بخشی از مقاله
چکیده:
شهر تبریز از زمان مشروطه نقش فعال و مؤثر در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران داشته است. یکی از بارزترین صحنههای مبارزاتی این شهر، مبارزات مردم در نهضت مشروطه و نهضت انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی بوده است. مردم شهر تبریز از بدو شروع نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی همواره با رهبران نهضت در تماس بوده و در تمامی صحنهها حضور چشمگیر داشتهاند.هدف پژوهش شناخت نقش و جایگاه تبریز در روند شکلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی و نهضت مشروطیت و بررسی وضعیت مبارزات سیاسی این سرزمین از زمان شروع نهضت مشروطه تا 22 بهمن 1357 است روش پژوهش تاریخی است. در این روش تکیه اصلی بر روی اسناد و مدارک آرشیوی بوده است. همچنین خاطرات و مطالعات و تحقیقات دیگر ملاک این پژوهش را شامل میشود بعلاوه تحقیق حاضر مبتنی بر روش کتابخانهای است.
بر اساس نتایج پژوهش، بعد از استبداد صغیر - حاکمیت دوباره استبداد در کشور - مردم قهرمان تبریز هرگز تسلیم نشدند و برای پیروزی نهضت پافشاری کردند. پس از 11 ماه جنگ و مقاومت در مقابل مستبدین، توانستند دوباره مشروطه را در کل کشور احیاء کنند. در نهضت انقلاب اسلامی، مردم تبریز با دیگر مردم ایران از آغاز نهضت اسلامی وارد مبارزه شدند واقعه مدرسه طالبیه تبریز در سال 1342 نقطه عطف مبارزان مردم تبریز بوده، پس از آن سیر مبارزات مردم تبریز به شیوههای مختلف ادامه یافت تا اینکه در سال 1356 در مراسم شهدای قیام 19 دی قم، تبریز قیامی نمود که بزرگترین ضربه را به طور ناگهانی و غیرمنتظره بر سلطنت پنجاه ساله پهلوی وارد ساخت و برای مردم شهرهای دیگر سرمشق شد.
کلمات کلیدی: نهضت مشروطیت، قیام 29 بهمن، انقلاب اسلامی، استبداد ستیزی، مردم آذربایجان، تبریز.
مقدمه:
مقدمه مقاله را به بیانات رهبر معظم انقلاب آغاز میکنیم که در دیدار با مسئولین و مردم آذربایجان بیان فرمودهاند.آن ]مردم آذربایجان[ خودشان را صاحب انقلاب می؛ حق هم با آن؛ آن در چند انقلاب، پیشرویان انقلاب بودند؛ در انقلاب ما که بلاشک پیشرو انقلاب بودند؛ یعنی اگر آن چهلم مردم قم را برگزار نمی و آن حوادث پیش نمی، من نمی چه می. اگر به حسب قرار طبیعی نگاه کنید، می که آن جزو پایه و اولین فداییان این انقلاباند . اگر مردم تبریز در فتنه »حزب خلق مسلمان« و آمدن عده از جاهای مختلف به آنجا برای فتنه، ایستادگی نمیکردند، من نمیدانم چه میشد. یا در قضیه مشروطیت، اگر آن مبارزات عظیم مردم تبریز نبود، ما نمیدانیماصﻻً قضایا چگونه پیش میرفت - بیانات در دیدار مدیران مراکز سازمان صدا و سیما در استانها، . - 7/12/1370
مردم آذربایجان و به طور مشخص مردم تبریز و بسیاری از شهرهای دیگر آذربایجان، اینها کسانی هستند که از بیش از صد سال قبل در عمدهترین حوادث و تحولات مثبت این کشور در صف اول قرار داشتند و نقشآفرینی کردند؛ از تحریم تنباکو که مرحوم حاج میرزا جواد مجتهد تبریزی وارد میدان شد تا نهضت مشروطیت - چه نهضت مشروطیت اول، چه آنچه که بعد از استبداد صغیر پیش آمد - کانون جوشش مبارزات، آذربایجان بود، شهر تبریز بود. قهرمانان نامدار تبریز توی جیبشان نامهها و احکام علمای بزرگ را داشتند؛ به آنها استناد میکردند، تصریح میکردند، امثال ستارخان و باقر خان؛ حالا غیر از علمای بزرگی که در این نهضت حضور داشتند. حتّی امثال این قهرمانان و رزمندگان دلاور آذربایجان تصریح میکردند که پیرو علمای
دین و پیرو احکام مراجع تقلیدند؛ این آثار و اسناد مسلّمِ باقیماندهی از آن روز این را به ما میگوید. این جور نبود که این حرکت یک حرکت بیجهت و خودبخودی باشد؛ حرکت دینی بود، از روی احساس غیرت دینی بود. همه متدین بودند در سرتاسر کشور، منتها بعضی از نقاط به خاطر خصلتهای بومی- آن غیرت، آن شجاعت، آن مردانگی - این حرکت دینی را برجستهتر کردند؛ تبریز و آذربایجان این جور بوده.بعد از آنی که نهضت اسلامی شروع شد از پانزده خرداد سال 42 همین جور بود. از آنجا علمائی زندانی شدند، تبعید شدند، به زندان تهران آورده شدند. در طول این سالها هم همین جور بود. در شروع انقلاب هم خب، بیست و نه بهمن یک شاخص عمده است، یک سنگ نشان است در این جادهی عظیم حرکت مردم ایران. من مکرر گفتم، نمیخواهم تکرار کنم؛ اگر بیست و نه بهمن نبود، نوزده دی قم معلوم نبود بتواند این اثر را بگذارد. حرکت بیست و نه بهمن تبریزیها بود که خون شهدای مظلوم نوزده دی قم را جوشاند، زنده کرد، پیام آن را به همهی دنیا رساند، به همهی کشور رساند.
حرکت مردم تبریز این جور اثرگذار بود. بعد هم مسائل انقلاب، مسائل جنگ.اولین امام جمعهی شهید و شهید محراب از تبریز بود؛ از پنج شهید محراب، دو نفرشان مال تبریزند. در بین لشکرها، در بین سردارها، لشکر عاشورا و رزمندگان آذربایجانی و تبریزی و سرداران آنها جزو برجستگانند. یک لشکر مجموعهای از جوانهاست، همهی مردم تو لشکر نیستند؛ اما اگر همهی مردم در راه نباشند، همهی مردم دلشان در این جهت نباشد، یک لشکر دلاورِ قهرمانی مثل آن لشکر به وجود نمیآید. جنازهی شهدا راهی بیاورند، تشییع کنند، هی مردم مشتاقتر بشوند؛ پدر مادرها جوانهاشان را بیشتر بفرستند جبهه؛ اینها همه معنا دارد. اینها همان راز موفقیت ملت ایران است - بیانات در دیدار مردم آذربایجان، . - 1390/11/26
نهضت مشروطه و نقش مردم تبریز
بیش از یکصد سال پیش مردم آذربایجان و در رأس آنها تبریز قهرمان برای رهایی ایرانیان از بند استعمار، استبداد، استثمار و عقبماندگی سیاسی و اجتماعی بپا خاست تا جامعهای آزاد و عاری از هرگونه ظلم و فساد وبی عدالتی را بنیان نهد. در آن سالها که ظلم و جور و از هم گسیختگی جامعه ایرانی را فرا گرفته بود، مردم تبریز بر اساس رسالت ملی و مذهبی خود ضد استبداد مبارزهای را آغاز کرد که در آن مفاهیم ملی و حتی فراملی چون آزادیخواهی، عدالتطلبی، ستم سوزی، مستبد ستیزی حرف اول و آخر مبارزان بود.علما و مبارزان تبریز و علمای نجف به شاه تلگرام زدند و سرانجام اقدامات آنان مؤثر افتاد و شاه که از هر طرف خطر را احساس میکرد در پاسخ، اطمینان به معاودت علمای بست نشین داد و طولی نکشید که روز 14 مرداد 1285 شمسی فرمان مشروطه را صادر کرد.
به این ترتیب پس از یک سال و نیم تلاش، مبارزه و تحمل سختیهای فراوان، جنبش و نهضت ملی مشروطهخواهی ایران به ثمر رسید و ایران مشروطه شد. نهضت مشروطهای که به گواه تاریخ ریشه آن در تبریز رشد کرد و به سایر نقاط کشور گسترش یافت، نه تنها طیف روشنفکر بلکه دهقانان، پیشهوران، کارگران، بازرگانان، تجار، روزنامهنگاران و طبقه میانی و متوسط جامعه را نیز پشت سر داشت.هنگامی که محمدعلی شاه گامهای جدی و سرکوبگرانه برای از میان برداشتن انقلاب مشروطیت برداشت و با حمایت دولتهای خارجی همچون روس مجلس را به توپ بست و بسیاری از مشروطه خواهان را به دار آویخت، این تبریز بود که سختترین مقاومتها در برابر استبداد شاهی را از خود نشان داد.
زمانی که یاس و ناامیدی مشروطه خواهان را فرا گرفته بود، شخصیتهای مبارز و برجستهای همچون ستارخان »سردار ملی« و باقر خان » سالار ملی« با شجاعتی مثال زدنی رهبری جنبش مردمی مشروطه را در دست گرفته و باعث فرار محمدعلی شاه از کشور شدند.بدون تردید آنچه که در تاریخ معاصر ایران به عنوان قوای سهگانه، خانه ملت، حق مشارکت، آزادی بیان و عقیده، قلم و آزادی احزاب مطرح شده و میشود دستاورد بزرگ نهضت مشروطیت است که با رشادتها و
