بخشی از مقاله
چکیده
ارزش و اهمیت ادبیّات غنی پارسی آن چنان چشمگیر بوده که در سراسر عالم، ملّتهاي بسیاري را شیفته خود ساخته است.
تحول وتطور ادبیّات تطبیقی در قرون اخیر از یکسو و قرابتها و ارتباطات دیرینه دو ادب پارسی وعربی از سوي دیگر پژوهشهاي متعددي را در باب ادب و ادباي قدیم فارسی در سرزمینهاي عربی به بار آورده است که همچنان با شدّت و حدّت ادامه دارد تا جایی که یک یک آن از دغدغههاي ناقدان و مترجمان معاصر عرب بوده و با وسواس در همه جوانب زندگی و آثار شعرا و ادباي ایرانی صورت پذیرفته است تا در قالب کتب، مقالات و ترجمه آثارشان، ظهور یابد.
یکی از آن ادباي مورد توجه، باباطاهر میباشد که تحقیق در زوایا و خفایاي زندگانی، شخصیّت، سبک و ویژگیهاي شعري و ادبی وي در رباعیاتش از اولویتهاي فارسیپژوهان معاصر عرب قرار گرفته تا با پژوهشهایی منسجم در باب تحولات زندگی باباطاهر، سیر تصوّف در اندیشههاي والایش به ترجمه رباعیات توسط مترجمین صاحب ذوق عرب بپردازند. این مقاله که به روش توصیفی و بر مبناي مطالعات تاریخی-تحلیلی نگاشته شده است، درصدد نمایش تلقیهاي فارسیپژوهان معاصر عرب در خصوص شخصیّت، زندگانی و ویژگیهاي شعري باباطاهر است که در رباعیاتش انعکاس یافته است.
مقدمه
ادبیات با تمامی فنون و شاخههایش آئینه تمام نماي زندگی ملل در قدیم و جدید بلکه در تمامی حالات میباشد که به مرور زمان زندگی را با تمامی زوایا و دگرگونیها و تحولاتش ثبت نموده است. در تمامی ملّت هاي جهان شعر و ادب برآمده از اوضاع حاکم بر شاعر است و چه خوب گفتهاند که »الشاعر ابن بیئته« شاعر فرزند محیط خود است.
در این راستا و با رشد و شکوفایی ادبیات تطبیقی که از قرون اخیر در سراسر جهان تحول یافت، ادبیات فارسی از سوي غرب و شرق عالم مورد بررسی مجدانه قرار گرفت و به جهانیان معرفی شد.
البته وجود تعاطی فرهنگی ادبی دیرینه میان ایران و عرب بر سرعت این پژوهشها افزود که با چاپ و انتشار آثار ادباي قدیم فارسی و سپس ترجمه آن همراه شد تا ادبیات ملل را به فضل آن آثار وارد مراحل جدیدي از ابداعات ادبی نماید. یکی از آن ادباي تاریخ ساز در حوزة ادبیات قدیم ایران زمین،باباطاهر عریان میباشد که تحقیق در زندگانی، احوال و آثارش محور اهتمام نویسندگان صاحب ذوق و ادباي پر شور و شوق عرب در عصر حاضر قرارگرفته است.
لازم به ذکر است این پژوهشگران معتقدند که تعداد کمی از دانشمندان و ادبا و شعرا و متفکرین در جهان هستند که شهرت جهانی یافتهاند و با محصولات ادبی خویش، جهان را حیرت زدة خود کردهاند. یکی از این شخصیتها، باباطاهر عریان، فیلسوف ایرانی وخورشید تابان بر تارك ادبیات ایران است که آسمان دلهاي جهانیان را با علم و معرفت والاي خود درخشان کرده و قلوب همه را تسخیر اشعار و مسحور رباعیات خویش، ساخته است.
بیان مسأله
تحقیق در زوایاي زندگی و احوال باباطاهر عریان که به سبب آشنایی ملتهاي عرب با ادبیات تطبیقی صورت گرفت با خود پژوهشهاي بسیاري را در باب زادگاه این شاعر والا، رویدادهاي تاریخی زمانش و اندیشههاي صوفیانه موجود در رباعیاتش ایجاد نمود که بسترساز تحقیقات بعدي در میان سایر فارسی پژوهان عرب در تمامی سرزمینهاي عربی وحتی سراسر جهان شد. آن چه ماحصل تحقیقات این فارسی پژوهان قرار گرفت این بوده است که باباطاهر از جمله شخصیتهاي نایاب تاریخ ادبیات ایران و جهان است که زندگی، افکار و آثارش بر روند ادبیات عالم تأثیر گذار شد و اینکه باباطاهر در محیطی آکنده از علم حکمت و فلسفه زیست که توانست چنین آثار گرانبهایی را ابداع نماید. چرا که حیات وي مقارن با اوج شکوفایی فکري، علمی فرهنگی ایران آن زمان به طور اعم و همدان، زادگاهش به طور اخص بود که در اثر ارتباط با ملتهاي عرب و یونان صورت پذیرفت.
ضمن اینکه غلبه اندیشههاي صوفیانه بر آن افزوده شد تا اشعار باباطاهر را وارد مراحل جدیدي سازد. لذا وقتی زندگی معنوي باباطاهر عریان که حال و مالش عاري از دلبستگیهاي دنیوي شده بود به تکامل خود رسید جایی که به عالی ترین درجات تصوف و تجرد وي از عالم ناسوت منجر شد و رباعیاتش را وارد مرحله بعدي یعنی شرح و تعلیق نمود و برخی از آن حتی به تأویل انجامید!
از طرفی بابا از جمله کسانی بود که خاضع قوانین سلاطین و سنتهاي خشک نمیشد و لذا قويترین ترانهها و سرودهها را از صاحبان جگرهاي سوخته و دلسوختگان باریک بین که در کورة تهذیب نفس، شهواتشان را گداختهاند میشنویم.در این خصوص این فارسی پژوهان فرصت را مغتنم شمرده در باب ریشهیابی و وجه تسمیه »بابا« و »عریان« نقبی به تاریخ و ادبیات کردي زدند و تحولات آن را أمام مرأي و مسمع همگان قرار دادند.البته آنان معتقدند که در این راستا،ادبیات کردي که زندگی ملت کرد را منعکس کرده، آن گونه که بایسته و شایسته است مورد تحقیق قرار نگرفته و تاریخ آن نگاشته نشده است. چرا که ملت کرد مانند سایر ملل مشرق زمین از تاریخی عمیق برخوردارند و با سلسله مصائب و مشکلاتی مواجه شدهاند که در عرصههاي داخلی و خارجی شکل گرفت.
اهمیت و ضرورت موضوع
رشد و شکوفایی تکنولوژي وکمرنگ شدن مباحث معنوي وروحی در جهان معاصر و در نتیجه دور شدن انسان امروز از عالم ملکوتی خویشتن خویش که سرایندة آن شعراي وجدانی نظیر باباطاهر هستند، سیر وصول انسان را به قلل رفیع ملکات فاضله اخلاق کند نموده است لذا ضروري به نظر میرسد که براي ارتقاء و اعتلاي معرفتی انسان امروز دز هر کجاي عالم که باشد به مباحثی عرفانی نظیر رباعیات باباطاهر پرداخته شود .ضمن اینکه تصور برخی بر این است که شخصیتهاي ملی نظیر باباطاهر اشعار وافکارشان خاص ملت ایران است و فقط در محیط ایرانیان مقبول و دلپذیر است. لذا براي اصلاح چنین افکاري مقاله حاضر به نگارش در آمده است تا مقبولیت جهانی شخصیت و اشعار باباطاهر را در اقصی نقاط جهان به نمایش بگذارد و این که اشعار باباطاهر زمزمه مردان و زنان بسیاري در جهان است که جویاي وصول به آفاق انفسی خویش می باشند.
پیشینه تحقیق
از آن جا که مقاله حاضر پژوهشهاي معاصرین فارسی پژوه عرب را در بارة باباطاهر محور اهتمام خود قرار داده است، شایسته و بایسته است که در خصوص سوابق تحقیقاتی وپژوهشی آن سخن گفته شود. در این خصوص پیشینه شامل تالیفات و ترجمهها میباشد. در خصوص تالیفات،کتب و مقالات بسیاري نگاشته شده است نظیر کتاب » اوزان الشعر و الحلقات المفقوده« از حنا الدیرانی و »التصوف الإسلامی« اثر دکتر زکی مبارك و »بابا طاهیر الهمدانی« تالیف شیخ محمد الخال 1997 و »شذرات من المنظومه الفکریه السیاسیه لباباطاهر الهمذانی اللوري« اثرعبدالکریم درویش و نیز ترجمه »رباعیات باباطاهر« توسط ریاض صالح الجعفري در1967 انجام پذیرفته است.
خصوصیت ویژة این مقاله آن است که بررسی جامعی از باباطاهر، اشعار و احوال وي را آن گونه که در آثار نویسندگان عرب گرد آمده است ارائه داده است چرا که در کتب ومقالات عرب به طور پراکنده بدان پرداخته شده و تاکنون از سوي معاصرین عرب تحقیق مستقل و جامعی در بارة پژوهشهاي پژوهشگران عرب در خصوص باباطاهر صورت نگرفته است و اگر پژوهشی بوده به طور پراکنده تلقیهاي آنان نسبت به باباطاهر را بررسی می نماید. مقاله حاضر، اولین مجموعه در ایران است که خلاصه فعالیتها و تلقیها، آراء و پژوهشهاي معاصرین عرب را در بارة باباطاهر به نمایش می گذارد.
اهداف مقاله
نشان دادن آراء افکار، اندیشههاي فارسی پژوهان عرب در عصر حاضر، به ملت ادب دوست ایران در بارة باباطاهر که در قالب کتب مقالات وترجمه ها و...گردآوري شده است.
- نمودن تاثیر همدان در ارتقاء فکري فرهنگی باباطاهر
- نمایش نوع آوري باباطاهر در سبک منحصر به فرد خویش
- بیان تأثیر فضاي صوفیانه بر اندیشه هاي باباطاهر
- تفاوتهاي وزن رباعی - دوبیتی - شعر لري –کردي با اوزان عربی تجلی یافته در رباعیات باباطاهر
در این بخش پیش از ورود به مبحث اصلی مقاله یعنی باباطاهر ورباعیاتش به زمینههاي مربوط به زندگی باباطاهر یعنی همدان - زادگاه شاعر - و تحولات ایجاد شده در شعر وزبان کردي پرداخته میشود تا درآمدي باشد بر برسی دقیقتر باباطاهر از نگاه پژوهشگران معاصر عرب.
نگاهی به تاریخ همدان، زادگاه باباطاهر
منطقه اي کوهستانی در دامنههاي شرقی سلسله کوههاي الوند میباشد که ارتفاعش از سطح دریا 1960 متر میباشد و سرزمینهایش به حاصلخیزي و آب و هوایش به اعتدال معروف است
