بخشی از مقاله
چکیده
حدیث چگونگی تاوت امام سجاد و واکنش مردم به آن، از جمله آبرسانان، از زمره احادیث مشهوری است که در کتب معتبر امامیه مورد توجه واقع شده است. در این مقاله، پس از بررسی سندی روایت مذکور ضعف سندی آن روشن می‌شود. ولی از آن‌جایی که حدیث با قرائنی داخلی و خارجی تقویت شده است، با بررسی عمیق داللی، سعی بر آن شده تا کیفیت، چرایی و نقش تاوت سازنده امام سجاد در جامعه آن روز به تصویر کشیده شود.
واژگان کلیدی: خشوع، صوت، تأثیر تالوت، قرائت.
.1 مقدمه
بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی هر یک از ائمه، نشانگر درک صحیح از شرایط جامعه خویش است؛ که آن بزرگواران، با عنصر تبلیغی و مبارزاتی در نیل به اهداف مقدس خویش از آن بهره برده‌اند. شرایط سخت سیاسی و اوضاع نابه‌سامان فرهنگی، امام سجاد را بر آن داشت تا شیوه‌ای منحصر به فرد در اشاعه فرهنگ ناب اهل‌بیت برگزیده و ضمن مبارزه با حاکمان وقت، نقش مهمی را نیز در مقابله با جریان‌های منحرف فرهنگی ایفا کند. یکی از مسائل فرهنگی قابل‌توجه در دوران سید الساجدین ، گسترش خوانندگی و خنیاگری و بهره‌گیری از آالت مبتذل موسیقایی بود که کلیه طبقات اجتماعی حتی عابدان و زهاد را به سوی خود کشانده بود.
امام نیز در جبهه مقابل، با بهره‌گیری از صوت ملکوتی خویش و همراه ساختن آن با آیات دل‌انگیز قرآن و مناجات‌های عارفانه، به‌صورت قابل‌توجهی نظر مردمان جامعه خویش را به‌سوی خود معطوف ساخته و روان ایشان را با موسیقی الهی سیراب نمودند.در این مقاله، ضمن بررسی روایات وارده پیرامون تأثیر تاوت امام بر مردمان عصر، تا حدودی به آثار و چگونگی و چرایی استفاده از این ابزار هنری توسط امام پرداخته شده است و ضمن بررسی سندی روایت ویژه در این باب، متن روایت از جنبه داللی و فضای تاریخی نیز مورد کنکاش قرار گرفته است.
.2 حدیث موردنظر در منابع شیعه
قدیمی‌ترین اثری که حدیث مزبور را در خود جای‌داده است کتاب شریف کافی است. شیخ کلینی حدیث را این‌گونه نقل می‌کند:سهل بن زیاد عنِ الحجال عن علی بنِ ْعقبَة عن رجلٍ عن أبی عبد أحسنَّالناسِ َّاهلل َقال: کان علی بن الحسینِ صوتا بُالقرآن و کان السَّقاءون یمرون فیقفونِببِابه یسمعون قراءته و کان أبوجعفرٍ أحسنَّالناسِ صوتا. امام صادق فرمودند: حضرت علی بن الحسین از همه مردمان خوش‌آوازتر به قرآن بود و سقاها که از در خانه آن حضرت می‌گذشتند، می‌ایستادند و قرائتش را می‌شنیدند و ابوجعفربهترین مردم از لحاظ صوت بود.1محدثان و شارحان متأخر نیز حدیث را به همان شکلی که کلینی نقل کرده است در آثار حدیثی خود بازگو کرده‌اند؛ از جمله این کتاب‌ها می‌توان به: روضه المتقین2 نوشته محمدتقی مجلسی؛ شرحالکافی- الاصولو الروضه3 نوشته محمد صالح مازندرانی؛ الوافی4 و تفسیرصافی5 نوشته مأ محسن فیض کاشانی؛ وسایل الشیعه نوشته شیخ حر عاملی؛ بحارالانوار6 نوشته محمدباقر مجلسی و ریاض السالکین7 نوشته سید علی‌خان کبیر مدنی اشاره نمود.
.3 بررسی سندی حدیث
بررسی سند حدیث، نشان می‌دهد که شیخ کلینی در کافی به آن اشاره دارد8 و در شیعه تنها از همین طریق نقل شده است.عده من اصحابنا، عن سهل بن زیاد آدمی، عن الحجال عن علی بن عقبه، عن رجل، عن ابی عبداهلل. البته قابل ذکر است که کلینی به قرینه احادیث قبلی، عبارت"عده من اصحابنا" را حذف نموده است و حدیث را بدون آن نقل کرده است. آنچه در سند روایت، جای تأمل و واکاوی بیشتر است برخی اصطلحات و نام راوی مشهوری بنام سهل بن زیاد آدمی است که در ذیل به آن‌ها پرداخته شده است.
-1-3 عده من اصحابنا
عده‌ای اعتقاد دارند کلینی جهت اختصار از ذکر این عده خودداری کرده است. بررسی‌های رجالی نشان می‌دهد این عده را می‌توان به
