بخشی از مقاله
چکیده
در جهان پرتلاطم امروز، آیات پرشور الهی و کلام روحبخش معصومین و زمزم لایزال معارف شیعه مرهم جانهای خسته و سیراب کننده تشنگان هدایت و رهایی جویندگان از ظلمتهای نفس است. یکی از بحثهای بسیار مهم و پرارزش اسلام، بحث اندیشه و اندیشیدن در تربیت اسلامی می باشد. حکمای بزرگ الهی در نوشتههای خود به این مطلب اشاره کردهاند که مرکز اندیشه، برای حرکت دادن انسان به سوی نتایج مثبت، مَرکبی است که هیچ موجودی در آفرینش سرعت سیر او را ندارد. در این میان، تفاوتی ندارد که انسان در نتیجه یا عاقبتِ چه موضوعی میخواهد تامل و تفکر کند. اسلام علاقمند است که هر مرد و زنی، پیش از انجام هرکاری فکر کنند و اگر فکر خودشان نیز به جایی نرسید، از فکر دیگران برای حل آن موضوع استفاده کنند. هدف این گفتار ارائه تعریفی از اندیشه ،تفکر ، فواید و موانع اندیشیدن و اندیشه با استفاده از آیات و گفتار معصومین است بر همین اساس سعی گردیده که موقعیت اندیشیدن در نظام تربیتی اسلام را روشن کرده و موانع و آثار اندیشیدن و ویژگی های اندیشیدن را برشماریم.
واژگان کلیدی : اندیشه- تفکر - تزکیه
-1مقدمه
هر چند مطلق تربیت با اخلاق تفاوت دارد اما تربیت اسلامی با اخلاق مترادف میشود پس نظام تربیتی اسلام یا نظام اخلاقی اسلام به مجموعه قواعد و دستورالعملهای مکتب اسلام گفته میشود که برای هدایت انسان و قرب الیاالله ضروری است.سخن مرحوم شیخ محمد بهاری - ره - که بر سنگ مقبره او در بهار همدان نوشته شده است جایگاه نظام تربیتی اسلام را معین کرده است: فقه مقدمه تهذیب و تهذیب مقدمه توجیه است. ایشان نظام تربیتی اسلام را حلقه واسطه فقه و توحید دانستهاند.خداوند در قرآن کریم جایگاه نظام تربیتی اسلام را چنان تصور نموده است که با سرنوشت انسان گره میخورد.
خداوند در قرآن میفرماید: »قد افلح من زکاها و قدخاب من دساها« هر کس نفس خود را تزکیه کرد رستگار شده و هر کس نفس خود را به معصیت آلوده ساخته زیانکار گشت - سوره شمس آیه 9 و - 10 و باز خداوند در جایی دیگر میفرماید: »هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین«اوست آن کس که در میان بیسوادان فرستادهای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به ایشان بیاموزد و آنان پیش از آن در گمراهی آشکار بودند - آیه 2 سوره جمعه - خداوند در این آیهلاًاو تزکیه را قبل از تعلیم آورده است ثانیاً امی بودن حضرت محمد - ص - را تذکر داده است تا جایگاه تزکیه و نظام تربیتی اسلام و تقدم آن بر تعلیم را برای مؤمنان تبیین کند.
اکثر فلاسفه قدیم و جدید در توجیه ماهیت - اندیشه و تفکر - مباحث کثیر و فراوان عنوان نموده و در تجزیه و تحلیل این نیروی کشاف و خلاق انسان یعنی اندیشیدن سخن های فراوان رانده اند، ولی آنچه را که تاکنون در توجیه عقل و تفکر بیان نموده اند آنقدر نبوده است که بتواند حقیقت نیروی مرموز اندیشه را که بواقع - طلسم اعظم - است روشن نماید و ماهیت آن را واضح و عیان سازد.مشهورترین تعریف و توجیهی که تاکنون از تفکر بعمل آمده است تعریفی است که فلاسفه اسلامی نموده اند:تفکر و اندیشه مجموع دو عملی است که در ذهن انجام می گیرد، بدین طریق که فکر وقتی که در برابر سئوال و مجهولی قرار بگیرد برای حل مشکل و معضل به تلاش می پردازد، بدین نحو که فکر ابتدا بسوی مبادی اولیه حرکت کرده و پس از آن که در مبادی عقلیه تردد نمود به سوی مراد بازگشت می نماید، و بدین طریق عمل تفکر انجام می گیرد.
تفکر: عملی ذهنی است و زمانی مطرح میگردد که انسان با مسئلهای مواجهاست و خواستار حل آن است. در این هنگام در ذهن، تلاشی برای حل مسئله آغاز میگردد که این تلاش ذهنی را، تفکر مینامند. به عبارت دیگر تفکر ، تلاشی است ذهنی، برای پاسخ گویی صحیح و دقیق به سوالات ذهنی که به ابزاری چون منطق ، خرد ورزی،دانش،تجربه و درک صحیح موضوع نیازمند است - میرحبیبی. - 2012ویناک در کتاب روانشناسی تفکر، تفکر را چنین تعریف میکند: »تفکر سازمان دادن و تجدید سازمان در یادگیری گذشته جهت استفاده در موقعیت فعلی است.«
