بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورهای پویا این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. با توجه به تاثیر گردشگری بر تمامی شئون اقتصادی یک کشور می توان گردشگری را صادرات نامرئی نامید. زیرا هر دلار آن، همچون دیگر اقلام صادراتی وارد اقتصاد کشور می شود. همچنان که دلار های حاصله در اقتصاد یک کشور به گردش در می آیند، میزان اثر گذاری آن افزایش یافته و ضریب تکاثر درآمدی نیز محاسبه می شود. به همین ترتیب اثر دلار های حاصل از گردشگری بر روی مالیات ها و مشاغل بر آورد خواهد شد. بر این اساس گردشگری یک صنعت صادراتی است.
یکی از ابزارهای مفید و موثر در سیاست توسعه صادرات استفاده از مناطق آزاد است. مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظتشده در کنار سواحل، فرودگاهها و دیگر اماکن میباشد، که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام فرایندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده به کشورهای مبداء یا ثالث صادر میگردد. در سطح جهانی اولین منطقه آزاد تجاری، منطقه آزاد شانون در سال 1959 در ایرلند با هدف جذب سرمایه های خارجی، انتقال فنآوری و ایجاد اشتغال، ایجاد شد . در ایران نیز مناطق آزاد در بهمن ماه 1368 در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاردند. در حال حاضر 6 منطقه آزاد در کشور وجود دارد، که عبارتند از: مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار، مناطق آزاد ارس، اروند و بندرانزلی.
مقدمه
کشور ایران در طی سالهای گذشته، اقتصادی متکی بر صدور نفت داشته و مانند دیگر کشورهای با اقتصاد تک محصولی، متاثر از نوسانات حجم و قیمت نفت میباشد. پس از کاهش سریع قیمت نفت در طی سالهای 1364-65 و پیآمد آن یعنی کاهش درآمدهای ارزی، آسیبپذیری اقتصادی کشور آشکارتر گردید و مسئولین کشور را بر آن داشت که با تمهیدات مناسب صادرات کالاهای غیر نفتی را افزایش دهند.
بر اثر کوششهای بهعملآمده شاهد افزایش صادرات غیر نفتی در سالهای 65 و 66 بودیم. با اینوجود در حال حاضر هنوز کالاهای غیر نفتی سهم بسیار اندکی از صادرات کشور را در اختیار دارند. ایجاد مناطق و بنادر آزاد تجاری، ازجمله راههائی است که میتواند در جهت افزایش صادرات بهکار گرفته شود. این مناطق با وجود قوانین بسیار مناسب نظیر انواع معافیتهای مالیاتی و ایجاد امنیت سرمایه و دارایی از مناطق بسیار مستعد برای جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی به شمار می آید.
بیان مساله
گردش اقتصادی صنعت گردشگری، حجم عظیمی از مبادلات تجاری بین المللی را به خود اختصاص داده و کشورهای مختلف با آگاهی از درآمد سرشار جهانگردی، اهمیت ویژه ای برای گسترش این بخش از اقتصاد جهانی قائل شدهاند. در ایران نیز با درک مدیران، مناطق آزاد در بخش هایی از کشورکه اتفاقاً از ویژگی های شاخص گردشگری نیز برخوردار هستند، این فرصت و مجال دیده شده تا در کنار توسعه صنعت و تکنولوژی، گردشگری نیزدر بُعد کلان، در نظر گرفته شود و همپای دیگر بخش ها، فرصت و مجال رشد و توسعه یابد.
مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظت شده در کنار سواحل، فرودگاهها و دیگر اماکن می باشد، که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام فرایندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده به کشورهای مبداء یا ثالث صادر میگردد. ویژگیهای گوناگون این مناطق باعث گردیده که تعداد این مناطق در سال های اخیر به سرعت رو به افزایش باشد. کشورهای جهان سوم نیز به خاطر ویژگیهای این مناطق در سال های اخیر توجه زیادی به ایجاد و توسعهی این مناطق کردهاند.
مناطق آزاد دارای مزایای مختلفی میباشد که برخی از این مزایا مکمل و زمینهساز هستند. هر کشور با توجه به ساختار اقتصادی و استراتژی توسعهی صنعتی خود، از ایجاد منطقه آزاد هدف خاصی را دنبال مینماید. در سطح جهانی اولین منطقه آزاد تجاری به مفهوم جدید، منطقه آزاد شانون در سال 1959 در ایرلند با هدف جذب سرمایه های خارجی، انتقال فنآوری و ایجاد اشتغال؛ یعنی اهداف اصلی مورد انتظار از تاسیس مناطق آزاد درکشورهای در حال توسعه ایجاد شد.
در ایران نیز مناطق آزاد در بهمن ماه 1368 در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاردند. در حال حاضر 6 منطقه آزاد در کشور وجود دارد. که عبارتند از: مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار - پایه گذاری، در اواخر دهه - 60 و مناطق آزاد ارس، اروند و انزلی - اواخر دولت هشتم - .منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی، ابتدا در سال 75 با نام منطقه ویژه اقتصادی شکل گرفت سپس در سال 82 به منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی تبدیل شد. .
اهمیت و ضرورت تحقیق
مناطق آزاد به جهت ساختار و ماهیت خود ، هم چنین مزایای بسیاری که دارند می تواند عاملی مهم در راستای توسعه، مخصوصا در زمینه گردشگری باشند. مزیت هایی همچون: معافیت های مالیاتی، ورود و خروج آزاد اتباع بیگانه ، کاهش قوانین دست و پا گیر دولتی، کاهش هزینه های تعرفه ای همچون عوارض بندری، و ارائه مجوزهای گوناگون. ایجاد این مناطق در کشورهای درحال توسعه را می توان کم دردسرترین و ساده ترین ابزار حل وفصل موانع توسعه نامید. حتی می توان گفت، مناطق آزاد برای اغلب این گونه کشورها وسیله ای سیاسی و استراتژیک برای حصول به راهبردهای اقتصادی است. اهمیت این امر تا بدان حد است که از این مناطق به درهای ورودی به کشور یاد می شود.
اهداف تحقیق
صنعت گردشگری صنعتی است میان رشته ای ، که ضمن بهره گیری از امکانات بخش های دیگر اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی، می تواند عاملی در توسعه این بخش ها باشد. مناطق آزاد خود، بطور بالقوه دارای چنین توان هایی است. بدین ترتیب می توان با بهره گیری از آنها، در جهت رشد و توسعه گردشگری کشور گام برداشت. حال که اهمیت این مناطق بر ما معلوم گشت بر آنیم تا در این تحقیق به بررسی اهمیت و نقش این مناطق در رشد و توسعه اقتصادی، پرداخته و با ذکر شاخصهای مؤثّر در رشد و پیشرفت این مناطق و تحلیلاطّلاعات موجود در این زمینه، به بیان توان های خاص آنها در رشد و توسعه گردشگری پرداخته و با ارائه پیشنهاداتی در جهت استفاده هر چه بهتر از این مناطق، در جهت توسعه گردشگری گام بر داشته شود.
منطقه آزاد
محدوده حراست شده بندری و غیربندری است که از شمول برخی از مقررات جاری عمومی کشور متبوع، خارج است و با استفاده از مزایایی مانند بخشودگی مالیاتی و عوارض گمرکی و معافیت از مقررات ویژه صادرات و واردات با جذب سرمایهگذاری خارجی،جذب فناوری مدرن - به عنوان دو هدف عمده - به توسعه سرزمین اصلی کمک مینماید. - موسایی و عزیزیانی فر، - 1387
منطقه آزاد تجاری
منطقه آزاد تجاری، قلمرو معینی از یک کشور است که غالبا در داخل یا نزدیک یک بندر واقع شده است و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته میشود. کالاها را میتوان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این منطقه خارج و یا به آن وارد نمود و یا برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بستهبندی مجدد کرد. - فیضی، - 1379
منطقه آزاد تجاری - صنعتی
منطقه آزاد پردازش صادرات، علاوه بر تسهیلات منطقه آزاد تجاری؛ ابنیه و خدمات موردنیاز جهت تولید - تبدیل مواد خام و کالاهای واسطهای وارداتی به محصولات نهایی - را با هدف صدور آنها و یا فروش در بازارهای داخلی - به شرط پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معمول - فراهم مینماید. تسهیلات اینگونه مناطق معمولا جهت جذب سرمایهگذاری برای توسعه صنعتی است و اغلب با مشوقهای دیگر نیز همراه است. - فیضی، - 1379
مناطق ویژه اقتصادی
مناطقی هستند که به منظور پشتیبانی از فعالیت-های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین المللی و تحرک در اقتصاد منطقه ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فن آوری، صادرات غیر نفتی، ایجاد اشتغال مولد و جلب و تشویق سرمایه گذاری داخلی و خارجی ، صادرات مجدد، عبور خارجی - ترانزیت - و انتقال کالا - ترانشیب - در محدوده ای از سرزمین اصلی ایجاد می شوند. - جبارزاده، . - 1389
نرخ ارز
قیمت یک ارز بر حسب قیمت ارز دیگر، نرخ ارز نامیده می شود. - لاندربرگ، کریشنا مورتی، و استاونگا، - 1383
رشد اقتصادی
رشد اقتصادی به تعبیر ساده عبارت است از افزایش تولید یک کشور در یک سال خاص در مقایسه با مقدار آن در سال پایه. در سطح کلان، افزایش تولید ناخالص ملی - GNP - یا تولید ناخالص داخلی - GDP - در سال مورد بحث به نسبت مقدار آن در یک سال پایه، رشد اقتصادی محسوب میشود. - میرزا امینی، - 1375
