بخشی از مقاله
چکیده:
امنیت به عنوان یکی از اصلی ترین مولفه های زندگی بشری همواره مورد توجه سیاستمداران و سیاستگذارن هر کشوری محسوب می گردد. در واقع تا جامعه و کشوری نتواند امنیت خود را تثبیت کند، نمی تواند به پیشرفت خود در حیطه های مختلف دیگر بپردازد به همین دلیل لازم است تا ضمن پرداختن به مفهوم امنیت به ارتباط آن با مفهوم پیشرفت نیز پرداخته شود.از طرفی در همه مطالعاتی که بحثی پیرامون پیشرفت شکل می گیرد، لازم است به تفاوت های اساسی این مفهوم با مفهوم توسعه نیز پرداخته شود. در این مقاله کوتاه سعی خواهد شد پس از بررسی مختصر هریک از مفاهیم امنیت، پیشرفت و توسعه، به بررسی ارتباط امنیت بر سیاستگذاری پیشرفت پرداخته و اهمیت و جایگاه امنیت را برای تامین ملزومات یک کشور بررسی نماییم.
واژگان کلیدی: امنیت - توسعه - پیشرفت - سیاستگذاری امنیت - سیاستگذاری پیشرفت
-1 مقدمه:
امنیت یکی از حیاتیترین نیازهای جامعه است و بر همین اساس در قرآن کریم بارها به آن اشاره شده است و در شرایط فعلی مقولهی امنیت از یک موضوع نظامی و امنیتی صرف خارج شده و دارای ابعاد اقتصادی، معیشتی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، روانی و اخلاقی است. - مقام معظم رهبری، 1، - 1394 در واقع اهمیت امنیت در جوامع بشری به گونه ای هست که تصور رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی بدون وجود امنیت امکانپذیر نمی باشد به همین دلیل هنگامی که بخواهیم از توسعه و پیشرفت یک کشور سخن به میان آوریم لازم است ابتدا به تامین امنیت کشور بپردازیم. در این مقاله کوتاه سعی خواهد شد تا به بررسی ارتباط میان پیشرفت و امنیت به صورت مختصر بپردازیم.
-2 مفهوم امنیت:
امنیت اساسی ترین نیاز بشر است و تأمین آن نخستین وظیفه حکومت هاست. عنصر اصلی در مفهوم امنیت، فقدان تهدید یا به حداقل رساندن تهدیدهای اجتماعی است و احساس آرامش در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ثمره امنیت است. هیچ مکتب و نظام سیاسی نمی تواند فارغ از مسأله امنیت باشد وگرنه نسبت به فلسفه وجودی خود بی اعتنا بوده و پایدار نمی ماند. اسلام به عنوان یک نظام حقوقی و سیاسی که به نیازهای فردی و اجتماعی توجه دارد، از این قاعده مستثنا نیست. از نظر اسلام، امنیت نخستین شرط یک اجتماع سالم است و به قدری دارای اهمیت می باشد که از سوی خداوند متعال، پاداش های بزرگی برای حافظان آن معین گردیده و برای افرادی که امنیت عمومی را به مخاطره بیفکنند مجازات های سختی پیش بینی شده است. - عبدالمحمدی، 1381، - 21
سازمان ملل امنیت را چنین تعریف می کند: "ینکه کشورها هیچگونه احساس خطر حمله خارجی، فشار سیاسی یا اقتصادینکنند و بتوانند آزادانه گسترش و توسعه خویش را تعقیب نمایند " - سجادپور و اجتهادی، 1389، 30 به نقل از بصیری، 1380، ص - 112 ؛ باوری که به طور گسترده پیرامون امنیت وجود دارد این است که با نظم نوینی که از سال 1990 به وجودآمده، این مفهوم بار معنایی وسیعی به خود گرفته است. مرجع امنیت از دولت ها، به گروه ها و افراد توسعه یافته است؛ همچنین شیوه تأمین امنیت به شکل افقی توسعه یافته و در نتیجه، ابعاد امنیت به شدت تنوع و تعدد یافته است. به عبارت دیگر، امنیت و یا ناامنی نهادهای گوناگون - همچون افراد، ملت ها و سیستم ها - به یک شیوه محقق نمی شود. همچنین مفهوم امنیت از نظامی به سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و امنیت بشر بسط پیدا کرده است بنابراین به نظر می رسد برای دست یابی به امنیت واقعی و پایدار در یک جامعه باید در مفاهیم موجود در این زمینه تجدید نظر و آن را در مسائل قابل تأمل تری همچون ارزش های فرهنگی، مشارکت اجتماعی، همکاری و وفاق جستجو کرد. به عبارتی در این مفهوم سازی جدید باید در جستجوی مولفه هایی بود که تقویت کننده حس ایجاد ایمنی بیشتر چه در سطح فردی و چه در اجتماع باشند. - آدمی و همکاران، 1390، - 8
-3 مفهوم پیشرفت:
برای پیشرفت ابعاد بسیار وسیعی می توان برشمرد. بحث اساسی در مطالعات پیشرفت، تفاوت های آن با مفهوم توسعه می باشد که لازم است به این مسله توجه ویژه ای شود.مایکل تودارو1 میگوید: "توسعه جریانی است که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی، باورهای عامه مردم و نهادهای ملی و نیز رشد اقتصادی و کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است " - تودارو، - 23: 1377 توسعه واژه ای پیچیده و چند بعدی است که از نظر مفهومی با تغییرات و تحولات تاریخی فراوانی روبه رو بوده است . گاهیبه مدرن شدن و گاهی به غربی شدن تعریف شده است و لذا برخی فرایند توسعه را نوعی مهندسی اجتماعی قلمداد کرده اند. اما با آشکار شدن آثار و پیامدهای ناخواسته چنین برداشتی، تغییر در مفهوم توسعه متناسب با فرهنگ بومی ملتها ضرورتی انکارناپذیر بوده است - موحدی، - 11 :1383 تا قبل از دهه هفتاد میلادی در ادبیات رایج توسعه ، فرهنگ و ارزشهای فرهنگی، جایگاهی درخور نداشت و عوامل اقتصادی،محور مباحث توسعه را تشکیل میداد؛ اما از دهه هفتاد به بعد، بسیاری از نظریه پردازان ، چنین نگرشی را برنتافتند و به ارزشی بودن توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گرویدند.
توسعه ، که پیش ازاین ، صرفاً اقتصادی و با رشد تولید مّلی مساوی تلقّی میشد، پس از آن در کنفرانسهای سازمان ملل متحد، عوامل دیگری مانند عوامل فرهنگی،مورد عنایت قرار گرفت و چگونگی توزیع منابع رشد در کانون توجه واقع شد - نظرپور، - 1378 سید حمید مولانا با نگاه انتقادی به مقوله توسعه و تاریخچه آن ، آن را در مفهوم امروزی به معنای غربیشدن و اروپایی شدن میداند که غرب بر کشورهای در حال توسعه تحمیل کرده و معیار و شاخص آن را نیز همان غربیشدن و صنعتی شدن قرار داده است - مولانا، - 33 :1371 در مقابل مفهوم توسعه، بحث پیشرفت مطرح می شود که می توان گفت پیشرفت، دغدغه اساسی انسان معاصر است ؛ بنابراین، پرسش از شیوه ها، ابزارها و سازوکارهای رسیدن به مفهوم پیشرفت از نظر نظام سرمایه داری باید بر جهان بینی مادی منطبق باشد؛ زیرا نظام سرمایه داری تنها جنبه مادی و معنوی انسان را به گونه ای در نظر میگیرد که با دنیای مادی کنونی مرتبط است و جنبه زندگی اخروی انسان را در نظر نمیگیرد. در نگرشی دیگر، که از اندیشه سوسیالیستی برخاسته است به جای اینکه هدف پیشرفت به زندگی سعادت آمیز معطوف شود، صرف تولید کالاهای مادی میشود.
در این زمینه ، مارکس و انگلس نیز مقصودشان را از پیشرفت بروشنی و صراحت بیان کرده و اصطلاح اخلاقی آزادی را برای آن به کار برده اند. - مارک، - 1374 در تعریفی که آیت الله جوادی آملی از پیشرفت ارائه کرده است : »پیشرفت فرایندی است که متضمن رشد مداوم درابزار و روابط مادی و معنوی و بنیانهای اقتصادی اجتماعی است و انسان در این جریان میتواند به کمال برسد« - جوادی آملی، - 1389 پیشرفت در گفتمان انقلاب اسلامی یک امر کیفی است که معادل مفهوم رشد است درحالی که توسعه بیشتر سمت و سویی کمی دارد.بر این مبنا اگر این رشد و پیشرفت نسبت به جامعه باشد، باید گفت که همین شاخص ها را نیز می توان در آن یافت. به این معنا جامعه رشید و رشد یافته، جامعه ای تسلیم در برابر شریعت الهی و قوانین، حافظ ارزش ها، عامل به خوبی ها، برپاکننده عدالت و انصاف و مراعات کننده حقوق دیگران است.
-4 ارتباط پیشرفت و امنیت:
ارتباط میان دو مفهوم امنیت و پیشرفت نه از نوع رابطهعلّی بلکه از نوع ارتباط همبستگی است. از سویی فراهم آمدن امنیت عمومی، تدارک کننده یکی از بسترهای مناسب جهت پیشرفت است و از دیگر سو پیشرفت و حرکت به سمت آن به تقویت مبانی امنیت عمومی در جامعه میانجامد - مصلحتی،1376، ص . - 478 با این حال تصور پیشرفت بدون امنیت امکانپذیر نیست و از این رو است که از برقراری آرامش اجتماعی و نظام قانونی به عنوان اصول ثابت پیشرفت یاد کردهاند - سریعالقلم، 1369، ص . - 94 بر همین مبنا ثبات اجتماعی1که محصول برقراری امنیت پایدار میباشد، یکی از شاخصههای جوامع پیشرفته به شمار میرود - سایق،1377، ص . - 18
از منظر دیگری هم میتوان به این ارتباط نظر افکند. پیشرفت زمانی پایدار خواهد بود که متناسب با ارزشهای جامعه طراحی و اجرا شود. ارزشهای اجتماعی به تعبیر آگ برن2 و نیمکوف3 شامل همه چیزهایی است که مورد علاقه انسان است و در جامعه دارای قدر و منزلت است و نیازهای مادی و معنوی انسان را برآورده سازد - نظرپور،1378، صص . - 63-64 بنابراین فرایند همه جانبه پیشرفت زمانی موفق خواهد بود که مورد پذیرش عامه مردم قرار گرفته و در آن مشارکت فعال داشته باشند - نظرپور،1378، ص . - 76 به عبارت دیگر پیشرفت باید منطبق بر ارزشهای عموم مردم باشد. همانطور که اشاره شد، امنیت نوعی حفظ ارزشهای ملی است. بنابراین از طریق امنیت، ارزشهای ملی و عمومی حفظ میشود و پیشرفت نیز منطبق با این ارزشهاست.
-5 نتیجه گیری:
با توجه به مفهوم پیشرفت و تفاوت هایی که با مفهوم توسعه دارد، لازم است که به ارتباط آن با امنیت به عنوان یکی از اصلی ترین نیازهای هر جامعه بشری توجه ویژه ای شود. در همین راستا در این مقاله مختصر سعی شد تا با توضیحی اجمالی پیرامون هر یک از مفاهیم امنیت، توسعه و پیشرفت، به ارتباط این مفاهیم با یکدیگر بپردازیم. در نتیجه می توان گفت پرداختن به پیشرفت بدون در نظر گرفتن امنیت امری غیر منطقی می باشد و برای ایجاد بسترهای پیشرفت در یک کشور، ابتدا لازم است که به امنیت پایدار در کشور پرداخت.
