بخشی از مقاله
چکیده
مکتب رمانتیسم را یکی از مهمترین مکاتب ادبی دانسته اند که در شعر امروز ایران حضوری پررنگ و پردامنه دارد و این حضور از بدو ظهور شعر معاصر و حتی قبلتر، از اواخر مشروطه آغاز و با ورود اولین ترجمهها به فضای ادبی دوران تقویت میشود. شاعران امروز ایران هر یک در حیات ادبی خود و در مراحلی به تفکرات رمانتیک اعتنا داشته و بدان ملتزم بودهاند، از جمله قیصر امینپورکه گر چه شاعری بنام در عرصهی شعر انقلاب و جنگ شناخته میشود اما با توجه به روحیهی غنایی و درونگرایانهاش، توانسته بین واقعنگاری و حماسهی هنگامههای انقلاب و جنگ از یک سو و حالات و آنات رمانتیک ازسوی دیگر آشتی و مؤانستی موفق بهوجودآورد. سرلوحهی این التفاتها،نوستالوژی - غمِ غربت - ی است که همواره عاطفهی هنری امینپور را تحت سیطره دارد و در شعرش موجد مضمون آفرینیهای متنوع شده است ؛البته بدیهی است که این رمانتیسم و مؤلفههای آن بویژه نوستالوژی، در این آثار، اغلب آغشته به گرایشهای عاطفی و فکری خودویژه و منفردی باشد که جهانبینی امینپور را از جهانبینی رمانتیسم غربی و حتی رمانتیسم متعارف در شعر امروز متمایز میسازد.
کلیدواژهها: شعر، شعرانقلاب، شعرجنگ، نوستالوژی، رمانتیسم، قیصر امینپور
مقدمه
قیصر امینپور از حلقهی شاعران جنگ و دفاع مقدس بهشمارمیرود. »از آغاز تجاوز به خاک ایران توسط رژیم عراق[ تا پذیرش قطعنامه که شعرها در حال و هوای جنگاند و از پذیرش قطعنامه تا به امروز، برخی پژوهشگران شعر دورهی نخست را "شعر جنگ" و شعر دورهی دوم را "دفاع مقدس" نام نهادهاند - «حسینی، - 11-12 :1387 او در عین حال "شاعر انقلاب" هم هست. دربارهی شعرو ادبیات انقلاب تا کنون مباحث زیادی مطرح شده که پرداختن مفصل بدان، مجال دیگری میطلبد اما عدهای عقیده دارند که »منظور از ادبیات انقلاب تمام آثاری است که در طول انقلاب اسلامی پدید آمده و از منظر مثبت و باورمند به پدیدهی انقلاب اسلامی مینگرند. - «کافی، - 61 :1393
و عدهای هم بر این باورند که »گروهبندی شعر و شاعران به انقلابی و غیرانقلابی از اساس غلط و بیمورد است ، آنچه ایجاد تفاوت میکند نوع نگاه به انقلاب است و الا هیچ شاعر و جریان شعری از تأثیر انقلاب و مظاهر آن بر-کنارنماندهاست، گیرم فرمالیستها با تأخیر بیشتر. - «شکارسری، . - 20 :1382 با این حال بهنظرمیآید که میتوان عنوان "ادبیات پایداری" را گزینهی بهتری برای ادبیات انقلاب دانست و در آن "شعر جنگ" و "دفاع مقدس" و "انقلاب اسلامی" را تجمیع کرد و البته دامنهی زمانی آن را با اندکی گسترش به پیش از انقلاب و نمونههایی از این دست مرتبط دانست چرا که به قولی »هیچ اثر ادبی ارزنده ای را نمیتوان یافت که از نشان عنصر پایداری بیبهره باشد. - «شکری، - 66 : 1367
در تعریف نوستالوژی - - Nostalgia گفتهاند: »واژهای فرانسوی و برگرفته از دو سازهی یونانی Nostos به معنی بازگشت و Algos - درد و رنج - در فرهنگهای لغت در معنای حسرت گذشته و غم غربت و درد دوری آورده شده است. . . در ادبیات به شیوهای از نگارش اطلاق میگردد که بر پایهی آن شاعر یا نویسندهای در نوشتهها و سرودههای خویش از گذشتهای دور یا سرزمینی که یادهایش را در دل دارد از سرِ درد و حسرت یاد میکند. - «مدرسی، - 527 : 1390 و منتقدی دیگر بر آن است که نوستالوژی »روایت دلتنگی، احساس بیگانگی و بیزاری از واقعیات موجود و ممکن، همچنین مجالی برای ورود در ساحات خوشایند ازدسترفته و دستیابی به خوشیهای گمشدهاست. - «آشوری، - 246 : 1381
نوستالوژی یکی از ارکان مهم مکتب رمانتیسیسم - Romantisism - است، یعنی نگرشی فلسفی و ادبی که از اواخر قرن هجدهم در کشورهایی چون انگلستان، فرانسه و آلمان شکل میگیرد و اندک اندک گسترش پیدا میکند. - ن. ک : فورست، : 1380 صص17 به بعد - و میکوشد که آزادی احساس-گرایی و شورانگیزی را جانشین تعقلگرایی کلاسیک کند. رمانتیکها آدمی را در جهانی که رو به
مدرنیتهای پرشتاب داشت، تنها و مغموم میدیدند و گمان میکردند که باید با این تجدد بیمهار و سرمایهداری بیلگام، پنجه در پنجه افکند و از این رو رمانتیسم ذاتا خصلتی انقلابی داشت، اما از آنجا که برای آنان امکان مقابلهی مادی با جهان نو میسر نبود، حسرت و اندوه و ناکامی بر تمام آثار رمانتیک سایه انداخت و این وضعیت بغرنجی بود. »رمانتیسم و نویسندهی رمانتیک پیوسته در درون خود با تضادهایی روبهرو بود، از سویی محصول انقلاب فکری و صنعتی بود و از سوی دیگر با نتایج آن مبارزه میکرد، فرزند عقل بود اما تکیه بر احساس و عاطفه میزد. - «ثروت، - 57 :1385
رمانتیسم مکتبی است غربی اما شاید هیچ مکتبی را نتوان سراغ گرفت که تا این حد در شعر و ادبیات معاصر ایران تأثیر گذاشته باشد. البته بدیهی است که محیط شکلگیری این مکتب با جامعهی ایرانی چندان سنخیتی ندارد اما جامعهی ما از راه منفرد خود با بعضی از خصلتهای مهم این جریان فکری و ادبی همسویی یافتهاست و شاید اصطلاح رمانتیسم،تنها اسمِ بناچاری باشد که به نوع ویژهای از آثار شعر امروز اشاره دارد و »بهکاربردن این کلمه از ناچاری است، پس این را با رمانتیسم اروپایی اشتباه نکنید. - «شفیعی کدکنی، - 54 : 1359تفکرات رمانتیسمی در شعر امروز ایران از بدو ظهور نیما یوشیج آغاز میشود و او را میتوان با شعر "افسانه"اش ، آغازگر شعر رمانتیک ایران بهحسابآورد. این شعر در حقیقت دیالوگ و گفتوگویی است بین عاشق - با چهرهای رنجور و مأیوس - و افسانه. - رؤیا، تخیل، ناخودآگاه - - ن. ک: جورکش، - 63 : 1383
و این تفکرات با بزنگاه کودتای امریکایی 28 مرداد 1332 و متعاقب آن اختناق در جامعهی کودتازده تشدید میشود، چه، اولا دیگر محملی برای شعرهای اجتماعی و انقلابی وجود ندارد، دوم اینکه یأس و سرخوردگی پس از کودتا با حزنِ ذاتی رمانتیسمی الفت معناداری پیدا میکند.با ظهور انقلاب اسلامی و سپس آغاز جنگ تحمیلی مسائل شعر امروز ایران مثل تمام ارکان جامعه دچار تحول و خانهتکانی میشود و ما در کنار جریانهای نوآمده، با شعر و شاعرانی مواجه میشویم که از دل انقلاب روییدهاند و حالا جنگی بزرگ را پیش رو دارند و خود را به پاسداشت ارزشهای آن متعهد میدانند و با این که خصیصهی شعر نبرد، حماسه و توفندگی است اما آنان هم از بعضی عناصر رمانتیک برکنارنیستند، به خصوص نوستالوژی، که ریشه در باورهای دینی آنان دارد از چهار منظر :اول: تفکر وحدت وجودی و »بازگشت به اصلاِرجِعی«و» إلی رَبِک - «فجر - 28/ و إنا» إلَیه راجِعونَ - «بقره - 156/ و »هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش/باز جوید روزگار وصل خویش« - مولوی،
