بخشی از مقاله
چکیده
بر اساس نظریههای رشد اقتصادی، هزینه تحقیق و توسعه و پیشرفت فناوری باعث کاهش هزینهها، افزایش بهرهوری و رشد صادرات میشود. صرفنظر از نحوهی تدوین برنامههای عمرانی پیش از انقلاب اسلامی، پس از انقلاب پنج برنامه توسعه برای کشور تهیه و به تصویب رسید. برنامه ششم توسعه - 1395 -99 - که به عنوان سومین برنامه توسعه اقتصادی میباشد، می توان اینگونه ارزیابی کرد که شرایط اقتصادی کشور در دوران پساتحریم به طور حتم میتواند رو به بهبود باشد.
نوشتار حاضر میکوشد تا با ارزیابی شرایط اقتصادی، جایگاه تحقیق و توسعه اقتصاد پساتحریم ایران را مشخص کند. مطالعات با استفاده از روش تحلیلی و کتابخانهای و بر اساس برنامهی ششم و چشمانداز توسعه میباشد که نشان میدهد کاهش تحریمها منجر به بازگشت ایران به بازار نفت و از میان رفتن محدودیتهای موجود بر مبادلات مالی، تجارت و بازرگانی میشود.که در همین راستا منجر به رشد هزینهای تحقیق و توسعه در بخشهای فوق میگردد.
مقدمه
امروزه تحقیق و توسعه تاثیر مستقیمی بر نوآوری، بهرهوری، کیفیت، سطح استاندارد زندگی، سهم بازار و نیز دیگر عواملی که در افزایش توان رقابتی سازمانها موثر هستند، دارد. با ظهور پدیده جهانی شدن روشهای کسب تکنولوژی نیز تغییر کرده و روشهای جدیدی خلق گردیده که به کشورها و سازمانها امکان دستیابی به تحقیقات در سطوح مختلف را میدهد. اهداف یک نظام تحقیق و توسعه صنعتی در سطح ملی تعریف می شود که پس از بررسی درباره نیازهای تکنولوژیک و در نظر گرفتن اهداف استراتژیک تعیین می شوند که این اهداف می توانند شامل دفاع حمایت و گسترش تجارت موجود باشند یا هدایت به سمت تجارت جدید باشند. همچنین گسترش و تحقیق توانایی های تکنولوژی از دیگر اهداف تحقیق و توسعه است.
همیشه برای دفاع از موضوع خاصی در میان روابط کشورها، مباحثی برای به ثمر رساندن تصمیمات یک طرف قضیه نسبت به طرف مقابل لحاظ می شود، تحریم ها نیز نوعی از اعمال فشار یک دولت بر دولت های مقابل آن، برای رسیدن به مقصود و منافع داخلی خویش است. از جمله راه کارهای مقابله با تحریم تولید ملی و حمایت از سرمایه داخلی است. برای گریز از تأثیرات منفی تحریم باید به موضوع تولید ملی و داخلی توجه بیشتر صورت گیرد و با توسعه منابع صنعتی، تجاری، کشاورزی، متنوع کردن شرکای تجاری، ایجاد تنوع در اقلام صادراتی و از همه مهم تر توجه به نیروی انسانی کارآمد و رعایت حقوق آنان، و نیز توجه به مراکز پژوهشی کشور، گام های عملی در این راستا برداشته شود.
ایران به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای برخوردار از ذخایر هیدروکربن، اهرم قدرتی کمیاب دارد. امروز شرکت ملی نفت ایران به عنوان یکی از بزرگترین شرکت های نفتی جهان مطرح است. در رده بندی های جهانی همواره جزوه چهار شرکت بزرگ نفتی جهان قرار داشته است. با استفاده از ابزار نفت خام و اثر درآمدی آن می توان دیگر عوامل توسعه اقتصادی را تقویت نمود و نیز با استفاده از انرژی های هیدروکربن برای سوخت و بعنوان مواد خام صنایع پتروشیمی، فولاد و دیگر صنایع انرژی بر، قادر به تقویت بنیه ی اقتصاد گردد که در چارچوب استراتژی جایگزینی صادرات مواد خام می گنجد.
این استراتژی ضمن تنوع بخشیدن به مصارف نهایی و واسطه ای انرژی در داخل، موجب تنوع اقلام صادراتی و کاهش وابستگی به عواید نفتی می گردد. از سوی دیگر با برداشته شدن تحریم ها موانع برای سرمایه گذاری خارجی از میان برداشته می شود و قابل ذکرترین تغییر بازگشت ایران به بازار نفت است. بعد از کاهش تحریم ها و محدودیت های موجود بر مبادلات مالی، تجارت و بازرگانی ایران که هم به لحاظ کلی افت کرده و هم از اروپا به سمت آسیا و خاورمیانه سوق پیدا کرده است، توسعه خواهد یافت. اقتصاد ایران پس از دو سال رکود تزریق درآمدهای افزایش یافته ی نفتی توسعه تجارت و کاهش هزینه های تجاری شاهد یک جهش قابل توجه خواهد بود.
مهم ترین جنبه ی کاهش تحریم ها این است که امکان انتقال منابع به جاهایی که بازدهی بیشتری دارند را بوجود می آورد یعنی جایی که اقتصاد می تواند با بازدهی بالاتر تولید کند - داوارجان، متقی، . - 2015 با لغو تحریم ها دولت ایران این فرصت را به دست می آورد که یک مجموعه سیاست برای بهره گیری حداکثری اقتصاد از این درآمدهای غیر مترقبه تدوین نماید و اقتصاد کشور را به سمت رشد و توسعه ی پایدار سوق دهد.
در کنار سایر نهاده های تولید نظیر سرمایه و نیروی کار در دهه های اخیر مخارج تحقیق و توسعه به عنوان یکی از عوامل اصلی تولید مورد توجه قرار گرفته است. چارچوب اقتصاد دانش محور هزینه های تحقیق و توسعه علاوه بر دیدگاه نهاده و تولید، به عنوان گونه ای از سرمایه گذاری ها در اقتصاد شناخته شدهاند. بدین معنا که صرف هزینه های تحقیق و توسعه سرمایه گذاری برای پایداری اقتصاد به شمار می آید - امینی و حجازی آزاد، . - 2008
همه ساله بخش قابل توجهی از منابع مالی دولتی و در سطحی محدودتر منابع بخش خصوصی صرف مخارج تحقیق و توسعه در ایران می شود. در لایحه برنامه پنجم توسعه نیز در ماده 122 آمده است:» به منظور افزایش سهم تحقیق و پژوهش از تولید ناخالص داخلی، به گونه ای برنامه ریزی نماید که سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی سالانه به میزان نیم - - 0,5 درصد افزایش یافته و تا پایان برنامه به - 3 - درصد برسد.« در برنامه پنج ساله توسعه، دستیابی به 2 درصد سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی نیز در احکام برنامه گنجانده شده بود - دین محمدی، جباری، . - 1392
در این مقاله وضعیت تحقیق و توسعه ی اقتصادی ایران پس از لغو تحریم ها پیش بینی می شود و چند پیشنهاد برای بهبود وضعیت اقتصادی در دوران پساتحریم ارائه داده می شود. در همین راستا در بخش دوم اهمیت تحقیق و توسعه در اقتصاد، در بخش سوم مروری بر تحقیق و توسعه در دنیا، در بخش چهارم نقش و چشم انداز تحقیق و توسعه در اقتصاد پساتحریم و در بخش پنجم به نتیجهگیری و در نهایت در بخش پایانی نیز ارائه پیشنهادات ارائه می گردد.
.2 ادبیات موضوع:
اصطلاح - 1 - R&D یا همان تحقیق و توسعه طبق نظر موسسهOECD2 که متشکل از 30 کشور پیشرفته دنیا است، به معنای فعالیت های سازنده برخواسته از یک بنیاد سیستماتیک است که با هدف افزایش دانش انسانی و فرهنگ اجتماعی و بهره گیری از این دانش در کاربردهای جدید است. امروزه گسترش و طراحی محصولات جدید بیش از پیش به عنوان عامل اصلی و نهایی شرکت ها مطرح است. در صنعت امروزه که با سرعت سرسام آوری در حال تغییر است، توقف و ایستایی به منزله مرگ تدریجی یک شرکت خواهد بود و این الزام به دلیل تغییرات و توسعه مداوم تکنولوژی، وجود رقبا و همچنین تعیین اولویت نیاز مشتریان پدید آمده است. - R&D - جدا از وابستگی مشخص اش با توسعه تکنیکی و علمی دارای معنای اقتصادی ویژه نیز است.
امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا، سرمایه گذاری برای - R&D - بازتاب یک حرکت سازمانی یا دولتی در جهت فراتر رفتن از سود و بازدهی فعلی و بهبود عملکرد و بازدهی در آینده است. تحقیق و توسعه فعالیتهای مختلفی، از مرحله تفکر، ابداع، اختراع، بهبود کمی و کیفی، تولید و روشهای آن تا کاربردهای مختلف در جهت تامین نیازهای انسانی و بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی انسان را در بر می گیرد.
تحقیق و توسعه در سه مقوله تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای مورد مطالعه قرار می گیرد. وضعیت تحقیق و توسعه در کشور با در نظر گرفتن شاخص های متداول برای این منظور رضایت بخش نیست و با توجه به این مطلب که تحقیق و توسعه نقش مهم و بسیار حیاتی در توسعه و رشد اقتصادی جوامع دارند لزوم توجه بیشتر به این امر و ایجاد فضا و ساختار مناسب برای تحقیق و توسعه ضرورت بیش از پیش می یابد.
1-2اهمیت تحقیق و توسعه در اقتصاد
آرو - 1962 - و ششنسکی - 1967 - مدلهای رشد یادگیری در حین کار را مطرح کردند که بر طبق آن افزایش دانش و مهارت کارگران در حین کار سبب افزایش بهرهوری و رشد میگردد. در تحقیقات جدیدتر رومر - 1986 - ، لوکاس - 1988 - و ریبلو - 1991 - براساس کارهای آرو - 1962 - و ششنسکی - 1967 - و اوزاوا - 1965 - تئوریهای رشدی را مطرح کردند که در آنها رشد بطور نامحدود بود، زیرا بازده کل به دلیل انباشت سرمایه فیزیکی یا انباشت منابع انسانی یا ترکیبی از این دو فزاینده است.
- بارو، . - 2003 در دهه نود مدلهای رشد اندیشه محور توسط رومر - 1990 - ، گراسمن و هلیمن - 1991 - و آقیون و هاویت - 1992 - مطرح شد که در این مدلها موتور رشد اقتصاد اندیشه و فکر و تحقیق و توسعه است. مدلهای رشد اندیشه محور یک توجیه برای بازده فزاینده در اقتصاد است. حداقل از زمان شل - 1966 - ، فلیس - 1968 - و نوردهاوث - 1969 - اقتصاددانان تشخیص دادند که غیر رقابتی بودن دانش بیانگر تولید کل با بازده فزاینده نسبت به مقیاس است. این مسأله در مدل رشد رومر - 1990 - جایگاه ویژهای یافته است.
