بخشی از مقاله
چکیده
هنرهای نمایشی همواره تاثیر بسزایی در بهبود کیفیت بصری و ایجاد دموکراسی درسطح جامعه و زندگی بشر داشتهاند و با توجه به تأثیر هنرهای نمایشی و ارتقاءکیفیت بصری و ایجاد تعاملات اجتماعی در سطح شهر، حضور مجموعه ای با این مشخصات به رونق نهاد های اجتماعی و در نتیجه آن فعالیت های اجتماعی منجرخواهد شد.در واقع می توان گفت مابین مرکز هنرهای نمایشی و فضای عمومی شهری یک دیالکتیک وجود دارد که به رونق یکدیگر کمک می کند. با توجه به پیوندی که هنرهای نمایشی با مردم شهر اهواز دارد، مرکز هنرهای نمایشی پتانسیل خوبی برای ایجاد فضای شهری تلقی میشود که میتواند در تقویت تعاملات در شهر موثر باشد.
از طرفی با توجه به نیاز انسان به حضور در فضاهای جمعی، ایجاد تعامل در عرصه زندگی اجتماعی و حضور هنر به مثابه مولد وخواستگاه این نیاز، وجود فضاهای که امکان ظهور هنروبه خصوص هنرنمایشی در عرصه شهرهای امروز ضروری به نظر می رسد.پژوهش حاضر در درجه اول، به شناسایی و ارزیابی مولفههای تاثیرگذار هنرهای نمایشی برای بالا بردن تعاملات اجتماعی در بستر فرهنگی شهر اهواز می پردازد؛ و همچنین بررسی فضایی که بتواند هم به عنوان یک فضای شهری برای گذران اوقات فراغت وهم جوابگوی نیازهای کالبدی کاربران مجموعه تئاتر باشد. لذا در راستای رسیدن به این اهداف با استفاده از منابع کتابخانهای و مطالعات میدانی، با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، به بررسی این مولفهها پرداخته شده است.
.1 مقدمه
هنرهای نمایشی مخاطبین بسیاری، چه در قشر هنرمند و چه افرادی که برای گذران اوقات فراغت به تئاتر می روند را به خود جلب میکند. بنابراین میتواند تعاملات اجتماعی و فرهنگی بسیاری را شکل دهد و در اعتلای فرهنگ جامعه موثر باشد. چه بهتر که این فضا در میان دیگر مجموعههای فرهنگی قرار بگیرد به صورتی که بتواند با محیط اطرافارتباط برقرار کرده و علاوه بر بالا بردن کیفیت خود، کیفیت محیط اطراف را نیز بهبود ببخشد.
به طور کلی می توان گفت که اگر در یک عرصه عمومی بستر آن وجود داشته باشد اما سرچشمه های حیات مدنی در آن وجود نداشته باشد، زندگی در آن جریان پیدا نمی کند .از جمله مهمترین سرچشمههای حیات مدنی، ان چیزی است که تحت عوان ساحت بخش فرهنگی می توان از ان نام برد، آن جایی که فعل فرهنگی و فعالیت فرهنگی اتفاق می افتد، مثل کتاب، سینما، تئاتر، موسیقی و..تجربه نشان داده جاهایی که مکان عمومی هستند، فعالیتی در ان اتفاق می افتد و از جامعه شهری دعوت می شود که به آنجا مراجعه کنند و در آنجا مصرف و خلاقیت صورت می گیرد.
یعنی در واقع،چرخه فعالیت های فرهنگی جریان پیدا می کند .بیشترین سهم را در رونق بخشی و احیای زندگی شهری در عرصه های عمومی دارند. همچنین با ساماندهی کردن این بستر فرهنگی در شهر اهواز میتوان به دو معضل - کمبود مجموعه هنرهای نمایشی و فضای شهری عمومی - که به صورت همزمان در شهر اهواز وجود دارد، کمک فراوانی کرد.
.2 نقش هنرهای نمایشی در جامعه
تئاتر از دل اسطوره و آئین درآمده و رشد کرده است. داستانهای ساخته شده براساس اسطورهها در ادامه بیآنکه کاربرد آئینی گذشته را داشته باشند، به شکل درامی ساده اجرا شدهاند و به این ترتیب تئاتر به عنوان فعالیتی مستقل و تخصصی آغاز شده است. استقلال تئاتر از سایر مراسم اجتماعی موجب استقلال مکان و فضای اجرای آن از سایر فضاها میگردد. از نشانههای یونان و روم در مقابل معابد تا ساختمانهای مجلل و عظیم اپراها سیر تطور و استقلال فعالیت نمایشی در طول تاریخ مشاهده میشود.
برپایی نمایشات بر زمینه آئینها، به عنوان وسیلهای برای تعریف جهان و ارائه تصویری از اندیشه غالب هر عصر درباره حقیقت و واقعیت، در آمیزهای از حس زیباشناسی بشری، علاقه به داستانسرایی و تاریخ و نوجویی ونوگرایی در بیان حقایق و واقعیتها، با وام گرفتن از کلام و ادبیات و موسیقی، فعالیت نمایشی را فصل مشترکی بر ادبیات و موسیقی و فرهنگ قرار داده است.
تلاقی هنر و اندیشه در فعالیت نمایشی؛ برای ارائه به فضایی نیازمند است که در تلاقی حرکت و فعالیت انسانی قرار گرفته باشد. تنوع موضوعات و پیچیدگی وقایع، نگرشهای نوین، مکانی برای بروز و تبادل نظر میطلبند. فضاهای نمایشی با ارائه این مضامین بر بستر علاقه انسان به زیبایی، حرکات موزون، دیالوگها و گفتگوهای تنظیم شده، تماشای تقلید حرکات و بازآفرینی وقایع از مکان های موثر تحرکات اجتماعی میشود و مرکز هنرهای نمایشی به لحاظ وسعت و امکانات، مکان مناسب چنین تحرکاتی است.
.3استفاده از فضای بین شخصی برای معاشرت با دیگران
مسیر عرصه خصوصی را از طریق دنیای ذهنی، فضای فردی بدن، فضای تملک اشیا تا فضای صمیمی خانه پیموده میشود، برای دریافت نقش هنرهای نمایشی در جامعه، باید از اندرون خانه قدم به بیرون گذاشت تا بیابیم آن طرف تر از عرصه خصوصی چه چیزهایی وجود دارد، یعنی وارد عرصه عمومی یا فضاهای آشکار شد. در این بین، فضای بین شخصی برای معاشرت، فضای مشترک محله، عرصه فرافضایی عمومی و فضای بین شخصی شهر را کاوش خواهیم کرد.
درون فضای خصوصی، شماری از ابعاد و لایههای فضای عمومی نیز قابل مشاهده هستند. برای شناسایی این ابعاد و لایهها، ابتدا معانی واژه عمومی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به لایههای عرصه عمومی که همان فضای بین شخصی است خواهیم پرداخت. این عرصه فضای لازم برای معاشرت با غیر را در بردارد، فضایی که در آن ارتباط رو در رو بین کسانی که در رابطه صمیمی همسایگی یا رفاقت نیستند، شکل میگیرد. مراودات و نعاملات بین دو غریبه، کنترل نحوه روابط آنها با یکدیگر به عنوان بازی یک نقش، و صحنهای که این نقش در آن بازی میشود عناصر تعیین کننده عرصه عمومی هستند.
تنوع شیوه های اجرای نمایش و قابلیت انعطاف فضای نمایشی از جمله مسایلی اند که در دهه های اخیر محور بحث طراحی تئاتر بوده اند، تجربیات معاصر، شکل اجرای نمایش ها را از یک صورت رسمی درآورده و موازنه کهن تماشاگر و بازیگر را بر هم می زنند. امروزه تماشاگر خود را در عرصه فضایی می بیند که اتفاقات نمایش، دیگر در جبهه مقابل او انجام نمی گیرند و این امر که کنش فعالی تری را بین تماشاگر و بازیگر موجب گردیده، باعث شده که تماشاگران در لحظاتی خود را حتی به عنوان اجزاء صحنه یا عناصر نمایش احساس کنند.
مجموعه تئاتر شهر با برخورداری از انعطاف هایی که تحقق تجربیات مختلف را امکان پذیر کند و با اتخاذ تدابیر لازم، از پیش بینی سالن های مختلف، تا طراحی چگونگی تغییرات مختصر اما مفید، که شکل گیری گونه های مختلف جایگاه های تماشاگران و بازیگران را بر حسب نوع ارتباط مورد نظر بین آنان، ممکن نماید، می تواند پاسخگوی نمایش های گوناگون از اجراهای کلاسیک یا حرفه ای تا تجربیات مدرن و جوان باشد و فضاهای نمایشی آن تناسب مقبول برای اجرای نمایش ها با مقیاس های مختلف را داشته باشند، چنانکه خصوصیات اجرایی روش ها و گرایش های مختلف صحنه پردازی، از تئاتر کلاسیک تا نمایش امروزین، اتخاذ تمهیدات مناسب در جهت تسهیل تحقق روش های مختلف آرایش و تعویض صحنه را ایجاد می کنند.
همچنین فضاهای فرهنگی امروز شهر، کمبودها و نیازهای فضایی خاصی را مطرح می کند که با توجه به شرایط و امکانات اقتصادی، بر ضرورت بهره گیری بهینه از حداقل امکانات تاکید می ورزند، بدینسان تمایل به استفاده هایی چند منظوره از امکانات فضایی مجموعه مزبور و سالن ها و صحنه های آن برای برنامه هایی نظیر اجرای موسیقی، برگزاری کنفرانس و نمایش فیلم، علاوه بر اجرای نمایش، تمایلاتی هستند که نمی توان از ان ها چشم پوشیده و توان حقیقی لازم جهت تاثیر گذاری در طراحی معماری مجموعه در محدوهای که تاثیر نادرستی بر ضرورت های فضایی مکان اجرای تئاتر، به عنوان فونکسیون اصلی مجموعه، نگذارند- را دارند. - مدنیپور، - 1379
.4 ایفای نقش در تعاملات رو در رو اجتماعی
چه در تئاتر و چه در شهر، فضا باید تا حدودی از انعطاف پذیری و خنثی بودند بهره مند باشد. بازیگران مختلف در شرایط و به دلایل مختلف به فضایی نیاز دارند که انواعی از نمایش ها را پشتیبانی کند. فضای عمومی نیز ممکن است برای مراسم اجتماعی خاص مانند فستیوال های سالیانه یا رژه های مذهبی و حکومتی طراحی و سازماندهی شده باشد اما طی حیات خود محیطی میشود برای دستهای از فعالیت های دیگرکه برنامه ریزی نشده اند.
به همین ترتیب مکانی ممکن است به عنوان زمینه ای برای یک امر عادی در طول روز مثلاً بازار طراحی شود اما شب ها برای انواع امور و فعالیت هایی متفاوت و با محدودیت کمتر مورد استفاده قرار گیرد. همین احتمال که می توان از مکان عمومی استفاده منعطف کرد آن را از سایر مکان هایی که نظارت و کنترل شدید بر آنها حاکم است، متفاوت می سازد. لازم است به یاد داشته باشیم که تعاملات اجتماعی بین غریبه ها به محیط های رسمی محدود نمی شوند. نمایش زندگی اجتماعی، آن گونه که در ادبیات طراحی معمولاً بر آن تاکید می شود، به خیابان ها و میادین عمومی محدود نمی گردد.
