بخشی از مقاله
چکیده
هنرهای نمایشی همواره تاثیر بسزایی در بهبود کیفیت زندگی بشر داشتهاند و فضاهای اجرای نمایش در شهر غالبا جزو نقاط عطف شهری به شمار میروند. نباید فراموش کرد که یک فضای نمایشی به تجمعی عادی، اجازه تبدیل شدن به اجتماعی با هویت را میدهد و میتواند سکویی باشد برای نیاز مردم به گفتن، شنیدن و داشتن اوقاتی خوش. پاسخگویی به نیازهای اجتماعی انسان و تامین فرصتهای لازم در زمینه کسب تجارب اجتماعی وی، مستلزم وجود فضا و قرارگاه کالبدی است و فضاهای فرهنگی جمعی ظرفیتی عظیم در پاسخ به این جنبه از حیات انسان در جوامع شهری محسوب میشود.
تحقیق حاضر که حاصل مطالعات کتابخانهای بوده با استفاده از روش توصیفی-تفسیری با بهرهگیری از متون اجتماعی و کنکاش مابین متخصصان و جامعه شناسان صاحب نظر به دنبال رابطه میان هنرهای نمایشی در رشد روابط میان افراد جامعه می-باشد. در این مقاله به بررسی تاثیر تئاتر در زندگی اجتماعی مردم و نیز عوامل موثر در موفقیت چنین فضاهای جمعی در شهر به منظور بالابردن تعاملات میان شهروندان پرداخته خواهد شد.
-1 مقدمه
تئاتر کوششیست برای بازآفرینی یک داستان که وضعیتی است انسانی، وضعیتی واقع یا ممکن برای انسان - امکانی که از واقعیت امر انسانی نشات میگیرد - بمنظور انتقال تجربه یعنی درک همه جانبهی آن وضعیت زمانی که عوامل نمایش، آن امکان را فراهم آورند که تماشاگر بتواند با اندیشه و احساس خود آن وضعیت را تجربه کند و در یابد دراین هنگام تئاتر هنر است و بمثابه هر هنر دیگری در قلمرو غیرممکن گام بر میدارد.
ویژگی اصلی تئاتر یعنی آنچه که تئاتر را از دیگر هنرها و بویژه سینما و ادبیات متمایز میکند، اجرای زنده و در حضور تماشاگر است در واقع اگر در تعریف تئاتر ما عنصر تماشاگر را حذف کنیم آنگاه با مفهوم »اجرا« یا »بازی« مواجه خواهیم بود و نه تئاتر. این اجرای زنده و ارتباط مستقیم با تماشاگر است که به تئاتر این امکان را میدهد که وضعیتی را بازآفریند و امکان تجربه و مشارکت در تجربه را فراهم آورد جادوی تئاتر در همین نکته نهفته است - پلشیر ، . - 1731
امروزه ابعاد انسانی فضاهای عمومی بیش از هر زمان دیگر مورد توجه برنامهریزان و طراحان شهری قرار گرفته و مردم مشتاقانه به حضور و مشارکت در چنین فضاهایی پاسخ مثبت دادهاند - . - Gehl,2004 اما آنچه این فضاها را به لحاظ اجتماعی فعال میسازد، در درجه اول عوامل کالبدیست که بتواند زمینه ساز ورود و سپس توقف افراد درون فضا باشد که در این باره میتوان به عواملی چون: دسترسیها، جاذبههای بصری، عوامل طبیعی و بسیاری عوامل دیگر از این دست اشاره نمود. اما آنچه بیش از ابعاد کالبدی در حضور و تعامل اجتماعی افراد موثر است، پیش بینی و خلق رویدادهای اجتماعی است که میتواند فرصتهای مشارکت در فعالیتهای اجتماعی را ایجاد نماید - . - Lennard,1984
-2 از صحنه نمایش تا شهر
نمایش وسیلهای نیرومند برای تاثیر بر مردم است. در اختیار گرفتن سالنهایی که سرشار از شور و هیجان میشود، به کار گرفتن شخصیتهایی که تماشاگر را به سوی آنچه حقیقت میپندارد رهنمون شود. وسوسه تئاتر این است و همه انواع آثار نمایش یک هدف دارند . هیچ اثر نمایشی نیست که در اخلاق اجتماعی اثر نگذارد - شاهین و قویمی. - 1383 با توجه به رابطه بین سالن نمایش و صحنه میتوان دو راه ایجاد فضا برای نمایش را تعریف کرد: اول آنها را از هم جدا نگه داشته و ارتباط آنها را تا حد صرفا بصری کاهش داد، دیگر آنکه آن دو را به هم نزدیک کرده و مشارکت و ارتباط دو طرفه بین آنها ایجاد کرد. در این حالت هدف اصلی نمایش فضاست.
دیگر آنکه فضا را مانند مکانی برای برقراری ارتباطات و برخورد اجتماعی تلقی کند، طوری که به نظر آید فضا نقشی فعال در نمایش بازی میکند - اکبری بیرگانی، . - 1393 بطور کلی هنرهای نمایشی ریشه در زندگی فرهنگی و اجتماعی جوامع دارند و از این رو با وجود نیاز به برخورداری از ساختمانها و فضاهای مشخص، از امکانات بالقوه فراوانی نیز برای اجرا و برگزاری در مکانها و فضاهای مختلف شهری نیز برخوردار هستند - روزرخ، . - 1386 شهر به عنوان فضای زیست جامعه، موجود زنده-ای است که در ازای چگونگی حیات خود به مراتب بالاتری از کمال دست مییابد.
مرتبهای از حیات مدنی، برنامههای مربوط به اوقات فراغت افراد اجتماع است.دورهای که فرد نه برای معشیت و آسایش جسم، که در راه رفع نیازهای معنوی به فعالیتی اجتماعی میپردازد. وجود فضاهای جمعی، زمینه ساز حضور افراد در سطح شهر شده، فرصت تعاملات و واکنشهای اجتماعی را فراهم نموده و باعث خاطره جمعی مشترک، ارتقا و کنترل کیفیت منظر شهری میشود - یزدانی و لواسانی، . - 1389 میتوان از زندگی اجتماعی در شهر به عنوان نمایشی مستمر بر صحنه عمومی و نیمه عمومی تعبیر کرد، همچنین میتوان از طراحی صحنه نمایش و شباهت آن به نمایش زندگی اجتماعی نکاتی آموخت - مدنی پور، . - 1384
-3 فضاهای عمومی شهری
بعد اجتماعی فضاهای عمومی مبتنی برمثلثی از انسان، فضا و حیات جمعی است که پاسخگویی به ابعاد مذکور مستلزم توجه به موارد زیر است:
- شناخت نیازهای انسان در رابطه با فضا و شناخت گروههای مختلف استفاده کننده از فضا
- شناخت ابعاد کالبدی فضای عمومی و قابلیتهای آن در رابطه با بعد اجتماع پذیری فضا
- شناخت ابعاد موثر در حیات جمعی در نمونههای موجود و تامین ما به ازاهای کالبدی و فرصتهای لازم جهت بروز فعالیتهای اجتماعی - دانشپور و چرخچیان، . - 1386
تامین نیاز انسان به دوس داشتن و در کنار جمع بودن مستلزم وجود یک قرارگاه کالبدی است و فضاهای عمومی بیشترین ظرفیت را در این رابطه دارند - دانشپور و چرخچیان، . - 1386 حیات جمعی در فضاهای باز عمومی در گرو ترویج تعاملات اجتماعی، جذب افراد و گروههای مختلف، امنیت اجتماعی و در نتیجه ترغیب به افزایش تحمل گروههای مختلف در فضا، جامعه پذیری بیشتر و ایجاد فضایی فعال و سرزنده است.
در فضاهای عمومی فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شده و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوسته و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم اختلاط پیدا کنند. بنابراین شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی، فضای شهری تلقی شود این است که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد، پس آن دسته از نرم فضاها و سخت فضاها که بستر تعامل اجتماعی نیستند، فضاهای شهری نامیده نمیشوند - پاکزاد، . - 1389 فضاهای عمومی فضاهایی هستند که افراد و گروههای مختلف اجتماعی در آن سهیماند، این فضاها محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی برای شکلگیری شبکههای اجتماعی هستند.
چنین فضاهایی بیش از آنکه تنها یک فضا باشند یک تجربهاند - Hajer,2001 - که نتیجه چنین تعامل و تجاربی در میان افراد و گروههای مختلف، دریافت حس هویت جمعی، احترام به خود - عزت نفس - ، ارتقا مهارتهای جمعی و مشارکت اجتماعی خواهد بود. فضاهای عمومی شهری از نظر فعالیتی میتوانند جهت تامین یک فعالیت ویژه طراحی و برنامهریزی شوند و یا آنکه مانند میادین و پلازاها دارای تنوع کالبدی و فعالیتی و در نتیجه اجتماعپذیری بیشتر باشند - . - Car,1992 پس میتوان وظایف فضاهای عمومی را اینگونه دستهبندی کرد:
-1 ابزاری جهت ارتباطات
-2 مکانی جهت رویارویی
-3 مدیریت و هماهنگ کننده شهروندان آزاد - سیفانی، . - 1384
-4 تعاملات اجتماعی
تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هردو طرف شناخته شده است. بنابراین روابط بدون معنا در زمره این تعریف قرارنمیگیرند. البته تعاریف دیگری نیز برای تعاملات اجتماعی وجود دارد به عنوان نمونه، تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، میتواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیتهای متناسب و در تیجه نقشپذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروهها و شبکههای اجتماعی است - دانشپور و چرخچیان، . - 1386 اما آنچه ما در جوامع امروزی شاهد آن هستیم کاهش سطح ارتباط افراد با یکدیگر است. چنانکه با افزایش اندازه، وسعت شهرها، سرعت، تراکم و غیره، مدنیت، شهروندی و روابط اجتماعی به عنوان اصول اولیه شهری، تضعیف شد - بهزادفر و طهماسبی، . - 1392 به این ترتیب احساس جمعی اجتماعهای محلی و وابستگی-های احساسی به یک مکان در حال ناپدید شدن است . - Huffman, 2006 -
