بخشی از مقاله
جایگاه نهاد وکالت و شان وکیل در آمریکا و مقایسه آن با ایران
چکیـــده :
در امریکا جایگاه وکلا ، شان ، منزلت و استقلال آنهاکاملاً تثبیت شده است. وکلا در بالاترین مرتبه اجتماعی
(First Level) قراردارند و از احترام و جایگاهی بس رفیع و ارزشمند برخوردارند. رشته حقوق و نهاد وکالت تا حدي در اولویت است که اکثر روساي جمهور ایالات متحده از تحصیلات حقوقی برخوردار و وکیل میباشند ؛ همینطور، اکثر نمایندگان
کنگره آمریکا و سناتورهاي مجلس نیز تحصیلکرده رشته حقوق و وکیــل هستند. نظام حکومتی و قضایی به گونه اي است
که به هیچ وجه به آنها کوچک ترین بی احترامی و تعرضی نشود. با تاکید براینکه اصل مصونیت وکلا از هرگونه تعرض بدور
است، رفتار و نظام حرفه اي وکلا هم تعریف و مشخص شده است و از ضمانت اجراي قوي برخوردار است. لکن ، از آنجائیکه در ایران وکیل دادگستري بعنوان یک شغل آن جایگاه و منزلتی را که باید داشته باشد، ندارد ، اینجانب در این مقاله در جستجوي دلایل این تفاوت آشکار ، چگونگی رفع آن و ارایه راهکار براي احیاي شان وکیل و قرارگرفتن وکلا در جایگاه اصلی و شان واقعی خود هستم. با مطالعه دقیق شرایط وکلا ، چگونگی ساختار جامعه حقوقی و کانونهاي وکلا و برخورد قوه
قضائیه با وکلاي مدافع چالش هاي این موضوع تبیین و راهکاري مناسب جهت رفع آن ارائه گردیده است .
کلمات کلیدي : حقوق ، وکالت ، آمریکا ، قوه قضائیه ، مجلس قانونگذاري
مقدمـــه :
امروزه در هیچ یک از کشورهاي پیشرفته ، حقوقدانان به مطالعه و بررسی حقوق داخلی اکتفا نمی کنند ، بلکه حقوق
خارجی و تطبیقی مورد توجه ویژه قرار گرفته و هم اکنون موسسات و NGO هاي تخصصی ویژه اي بمنظور تحقیق و تفحص در حقوق خارجی و تطبیقی شکل گرفته و به کنکاش مشغولند . هر ساله مجامع متعددي از علماي حقوق تطبیقی در
نقاط مختلف جهان تشکیل و علما و حقوقدانان برجسته دور هم گرد می آیند تا مسایل حقوق تطبیقی را مورد مطالعه و
تفحص بیشتر قرار دهند و در نهایت با بررسی جمعی به اطلاعات و نتایج مهم حقوقی دست می یابند. همچینین در دانشکده
هاي حقوق معتبر جهان، آموزش حقوق تطبیقی روز به روز اهمیت و گسترش بیشتري پیدا میکند .
یکی از نظام هاي بزرگ حقوقی که مطالعه آن براي ما بسیار سودمند است حقوق ایالات متحده آمریکاست . مطالعه
این حقوق از چند جهت براي ما سودمند است :
نخست آنکه در ایالات متحده آمریکا ، نقش حقوق منحصر به رفع اختلافات مردم نیست ؛ بلکه مردم آمریکا در هر
کار مهم به سراغ حقوق و حقوقدان می روند ؛ هر بنگاه مهم اقتصادي داراي یک بخش حقوقی است ؛ مدیر بنگاه هیچ قرارداد مهمی نمی بندد و هیچ سندي را امضاء نمیکند ، جز آنکهقبلاً با بخش حقوقی مشورت کند . حقوق یک عامل اساسی در زندگی ملت آمریکاست و حقوقدان در آن کشور مورد احترام بسیار است .
نکته دیگري که اهمیت حقوق را در زندگی آمریکایی و شناسایی نهادهاي سیاسی و اجتماعی آن کشور نشان میدهد اینست که حقـــوق بیش از هر کشور دیگر در تاسیس ایالات متحــده موثر بوده است ، از اینرو گفته اند حقــوق در آمریکا
» سیمان « جامعه است که عناصر و اقوام ناهمگوم را بهم پیوند میزند و آنها را تابع اصول واحدي قرار میدهد واز مردم
نامتناجس آمریکا ملت واحدي پدید آورده است .
در ایران با وجود حقوقدانان برجسته اي که در کشور وجود داشته و دارند جایگاه وکالت بسیار کمرنگ تر و منزلت آن بمراتب پائینتر از سایر جوامع پیشرفته است ؛ مسئله اینست که نهادهاي حقوقی و بالاخص فارغ التحصیلان رشته حقوق و وکلاي دادگستري به چه علت در تراز مساوي با حقوقدانان سایر جوامع قرار ندارند؟ و چگونه میتوان کمک کرد تا ایشان در جایگاه حقیقی خود قرار گیــرند ؟ ما در این تحقیق به دنبال علل این عدم همترازي و ارائه راهکارهایی براي ارتقاء شان وکیل و قرار گرفتن فارغ التحصیلان حقوق در جایگاه اصلی و ویژه خود هستیم. هر چند نهاد وکالت به معناي امروزي آن در کشور ایران در مقایسه با نظامهاي حقوقی دیگر کشورها قدمت کمتري دارد و حتی برخی حقوقدانان معتقدند که جایگاه این
حرفه و حق دفاع با میزان پیشرفتگی و توسعه یافتگی کشورها و جوامع رابطه مستقیم دارد. و هر چند این عامل از جهاتی مهم و قابل تامل است ، لکن در حال حاضر که ارتباطات و علوم ارتباطی پیشرفت بسزایی داشته است و ارتباط این سر دنیا با
آن سر دنیا در مدت زمان اندکی میسر است به نظر میرسد این دلیل وسایر دلایل دیگر که در ادامه این تحقیق آمده است در
علل بروز این تفاوت جایگاه موثر بوده است . اینجانب با مطالعه در فرهنگ آمریکا و مقایسه آن در ایران و تبیین جایگاه حقوقدان به تبیین این مهم پرداخته و امیدوارم راهکارهاي ارائه شده در بهبود این جایگاه موثر واقع شود .
بخش اول : جایگاه وکلا و حقوقدانان در آمریکا :
از آنجا که مطالعه حقوق ایالات متحده آمریکا که وابسته به نظام کامن لو است ، از جهات مختلف براي ما سودمند است ، زیرا مطالعه حقوق آمریکا ما را وا میدارد که درباره نهادها و جایگاه حقوقی خویش بیندیشیم و آنها را ارزیابی کنیم و در صورت لزوم ، در نوسازي حقوق خود با الهام گرفتن از حقوق آمریکا بکوشیم . از جمله فواید مطالعه حقوق تطبیقی و حقوق خارجی درك و شناخت بهتر حقوق داخلی و اصلاح آن و تنظیم بهتر وابط بین المللی و حسن تفاهم بین المللی است.
گویند که وکیلی دعاوي آمریکایی ناگزیر عالم و دانشمند حقوق تطبیقی است زیرا وي لااقل با تصمیمات صادر از دادگاه هاي
پنجاه ایالت و درجات سه گانه دادگاه هاي فدرال مواجه است و باید براي تجزیه و تحلیل و ومقایسه و نتیجه گیري از آنها ، با توجه به سلسله مراتب دادگاه ها ، همواره آمادگی داشته باشد .
آنچه فهمش در آمریکا براي یک بیگانه از هر چیز دیگر دشوارتر است ، همانا سازمان قضایی است.(الکسی دوتوکویل )
از دلایل تمایز و سودمند بودن مطالعه حقوق ایالات متحده آمریکا بعنوان یکی از نظام هاي بزرگ حقوقی میتوان به جهات
ذیل اشاره نمود :
نخست آنکه نمیتوان حقوق آمریکا را از فرهنگ و زندگی آمریکایی تفکیک نمود ؛ به ویژه زندگی سیاسی آمریکا منعکس
کننده بسیاري از اصول و نهاد هاي حقوقی آن کشور است ؛ دستگاه قضایی ایالات متحده ، خصوصا دیوان عالی آمریکا ، نقش مهمی را در زندگی سیاسی آن کشور ایفا میکند . در ایالات متحده آمریکا ، نقش حقوق منحصر به رفع اختلافات مردم نیست ؛ بلکه مردم آمریکا در هر کار مهم به سراغ حقوق و حقوقدانان میروند ؛ هر بنگاه مهم اقتصادي داراي یک بخش حقوقی است ؛ مدیر بنگاه هیچ قرارداد مهمی نمی بندد و هیچ سندي را امضاء نمیکند ، جز آنکهقبلاً با بخش حقوقی مشورت
کند . حقوق یک عامل اساسی در زندگی ملت آمریکاست و حقوقدان در آن کشور مورد احترام بسیار است .
نکته دیگري که اهمیت حقوق را در زندگی آمریکایی و شناسایی نهادهاي سیاسی و اجتماعی آن کشور نشان میدهد
اینست که حقـــوق بیش از هر کشور دیگر در تاسیس ایالات متحده موثـــر بوده است ، از اینرو گفته اند حقوق در آمــریکا » سیمان « جامعه است که عناصر و اقوام ناهمگوم را بهم پیوند میزند و آنها را تابع اصول واحدي قرار میدهد واز
مردم نامتناجس آمریکا ملت واحدي پدید آورده است . ( فردیناند استون ، 1908 ، ص ( 28
در امریکا جایگاه وکلا و استقلال آنها تثبیت شده است. ارتباط دستگاه قضایی با کانون هاي وکلا و دانشکده هاي
حقوق بسیار نزدیک است. حقوق همه محترم و غیرقابل خدشه است گرچه استثنا هم هست. وکلا در امریکا مثل تمام جوامع متمدن بالاترین جایگاه اجتماعی را دارند و از نظر مالی تامین هستند. نظام حکومتی و قضایی به گونه اي است که به هیچ وجه به آنها کوچک ترین بی احترامی و تعرضی نشود. زیرا اگر غیر از این باشد و جایگاه و احترام وکیل از طرف دستگاه
قضایی، موکل یا هر مقام یا تشکیلات دیگري خدشه دار شود وکیل توانایی دفاع را از دست خواهد داد. با تاکید بر اینکه اصل
مصونیت وکلا از هرگونه تعرض بدور است، رفتار و نظام حرفه اي وکلا هم تعریف و مشخص شده است و از ضمانت
اجراي قوي برخوردار است. وکیلی ایرانی در خاطرات خود اینگونه برایم میگوید : » من وقتی براي بار اول به عنوان یک
خارجی وارد دادگاه امریکایی شدم، در حضور موکلم و وکیل طرف پرونده به قاضی گفتم که براي اولین بار است در دادگاه
هاي امریکا حاضر شده ام. رئیس دادگاه و وکیل طرف دعوي ضمن تبریک به من در جریان رسیدگی به پرونده همراهی خوبی داشتند و در مواقع دیگر هم با روي خوش آنها مواجه بودم. چرا که همه می خواهند در جایگاه خود و کار حرفه اي
بهترین نقش را ایفا کنند و مسائل را شخصی و فردي نمی بینند. در نتیجه حق موکل به هیچ عنوان پایمال نمی شود.«
بیشتر قضاتقبلاً در جایگاه وکلا بوده اند و خودشان هم می گویند که ما آن طرف میز هم بوده ایم.کاملاً می دانند چه وظیفه اي دارند و ارتباطشان کاملا محترمانه و صددرصد حرفه اي است. هیچ پرونده و موضوعی نیست که وکلا نتوانند در آن وارد شوند و در هر موضوعی و حتی در پرونده هاي تروریست ها از موکل خود دفاع کنند و هیچ کس نمی تواند مانعی و کوچک ترین اشکالی در کار آنها ایجاد کند. این به قدري بدیهی و مسلم است که از فرط بداهت نیاز به ضمانت اجراي دیگري ندارد.
مستند دعاوي در امریکا آرایی است که در موارد مشابه صادر شده است مگر آنکه راي از دادگاه پایین تر از دادگاهی
که پرونده شما در آن مطرح است صادر شده باشد. بنابراین دسترسی به آراي جدید مهم است که در پایگاه هاي اینترنتی و «DATA BASE» در ازاي پرداخت وجه قابل دریافت است. آراي قضایی قانون را تفسیر می کنند و قانون به تنهایی قابلیت استفاده ندارد. در نظام «COMMON LAW» همه چیز به سرعت تحول می یابد و شما نمی توانید با داشتن یک مجموعه قوانین و چند کتاب از اینکه آمادگی دفاع در یک دعوا را دارید اطمینان پیدا کنید. چرا که در آن پرونده خاص، وکیل امریکایی
باید با توجه به آخرین رویه و آراي صادره -که کسانی کارشان یافتن و بررسی این آرا و ارائه دادن آن به وکلاست - وارد دعوا شود. این گونه دادرسی گرچه کار وکلا را سخت تر می کند اما کارآمدتر است. در دفاتر وکالت کار دانشجویان و کارآموزان تحقیق روي پرونده ها و جمع آوري آراي موافق و مخالف درباره یک موضوع خاص است. وضعیت قضات آنجا با
اینجا قابل مقایسه نیست. با وجود انتقادهایی که نسبت به قضات در ایران می شود، آنها هیچ یک از امتیازات و امکانات قضات امریکایی و جایگاه و امنیت شغلی آنها را ندارند. به همین علت بسیاري از وکلا در آنجا مایل هستند که قاضی شوند و چنین تغییر موضعی براي آنها بسیار اهمیت دارد.
هر روز در دادگاه هاي ایلات متحده تصمیم هایی گرفته می شود که بر زندگی هزاران تن تأثیر می گذارد. بعضی از
این تصمیمات فقط براي طرفین یک مرافعه مؤثر هستند، اما بقیه، تعیین کنندة حقوق، منافع، و اصولی قانونی هستند که بر زندگی همه آمریکاییان تأثیر دارد. قطعاً بسیاري از مردم آمریکا از تصمیمات خاصی راضی هستند و بقیه – گاهی خیلی ها –
آن را رد می کنند. اما همه، مشروعیت آن، و نقش دادگاه به عنوان مفسر نهایی قانون را قبول دارند. مردم آمریکا با قرار دادن
حکومت قانون و اعتماد خود در دست نظام قضایی آمریکا، نهایت ایمان خود را به آن نشان داده اند.
وکلا در رسانه ها
حضور وکلا در رسانه هاي امریکا عادي و مرسوم است. حتی کانال یک تلویزیونی به نام «COURT TV» جلسات
دادگاه را به طور زنده و همزمان نشان می دهد. دانشکده هاي حقوق به دانشجویان توصیه می کنند که از این برنامه ها استفاده کنند. در این برنامه ها با وکلاي اطراف دعوا، دادستان، قاضی و دیگر وکلا خواه موافق یا مخالف گفت وگو می کنند و این
کانال ها داراي بیننده هاي معمولی است. در بخش هاي جدي تر درباره هر موضوع سیاسی، اجتماعی و... اولین گروهی که
نظرشان خواسته می شود وکلا هستند نه حتی قضات. در این برنامه هاي خبري نظر وکلا و دادستان ها درباره ابعاد مختلف
تمام رویدادهاي روزانه خواسته می شود که خیلی موثر است. حتی درباره یک موضوع کوچک مثل یک تصادف خودرو در برنامه هاي ویژه نظر وکلا مطرح می شود. علاوه بر صفحه هاي حقوقی در نشریات و برنامه هاي رادیویی و تلویزیونی، روزنامه ها و نشریات هفتگی حقوقی هم منتشر می شود که مثلا یکی از آنها روزنامه NEW YORK LAW JOURNAL متعلق به کانون وکلاي نیویورك است. حتی بعضی از وب سایت هاي مختلف کانون هاي وکلا هم به صورت «ON LINE» اخبار حقوقی را پوشش می دهند و منتشر می کنند.
بخش دوم : جایگاه وکلا و حقوقدانان در ایران :
وکالت به معناي امروزي آن از حدود سال 1294 شمسی در ایران مطرح شد اما با توجه به تحولات زمانی به ویژه بعد از پایان جنگ دوم جهانی و ایجاد فرصت براي طرح افکار و عقاید جدید، در ایران نیز این مطلب مطرح شد که وکیل باید استقلال داشته و به یک کانون وکلاي مستقل وابسته باشد. با پیگیري این تفکر به وسیله بزرگانی از وکلا، لایحه قانونی استقلال کانون وکلا در روز هفتم اسفند سال 1331 به امضاي مرحوم دکتر محمد مصدق نخستوزیر وقت رسید و کانون وکلا مستقل شد.
البته نهاد وکالت به معناي امروزي آن در کشور ایران در مقایسه با نظامهاي حقوقی دیگر کشورها قدمت کمتري دارد
و حتی برخی حقوقدانان معتقدند که جایگاه این حرفه و حق دفاع با میزان پیشرفتگی و توسعه یافتگی کشورها و جوامع رابطه
مستقیم دارد. در دنیاي فعلی جایگاه »وکالت« و »حق دفاع« با میزان پیشرفتگی و توسعه یافتگی کشورها و جوامع رابطه مستقیم دارد. به عبارت دیگر هر چه جامعهاي پیشرفتهتر و توسعه یافتهتر باشد جایگاه وکالت در آن رفیع تر و مستحکمتر
است. علت واضح است زیرا در جوامع پیشرفته مردم هستند که عملا حاکمیت را بر عهده دارند و مردم هستند که براي دولت
