بخشی از مقاله
چکیده
غرب آسیا منطقه ای دارای ویژگیهای خاص فرهنگی و مذهبی بوده و از آن جایی که عمده ساکنین این منطقه مسلمان هستند، اسلام نقش اصلی و تعیین کننده را در حیات سیاسی-اجتماعی ملت های این منطقه ایفا می کند. از طرفی این منطقه به دلیل اهمیت ژئوپلیتیک، ژئو استراتژیک، ژئوکالچر و منابع عظیم انرژی، که از آن به عنوان هارتلند جدید جهان یاد می شود، جایگاه مهمی را نزد بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای بخصوص ایالات متحده دارد.
پس از حادثه یازده سپتامبر، دولتمردان ایالات متحده مهمترین تهدید منافع ملی خود را وجود قرائت های تندرو از اسلام در غرب آسیا و شمال آفریقا عنوان نموده و با تقسیم مسلمانان به رادیکال و میانه رو، برنامه خود را حمایت مالی و سازماندهی مسمانان میانه رو قرار دادند تا اسلام امریکایی را که مطابق منافعشان است در منطقه حاکم سازند. پرسش اصلی این مقاله این است که حزب عدالت و توسعه ترکیه چه جایگاهی در پروژه اسلام آمریکایی در این منطقه دارد؟
فرضیه اصلی این پژوهش این است که با توجه به اینکه در غرب آسیا و شمال آفریقا، سه قرائت اسلام شیعی انقلابی به محوریت ایران، اسلام تندرو سلفی به محوریت عربستان و اسلام معتدل اخوانی به محوریت ترکیه وجود دارد، به نظر می رسد آمریکا و حزب عدالت و توسعه به عنوان دو متحد قدیمی و بنا به منافع مشترک استراتژیک، درصددند تا قرائت این حزب از اسلام را به عنوان مدلی و جایگزین اسلام شیعی انقلابی، در منطقه حاکم سازند. مفهوم شناسی اسلام میانه رو یا اسلام آمریکایی و بررسی تطبیقی آن با عملکرد حزب عدالت و توسعه در این پژوهش، موید فرضیه تحقیق بوده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام گردیده و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای بوده است.
1 مقدمه
غرب آسیا و شمال آفریقا ، یکی از مهمترین مناطق ژئوپلیتیکی جهان بوده و در واقع هارتلند جدید جهان است. اهمیت این منطقه از آن ناشی می شود که محل اتصال سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا بوده و دارای عظیم ترین ذخایر انرژی جهان و نیز دارای اهمیت ژئو استراتژیک است. بنابرین این منطقه همواره در کانون توجهات قدرت های بزرگ قرار گرفته است. این منطقه دارای ویژگیهای خاص فرهنگی و مذهبی بوده و خواستگاه تمام ادیان الهی بوده و به نوعی قطب مذهبی جهان نیز به شمار می رود.
از آن جایی که عمده ساکنین این منطقه مسلمان هستند، بنابرین اسلام نقش بارزی را در ساختار سیاسی حکومت ها در غرب آسیا شمال آفریقا ایفا می کند. به طور کلی سه قرائت عمده از اسلام سیاسی در غرب آسیا وجود دارد که عبارتند از : قرائت اسلام شیعی انقلابی به محوریت ایران، اسلام سلفی به محوریت عربستان و اسلام معتدل به محوریت ترکیه. دو قرائت اول از اسلام سیاسی، به نوعی قرائت رادیکال از اسلام هستند.
منطقه ی مهم ژئوپلتیک و ژئو استراتژیک در غرب آسیا ، به دلیل وجود مسائل و درگیری های قومی و مذهبی و نیز وجود منافع استراتژیک قدرت های بزرگ در آن، یکی از مناطق بحران زا در جهان بوده و از دیرباز محل کشمکش منازعه بازیگران منطقه ای و محل مداخله قدرت های فرا منطقه ای به ویژه ایالات متحده بوده است. در مباحث مربوط به در غرب آسیا ، حادثه یازده سپتامبر به عنوان یک نقطه عطف مطرح می شود.
پس از این واقعه ، آمریکاییان که خود را در حفاظی امنیتی و به دور از کشمکش ها و درگیری های جهانی می دانستند، ناگهان با ضربه شدیدی رو به رو شدند که تصور آن ها را از زندگی امن به صورت کامل دگرگون ساخت. تروریسم، خطری بود که قدرت عظیم و گسترده آمریکا قادر به مهار آن نبود. از نگاه استراتژیهای نو محافظه کار حاکم بر آمریکا، ریشه و خواستگاه اصلی چالش تهدیدات تروریستی را باید در منطقه در غرب آسیا جستجو کرد.
دولت بوش در کنار اقدامات نظامی و تجدید نظر در راهبرد نظامی کشورش، خواستار ترویج دموکراسی و آزادی در غرب آسیا شد و بخشی از توان سیاست خارجی، مالی و فکری دولت خود را معطوف به این موضوع کرد. - خسروی, ,1388 ص. - 191 در واقع حادثه یازده سپتامبر و موضوعیت یافتن تروریسم و القاعده، فرصت بسیار مغتنمی را برای آمریکا فراهم آورد تا طرح غرب آسیا بزرگ را عملیاتی کند. سردمداران کاخ سفید در صدد بودند در این مرحله با ساقط کردن دولت های به شرور، دولت های همراه با خود را جایگزین آن ها کنند.
اما دیری نپایید که متوجه شدند پروژه دولت سازی نه تنها به شکل گیری دولت های همسو نمی انجامد، بلکه فرصتی را برای اسلامگرایان فراهم می سازد تا با استفاده از آن به صورت دموکراتیک از نردبان قدرت بالا بروند. - ابوالحسن شیرازی, قربانی شیخ نشین, سیمبر, ,1393 ص. - 3 البته در مجامع علمی و سیاسی آمریکا در این خصوص که بهترین راه مقابله با جریان های تندروی اسلامی در غرب آسیا چیست و چگونه می توان ریشه های عمیق اجتماعی- سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن را نابود کرد، اجماعی وجود نداشت. این منازعات فکری و سیاسی با گذشت چندین سال از اجرای طرح ترویج دموکراسی و نرسیدن آن به اهدافش و اشکار شدن تناقضات درونی آن شدت بیشتری گرفت. - خسروی, ,1388 ص. - 191
2 بیان مسئله
پس از یازده سپتامبر، آمریکا بنا به منافع خود، مسلمانان را به دو دسته تندرو و میانه رو تقسیم کرد و اصلی ترین متهم حادثه یازده سپتامبر را بنیادگرایان دینی و یا به عبارتی گروه های تندروی اسلامی دانسته و آن ها را تهدیدی جدی برای امنیت ملی و منافع آمریکا محسوب کرد و مقابله با آن ها و حمایت از اسلام میانه رو به طور جدی در دستور کار سیاست گذاران و دولتمردان این کشور قرار گرفت. در واقع ایالات متحده به دنبال پیاده نمودن نوعی از اسلام در منطقه است که مطلوب آن ها بوده و در چارچوب منافع آن ها ایفای نقش کند و به عبارتی به دنبال پروژه اسلام آمریکایی است. در میان قرائت های موجود از اسلام سیاسی در غرب آسیا ، الگوی ترکیه با حاکمیت حزب عدالت و توسعه به نوعی قرائت میانه از اسلام بوده و مدعی تلفیق اسلام و دموکراسی است.
حال سئوال اصلی این مقاله این است که حزب عدالت و توسعه چه جایگاهی را در پروژه اسلام آمریکایی در منطقه دارد؟ پاسخ اولیه به این سئوال و فرضیه اصلی این پژوهش این است که انجام اقدامات در زمینه گسترش اسلام میانه رو در منطقه بدون وجود بازیگرانی همراه برای آمریکا در منطقه به راحتی امکان پذیر نخواهد بود. از طرفی ترکیه نیز در تلاش برای ارتقاء جایگاه منطقه ای خود در غرب آسیا به دنبال جلب حمایت آمریکاست. بنابرین به اینکه این دو کشور متحدان استراتژیکی نیز هستند، همگرایی منافع ایجاد شده و ترکیه برای رسیدن به خواسته های خود در چارچوب منافع آمریکا در پروژه اسلام امریکایی حرکت می کند. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای انجام پذیرفته است.
