بخشی از مقاله
چکیده
در مقاله حاضر جایگاه مسجد و نقش آن در شهر اسلامی با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. فرضیه تحقیق آن است که مسجد کانون قدسی شهر و مدنیت و فرهنگ اسلامی است. در مقاله به شکلگیری خانه کعبه و شهر مکه به وسیله حضرت ابراهیم - ع - اشاره خواهد شد و سپس به چگونگی بنیان مسجدالنبی توسط رسولاالله - ص - در قلب مدینه منوره میپردازیم و اشاره خواهد شد که چگونه مسجدالنبی الگوی دیگر مساجد جامع شهرهای تازه تأسیس مسلمانان گردید. از دیگر نکات مطرح در مقاله آن است که مساجد کانون پیام معنوی و قدسی شهر اسلامی هستند. پیامد ارتباط عمیق میان اصول معنوی اسلام و طراحی مساجد، تجلی اصل توحید در آنهاست و فضای مساجد آکنده از نور الهی است و اصل وحدت در کثرت و کثرت بر وحدت در ساحت اشکال و نقوش و اجزای مساجد همچون گنبد، محراب و مناره و تزیینات، مورد بررسی قرار میگیرد.
کلید واﮊهگان: شهر اسلامی، مسجد، گنبد، مناره، وحدت و کثرت، عالم قدسی و معنوی
مقدمه
در این مقاله جایگاه مسجد و نقش آن در شهر اسلامی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش تحقیق در آن توصیفی تحلیلی با تکیه بر منابع اصلی میباشد. بدیهی است از منابع تحقیقی و مشاهده و آثار تاریخی بر جای مانده برای دستیابی به تحلیل بهتر، سود برده خواهد شد. فرضیه تحقیق آن است که مسجد کانون قدسی شهر و مدنﹼیت و فرهنگ اسلامی است. در آغاز دو واﮊه مسجد و شهر را تعریف کرده و به تبیین موضوع مقاله میپردازیم. واﮊهی »مسجد« از ریشه سجد، یسجد میآید و به معنای تعظیم کردن و پرستش و عبادت کردن است و مسجد به مکان پرستش گویند و جمع آن مساجد میباشد. - آذرنوش، ص۷۷۲ - واﮊه شهر را در عربی »مدینه« گویند و ریشه آن از مدن و جمع آن مدن و مدائن به معنای محل سکونت است و جایی که دﮊی در تمام یا بیشتر آن ساخته شود را مدینه میگویند. - ابن منظور، ج۳۱، ص۵۵ -
از تفاسیر قرآن مجید چنین بر میآید که لفظ »مدینه« دربارهی مکانی به کار رفته که دارای حاکمی بوده و از نظام اداری، قضایی و سیاسی برخوردار باشد. تفاسیر فقهی واﮊه مدینه بر زمینی را گویند که دارای حاکمی باشد که حدود الهی را اقامه کند و نماز جمعه در آن برپا گردد. - محمد عبدالستار عثمان، ص۰۲ - شکل گیری شهر مکﹼه: در اندیشه قرآن، برپایی مدنیت و اسباب شهرنشینی و شکل گیری فرهنگ از سوی پیامبران الهی و به وسیله وحی بوده است. آن گونه که خداوند میفرماید: »او خدایی است که از میان مردم درس ناخوانده پیامبری را از ایشان برانگیخت تا نشانه او را بر آنان بخواند و آنها را پاک سازد و کتاب و حکمت بیاموزد. - جمعه، آیه۳ - همچنین خداوند از قول حضرت صالح بیان میکند، وی به قومش گفت: » ای مردم، خدای یگانه را که جز او خدایی نیست، پرستش کنید، او شما را از خاک بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن زمین برگماشت.« - هود، آیه ۱۶ -
حضرت ابراهیم - ع - هنگامی که از سوی خداوند مامور شد خانواده خود را در دره مکه سکونت دهد، وی آنان را به آن سرزمین برد و هنگام ترک آنان از خداوند تقاضا کرد: »این سرزمین را ایمن قرار بده و اهل آن را که به خداوند و روز قیامت ایمان دارند از ثمرات آن برخوردار گردان.« - بقره، آیه ۶۲۱ - حضرت ابراهیم در سفر سوم خود به مکه از سوی خداوند مامور تجدید بنای کعبه گردید. وی به همراه فرزندش اسماعیل خانه کعبه را برپا داشت - ابن رسته، ص۸۳ - و سپس شعائر حج را برای پیروان خود مقرر داشت. حضرت ابراهیم هنگام ترک خانواده خود از خداوند تقاضا کرد: »پروردگارا این سرزمین را شهر امن قرار بده و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور گردان.« - ابراهیم، آیه ۵۳ - بنابر نظر قرآن: »نخستین خانه ای که برای عبادت خلق بنا شد همان کعبه است که در آن برکت و هدایت جهانیان میباشد. در آن خانه آیات ربوبیت خداوند هویداست و مقام ابراهیم خلیل میباشد و هر که در آن داخل شود، ایمن باشد. - آل عمران، آیه ۶۹ و ۷۹ - بدین سان بر ما روشن میگردد: ۱ فرمان خداوند مشوق حضرت ابراهیم - ع - در ایجاد خانه کعبه بود و او از خداوند تقاضا کرد سرزمین مکﹼه به شهر تبدیل شود و خداوند آن شهر را ایمن قرار دهد، لذا شهر آرمانی انبیاﺀ شهری ایمن است.
