با قوت حیوانی رخ دهد اثر نیک از آن ها می پذیرد وگرنه اثر بد می پذیرد و حالت بدن تغییر می کند. به این اثرپذیری قوت حیوانی و تغییر حالت بدن اعراض نفسانی می گویند؛ مانند شادی، غم، خشم، لذت، ایمنی، ترس، امید، خجالت. در اثر اعراض نفسانی، درمزاج تمام اندام ها و مزاج خلط ها و مزاج روح حاصل از آن ها واعمالِ قوت ها تغییر ایجاد می شود - - 3 اعراض نفسانی در همه افراد به یک اندازه نیست بلکه بستگی به مزاج و میزان توانایی هر فرد دارد. بعضی زود خشم و بعضی دیر خشمند؛ بعضی از امورترسناک خیلی می ترسند و عده ای نمی هراسند - . - 7 1-5تأثیر اعراض نفسانی - هیجانات - بر بدن تأثیر اعراض نفسانی در بدن از تأثیر غذاها، آشامیدنی ها، داروها، خواب، بیداری، حرکت و سکون بیش تر است زیرا این اعراض فوری و به سرعت حال فرد را تغییر می دهند. دیده اید که به محض این که اندیشه ای از خاطر فرد
