بخشی از مقاله
چکیده
تولید در بخش کشاورزی تفاوت هایی باسایرزمینه های تولیدی و تجاری دارد که مهمترین آنها اتکای زیاد فعالیتهای این بخش به طبیعت ومواجه شدن باطیف وسیعی ازخطرات وحوادث طبیعی مانند سیل- تگرگ-گرماوسرما- آفات وامراض نباتی می باشد که فعالیت دراین بخش رابه فعالیتی پرخطر و توام باریسک تبدیل کرده است . یکی ازشیوه های شناخته شده برای رویارویی باخطرها و کنترل ریسک، بیمه محصولات کشاورزی است.
صنعت بیمه افزون براینکه تنگناها و دشواریهای مادی کشاورزان را بهبود می بخشد محیطی رابرای سرمایه گذاری کلان افراد دربخش کشاورزی بوجود می آورد. دراین مقاله که به روش مروری و با استفاده ازمنابع مکتوب تهیه شده، ایده مدیریت ریسک در فعالیتهای کشاورزی و بیمه به عنوان راهکاری مناسب تشریح شده و فرصت ها وچالش هایی که کشاورزان درمدیریت ریسک با آنها روبه رو هستند مورد بررسی قرارگرفته است.
مقدمه
بخش کشاورزی به دلیل برخورداری از رشد مستمر و پایدار اقتصادی ، تأمین امنیت غذایی، بازدهی سرمایه، ارزآوری، ارز بری کمتر، ایجاد عدالت اجتماعی در قیاس با سایر بخشهای اقتصادی کشور از قابلیتهای خاصی برخوردار است به نحوی که توانسته است نقش بسیار بارزی در عرصه اقتصادی کشور داشته باشد. حدود 40 درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی میکنند که شغل اکثر آنها کشاورزی است، بنابراین کشاورزی در اقتصاد روستایی ایران، بسیار مهم است و سهم آن درمعیشت روستاییان بخصوص کشاورزان خرده پا که اغلب منبع درآمد دیگری ندارند، بسیار حائز اهمیت است - نوری سعید،. - 1378 فعالیت های کشاورزی سرشار از مخاطره های گوناگون است.
علاوه بر این، تولید در بخش کشاورزی تفاوتهایی با سایر زمینه های تولیدی و تجاری دارد، که مهمترین آنها اتکاء زیاد فعالیتهای این بخش به طبیعت و مواجه شدن با طیف وسیعی از خطرات و حوادث طبیعی مانند سیل، تگرگ، سرما و گرما، آفات امراض نباتی میباشد که فعالیت در این بخش را به فعالیتی پرخطر و توأم با ریسک تبدیل کرده است . - Anderson, 2003 - از این رو تغییرات در شیوه کشاورزی می تواند نقش مهمی در جلوگیری از پدیدار شدن پیامدهای ناگوار داشته باشد. - خسروی پور395
فعالیت در بخش کشاورزی به علت اتکای زیاد به طبیعت و وابستگی آن به عوامل و شرایط جوی و محیطی، فعالیتی همراه با ریسک محسوب می شود و تولید کنندگان این بخش همواره با خسارات ناشی از بروز حوادث قهری و بلایای طبیعی روبه رویند و زندگی اقتصادی آنها در معرض خطرات جدی قرار دارد، به طوری که این امر موجب می شود کشاورزان و دامداران همواره نگران بازپرداخت هزینه های مختلف تولید و حتی هزینه های ضروری زندگی و معاش خود باشند . از این رو بقا و دوام فعالیت های تولیدی در این بخش نیازمند حمایت های جدی از تولیدکنندگان و سرمایه گذاران این بخش است.
در بین سیاست های مختلف حمایتی بیمه محصولات کشاورزی، به عنوان راه حل مفید و مناسب جهت مقابله با این خطرات همواره مورد توجه و تاکید بوده است.بیمه محصولات کشاورزی به کشاورزان کمک می کند تا به منظور کاهش ریسک، بهترین برنامه های مدیریتی و استراتژی های پایدار را به کار ببرند - رحیمی،. - 1379 بیمه محصولات کشاورزی از جمله راهکاراهای مناسب برای چیرگی بر ریسک حاکم بر تولید در بخش کشاورزی و افزایش اطمینان خاطر بهره بردارن نسبت به درآمد آینده شان میباشد. - زارع و ابراهیمی ، - 1390
بیمه کشاورزی می تواند با افزایش ریسک پذیری بهره برداران و به تبع آن، افزایش احساس امنیت در کشاورزان، زمینه لازم برای استفاده مناسب و کارا از عوامل تولید و همچنین سرمایه گذاری در استفاده از فناوری نوین و در نتیجه افزایش بهر ه وری در بخش کشاورزی رافراهم کند و موجب کاهش نوسانها در تولید محصولات کشاورزی و درآمدی کشاورزی شود - ترکمانی،. - 1383 اصولاً بیمه کشاورزی از سوی دولتها برای حل دو مشکل اساسی درآمد بسیار پایین ودرآمد بی ثبات مورد توجه قرار می گیرد .
شواهد حاکی از آن است که فرایند بیمه کشاورزی در ایران پویایی و سرعت لازم ر ا نداشته و این امر ناشی از شناخت محدود کشاورزان از بیمه محصولا ت کشاورزی و نیز محدودیت درآمد و بودجه به همراه فشار تورمی دوران رکود است .ولی در نهایت می توان گفت بیمه محصولات کشاورزی ابزاری است که مدیران با کمک آن قادرند امنیت سرمایه گذاری خود را تضمین کنند - جابری،. - 1387 کیانی راد ویزدانی منابع ریسک رادرکشاورزی مشتمل بر ریسک تولید، ریسک قیمت یا بازار، ریسک مالی، ریسک نهادی یا ریسک ناشی ازنبود اطمینان نسبت به فعالیتهای دولت دربخش کشاورزی وریسک انسانی ونیزنقش ودرصد اهمیت هرکدام ازمنابع ریسک رابسته به شرایط مکانی ،زمانی وسیاستهای دولت درهرکشورمتفاوت می دانند.
- کیانی راد ویزدانی،. - 1382 بیمه محصولات کشاورزی سازوکاری مشارکتی درپذیرش ریسک است اماعملا ابزاری هزینه بر برای انتقال ریسک ازکشاورزان وتولیدکنندگان به بیمه دولتی یاخصوصی محسوب می شود. البته مدیریت ریسک، تنهاخرید یابیمه کردن محصولات کشاورزی نیست . - Anderson and Dillon , 1992 - ایران دهمین کشور بلاخیز جهان شناخته شده است، به طوری که از مجموع 40 نوع بلیه طبیعی ثبت شده در جهان، 21 نوع آن در ایران اتفاق می افتد. در این شرایط یکی از اصولی ترین و موثرترین ابزار که می تواند کشاورزان را در مقابل سوانح طبیعی به بهترین نحو حمایت کند، بیمه محصولات کشاورزی است. - ماجدی و همکاران ، - 1395
مفهوم بیمه کشاورزی
بیمه محصولات کشاورزی درتئوری ، یک مکانیزم مشارکت درپذیرش ریسک است اما درعمل یک ابزار هزینه بر جهت انتقال ریسک ازکشاورزان وتولیدکنندگان به بیمه گران دولتی یا خصوصی می باشد. بیمه کشاورزان نوعی بیمه است که به موجب آن محصولات کشاورزی درمقابل مخاطرات جوی مانند تگرگ ، طوفان ، سیل ، ساعقه ، یخبندان وگرمازدگی و بیماریهای نباتی و حوادثی مانند آتش سوزی مورد پوشش قرار می گیرند و خسارت مالی وارد به کشاورز بیمه گذار در دوره کاشت، داشت و برداشت تا میزان مورد تعهد بیمه گر جبران میشود - فرجادی،. - 1376 بیمه در کشاورزی عبارت است از : تضمین جبران بخشی از خسارت وارد شده بر عوامل تولید محصول و عوامل بالفعل لازم برای عملیات اقتصادی در فاصله زمانی پیش از تولید تا مصرف محصولات در برابر خطرهای تهدید کننده و پیشگیری ناپذیر به شرط آنکه پیش بینی احتمال رویدادن خطرها امکانپذیر باشد. - رستمی و همکاران، - 1386
انواع بیمه محصولات کشاورزی در ایران
-1 بیمه هزینه تولید : در این نوع بیمه، محصول در مقابل عوامل خطر شخصی تحت پوشش قرار میگیرد. هدف از این نوع بیمه حفظ توان تولید کننده برای باقی ماندن در صحنه تولید است.
-2 بیمه ارزش تولید: در این نوع بیمه، میزان عملکرد در مقابل خطر شخصی تحت پوشش بیمه قرار میگیرد در حال حاضر این نوع بیمه برای اکثر محصولات در کشور در دست انجام است.
-3 بیمه تضمین تولید یا بیمه عملکرد: در این نوع بیمه کلیه خطراتی تضمین می شوند که تولید را تحت تاثیر قرار می دهند و منجر به کاهش تولید می شوند و در صورت افت تولید، غرامت متناسب با آن محاسبه و پرداخت میگردد. این نوع بیمه تاثیر قابل توجهی در ثبات و امنیت تولیدات کشاورزی دارد. - عزیز نصیری، - 1390
اهمیت بیمه محصولات کشاورزی دراقتصاد کشاورزی و اقتصاد ملی
- ایجاد امنیت تولید و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی.
- بالا بردن توان محاسباتی و برنامه ریزی برای کشاورزان در جهت جلوگیری از نوسانات درآمدی و اعمال مدیریت ریسک.
- تفکیک مدیریت های صحیح و نا صحیح از طریق اعلام حق بیمه ها و غرامات تفکیک شده.
- نظارت مستمر کارشناسان بیمه بر نحوه تولید و تشویق کشاورزان و دامداران برای استفاده از شیوه های صحیح مدیریتی و رعایت موازین و مقررات فنی و بهداشتی.
- کاهش و قطع کمک های مستقیم و بلاعوض مالی دولت به کشاورزان درهنگام بروز خسارات غیر مترقبه.
- کنترل آفات و بیماریها بخصوص در بخش بیمه دام، طیور و آبزیان از طریق اطلاع بموقع از بیماریهای شایع و حذف تدریجی بیماریهای مسری دام همچون سل ، تب برفکی، آنفلوآنزا و ....
- حذف محصولات غیر اقتصادی از چرخه تولید و جایگزینی آنها با محصولات اقتصادی تر و کمک به بهره وری در بخش اقتصاد کشاورزی.
- کمک به تولید محصولات استراتژیک از طریق تغییرات اعمال شده در یارانه های دولت به حق بیمه ها .
- نقش بیمه به عنوان رهیافتی جهت از بین بردن آسیب پذیری روستاییان که یکی از ابعاد محرومیت جامعه روستایی است - چمبرز،. - 1376
- تامین امنیت سرمایه گذاری خصوصی در بخش کشاورزی، چرا که افزایش میزان ریسک و خطر پذیری موجب کاهش سرمایه گذاری میشود و مخاطرات سرمایه گذاری از مهمترین موانع رشد آن شناخته می شود - جمشیدی،. - 1378
- تشکیل یک نهاد متمرکز و دقیق به منظور ثبت، تجزیه و تحلیل و ارزیابی طیف وسیعی از خطرات و حوادث زیانبار در بخش کشاورزی که خود راه را برای سیاستگذاری های راهبردی در جهت کاهش خسارات در حد ملی و منطقه ای هموار خواهد کرد - چمبرز،. - 1376
مفهوم ریسک
ریسک واژه ای فرانسوی است که در فارسی به خطر ترجمه شده است. همچنین فرهنگ نامه وبستر، ریسک را به عنوان احتمال ضرر و زیان جانی و مالی تعریف کرده است - ترکمانی، . - 1377 مدیریت ریسک روشی فعال و پویشگرانه است که به اگرها پاسخ می دهد.به استناد فرهنگ لغت علم مدیریت، سابقه مدیریت خطر، به صنعت بیمه برمی گردد - بهرامی وآگهی، . - 1384 ریسک، فرایندی وابسته به زمان است و از آنجایی که ریسک مربوط به یک واقعه در آینده است، گذشت زمان بر میزان شناخت ما از آن تأثیر میگذارد، بطور یکه در طول انجام یک کار یا فعالیت، هر چه زمان بگذرد، با شناخت بیشتری که از وضعیت موجود و ماهیت کار پیدا می کنیم، بسیاری از مسائل که اکنون یک ریسک به نظر می رسند، در آینده ریسکی نخواهند بود - . - Abouriz k, 2002
