بخشی از مقاله
چکیده
توجه به کودکان و سلامت آنها، سلامت آینده اجتماع را تامین میکند. دوران کودکی بهترین زمینه را برای تعالی شخصیتی، تربیتی، میل بیشتر به زندگی جمعی و تشریک مساعی انسان مهیا میسازد. توجه به ایجاد محیطی مناسب برای رشد کودک و آشنایی با نیازها و سرشت فطری او، که در دوران کودکی به آن نیازمند است، زمینه درست رشد شخصیتی، آموزشی و تربیتی او را به عنوان نسل سالم فردا ، فراهم میآورد.
متأسفانه امروزه با توجه به آخرین آمار بدست آمده سال 1393، تعداد 1470 کودک بیسرپرست در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که نسبت به سالهای قبل افزایش یافته است. در زندگی این کودکان خلأ پرنشدنی به نام خانواده وجود دارد که باید حتی الامکان شرایط زیستی آنها را به گونه ای فراهم کرد که این کودکان خود را جدا از جامعه ندانسته و تا حد مطلوب از تعاملات اجتماعی مناسب برخوردار باشند.هدف از این پژوهش یکسان سازی امکانات شهری به منظور بهرهمندی از فضاهای جمعی عمومی برای کودکان بیسرپرست به گونه ای که بتوان از این فضاها بدون هیچ محدودیتی استفاده نمود. به عنوان مثال اختصاص فضای بازی این گروه به منطور ارتقاء خلاقیت محدود به محل نگهداری از این کودکان نباشد.
این بررسی در چارچوب روش تحلیلیBتوصیفی صورت گرفته و نتایج بررسی ها نشان میدهد که مشارکت کودکان در فرآیند طراحی فضاهای همسایگی، بوستان های کودک و فضاهای بازی و همچنین ایجاد تمایل بیشتر به حضور و تعامل در محیط با کودکان دیگر از راهکارهای فعال و پویای طراحی پیشنهاد شده است و این موارد امکان رشد ذهنی، اجتماعی، عاطفی و خلاقیت های محیطی آنان را نیز فراهم می سازد.
عوامل اجتماعی- اقتصادی پیچیدهای منجر به بروز گسیختگی خانواده در جامعه شده و به دنبال آن پدیده ی بی سرپرستی تعداد زیادی از کودکان به عنوان یک چالش جدی مطرح شده است. ناسازگاری والدین، خاصه وقتی منجر به جدایی و طلاق شود، آسیبپذیری فرزندان را افزایش میدهد. از دست دادن والدین یا یکی از آنها خانواده را دچار نقص میکند و آنگاه که خانواده گسسته تداوم زمانی پیدا کند، تأثیرات بیشتری بر کودکان داشته و زمینه را برای بروز آسیبهای اجتماعی مختلف مهیا میسازد. ریشه هر نوع رفتار ضداجتماعی کودک را در آسیبهای خانوادگی میتوان جستجو کرد - بابایی، . - 1381 همچنین باید گفت که شخصیت کودکان در سالهای اول زندگی، از بدو تولد تا پیش از هفت سالگی، شکل میگیرد. رشد کودک در سال های ابتدایی زندگی، از عوامل بسیاری تأثیر میپذیرد.
فعالیت و بازی، یکی از ارکان اصلی رشد و یادگیری هر کودک است که در ارتباط با فضا و محیط، رشد شخصیتی و اجتماعی او را شکل میدهد لذا فضاهای کودکان، میبایست مناسب و مطلوب برای رشد جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان باشد که در روند تقویت خلاقیت او نیز تأثیر دارد - شاطریان، . - 48 :1387 علاوه بر این، هر چند عامه مردم، یادگیری، خلاقیت را تنها در مدارس شدنی میدانند، لیکن یادگیری خلاقیت آفرینی در خارج از مدرسه نیز بهتر صورت میگیرد که می توان به پارک ها، خیابان، اتاق استراحت، میز ناهارخوری راهروها نیز اشاره کرد - کامل نیا ، . - 4: 1388 فضاهای جمعی و عمومی در نظر گرفته شده باید متناسب با نیازهای کودکان بیسرپرست بطور صحیح طراحی شود تا عاملی برای ایجاد تعاملات اجتماعی این کودکان و ارتقاء خلاقیت را به ارمغان بیاورد.
فضاهای باز جزء عناصر اصلی یک محله محسوب میشوند و از همین روی طراحی آن اهمیت ویژه ای در ساختار محله مسکونی ایفا مینماید به طور کلی استخوان بندی معابر تصمیم گیرنده اصلی نحوه تفکیک کل محله به واحدهای کوچکتری میباشد. الگوی استخوانبندی معابر هر واحد همسایگی نیز شکل دهنده طرح کلی واحد همسایگی است. اما کیفیت نامطلوب فضای باز محلات مسکونی معاصر، مشکلات متعددی را ایجاد کرده است که از جمله عدم نظارت، کنترل، فعالیت و تداوم حیات اجتماعی در آن ها قابل ذکر است - پوردیهمی، . - 42: 1382 همچنین عدم طراحی صحیح این فضاها اجازه دسترسی و بهرهمندی کودکان بیسرپرست از فضاهای عمومی را سلب کردهاست و باید به این موضوع مهم توجه اساسی داشت که این کودکان با سایر کودکان موجود در جامعه تفاوتی نداشته و عدم طراحی مناسب باعث ایجاد تبعیض بین آنها میشود.
-2 فاکتورهای محیطی در ارتقاء خلاقیت :
پژوهش های مختلف پیرامون تأثیر محیط کالبدی برای ارتقاء خلاقیت نشان میدهد برخی فاکتورهای محیطی - به طور مستقل - در افزایش روند رشد خلاقیت مؤثرند. این فاکتورها عبارتند از :
- عوامل طبیعی محیط : ایجاد منظره محیط طبیعی در رشد خلاقیت مؤثر است - . - Mccoy, 2002 حتی وجود گیاهان در فضای داخلی بر خلقیات و فرایند خلقیات و فرایند خلاقیت تأثیرگذار هستند.
- شکل و وسعت فضا : شکل و اندازه فضاها می تواند زمینه ساز تجمع افراد شود. گروهایی برای تعاملات و روابط اجتماعی پدید آورد . - Hornecker, 2005 -
- تزئینات : استفاده از آثار خود کودکان و آثار هنرمندان برجسته در تزیین فضا و ایجاد محیطی که امکان رها کردن کار - اثر کودک - را از روزی به روز دیگر فراهم کند، نیز در روند رشد خلافیت کودک تأثیر مثبت دارد . - Edwards,1995 -
-3 درک طبیعت توسط کودکان :
رشد کودک تنها حاصل میراث ژنتیکی او نیست، بلکه تحت تأثیر رژیم غذایی، مراقبت های بهداشتی و انواع تمرینات جسمی نیز قرار میگیرد که کودک علاقهمند به آنهاست. ضرورت اساسی رشد کودک در سه مورد خلاصه شده است . » الف - ضرورت درک محیط و گسترش شناخت. ب - ضرورت سلامت، امنیت جسمی و گسترش مهارت های بدنی. ج - ضرورت ارضای عواطف، پیوند با محیط و گسترش انگیزه ها .« در این زمینه با طراحی مناسب فضای باز کودک ، به صورت پنهان می توان درامر آموزش، به مدرسان یاری رساند و مشوق کودکان در فعالیت های گروهی و تجربه اندوزی شد ، حس » خلاقیت « و » اعتماد به نفس « را در آنان پدید آورد.
- شاطریان ، . - 59 : 1387 بدون تردید نیازهای رشد کودکان بی سرپرست نیز همانند کودکان دیگر می باشد ، ضروریست که حس خودشناسی کودکان کم سن و سال در ارتباط با طبیعت و حتی به عنوان بخشی از آن رشد یابد. تحقیقات نشان می دهد که فهم کودکان از رابطه انسان و طبیعت هنوز کامل نشده و در حال ساخته شدن در اوایل دوران کودکی است. پرورش کودکان با تماس اندک یا نا منظم با طبیعت موجب میشود تا در طی سپری کردن مراحل اجتماعی شدن کودکان خود را جدا و نه بخشی از طبیعت ببینند -
3-1 عوارض ناشی از جدایی با طبیعت :
علی رغم اهمیت فعالیت های ورزشی در افزایش قدرت یادگیری، مقدار بسیار کمی از فعالیت های ورزشی و فعالیت های حرکتی همچون پیاده روی و دوچرخه سواری در میان کودکان بسیاری از کشورهای پیشرفته مشاهده شده است - . - Tomkinson,2003 نتایج حاکی از این حقیقت این است که ارتباط کودکان با طبیعت در حال کاهش است و کودکان اکثراً در محیط خانه بازی میکنند و درصد کمی از آنها در پارکها و زمینهای بازی که برایشان طراحی شده، اوقات فراغت خود را میگذارنند. این موضوع در خصوص کودکان بیسرپرست نیز صدق میکند.
فضاهای تعبیه شده برای آنها متناسب با روحیات این کودکان نمیباشد و محدود کردن این کودکان جهت استفاده از فضای طراحی شده باعث کاهش تعاملات اجتماعی در ننیجه مشکلات روحیBعاطفی آنان میشود. نه تنها فقدان بازی کودکان در فضای آزاد با طبیعت تأثیر منفی بر رشد و نمو کودک و کسب دانش او میگذارد، بلکه زمینه ای را فراهم می کند که فقدان تماس با طبیعت ادامه یابد و آن چه که برای نسل های آینده باقی خواهد ماند پ، ادامه استمشار و تخریب طبیعت است.
تحقیقات آشکارا ثابت می کند که تمایل و عشق به طبیعت همراه داشتن اخلاق زیست محیطی مثبت در حال حذف شدن و ارتباطات منظم کودکان و بازی کردن آن ها با طبیعت در حال از بین رفتن است - . - Bunting, 1985 که این مورد متاسفانه در خصوص کودکان بیسرپرست شدت مییابد زیرا محیط طبیعی و جمعی آنها فقط معطوف به فضای نگهداری آنها میباشد و متاسفانه این کودکان در فضاهای جمعی جایگاهی ندارند.
-4 معیارها و مولفه های برنامه ریزی و طراحی فضاها و محوطه های کودکانه:
در واقع » فضای بازی کودک « بهترین مکان بروز خلاقیت در کودکان به شمار می رود.
