بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با موضوعجایگاه» و نقش نیّت از منظر قرآن و روایاتانجام« پذیرفته است. در شرع مقدس اسلام انگیزه و نیّت اعمال از اهیّمت بسزاییبرخوردار و از نیّت به عنوان روح عمل یاد شده است. این تحقیق با هدف شناخت ابعاد مختلف نیّت و ایجاد معرفت نسبت به حقیقت نیّت و لوازم مراقبت از سلامت آن در اقشار جامعه، به روش کتابخانه ای و با تکیه بر آیات قرآن و روایات معصومین علیه السلام و گردآوری اطلاعاتاز منابع تخصصی نگارش یافته است و نتیجه حاصله آن که نیّت عامل تعیین کننده ی سرنوشت دنیوی و اخروی انسان است و برای پاک سازی آن از هر گونه آفت و ناخالصی باید تلاش و کوشش کرد.
-1 مقدمه
یکی از مسائل مهمی که در شرعمقدس اسلام بدان پرداخته شده و اثر تعیین کننده ای در سرنوشت انسان دارد موضوع نیّت است، با نگاهی دقیق به ساختمان وجودی انسان و با استفاده از کلام الهی و سخنان معصومین علیه السلام در می یابیم که انسان دارای دو بعد روحی و جسمی است. جنبه جسمانی انسان ظاهر و آشکار است. اما جنبه نفسانی و روحانی انسان در درون او مخفی است و آثار آن در رفتار جسمانی و مادی می تواند ظهور و بروز یابد.
بسیاری از دین داران بدون توجه و عنایت به این بُعد از وجودشان رفتار و عملکردهایی را انجام می دهند، آنان با مراجعه به کتاب و سنت که اعمال خوب و نیک فراوانی را بیان کرده و اجر و مزد آن را نیز ارائه کرده است، برای دست یابی به ثواب الهی و فراهم آوردن آخرتی آباد، اعمال مختلفی را در حد توان خود انجام می دهند و سر خوش از ثواب بهره اخروی که اندوختهاند خود را از بهترین بندگان خدا می دانند و هیچ عیب و خللی در اعمال خود نمی بینند در حالی که ممکن است دچار خسران و زیانی عظیم شده باشند.1 - * - »آیا شما را آگاه کنیم که کردار چه کسانی بیش از همه به زیانشان بود؟ آنهایی که کوششان در زندگی تباه شد و می پنداشتند کاری نیکو می کنند.« این افراد از این رو زیان کارند که به شرط لازم برای پذیرش اعمال توجه نکرده اند؛ چرا که مشتری اعمال انسان خداوند دانایی است که به کیفیت اعمال توجه دارد و اگر ذره ای از آن ها برای غیر او باشد آن را قبول نخواهد کرد.
مردم تنها شکل ظاهری و بیرونی اعمال را می نگرند و اگر عملی را مطابق با هنجارها و ارزش های خود بیابند مورد ستایش قرار می دهند و در غیر این صورت آن را مردود می دانند، غافل از آنکه محاسبه الهی با محاسبه انسان متفاوت است، در محاسبه الهی به مبادی صدور عمل توجه می شود و این که عمل با چه انگیزه و نیّتی انجام گرفته است. لذا پاک سازی نیّت ها از هر گونه شائبه و ناخالصی بسیار اهمیت دارد و ائمه اطهار علیه السلام نیز در سخنان خود،ما را به اخلاص در نیّت فرا خوانده اند. انگیزه اصلی طرح این بحث برداشتن ابهامات و شبهاتی است که به دلیل بی توجهی و نپرداختن شایسته به مبحث نیّت پیرامون آن به وجود آمده است. در این رساله کوشش شده است تا با پاسخگویی و روشن ساختن این شبهات و ابهامات با یاری خداوند گامی موثر در رفع مشکلات روحی انسان ها برداشته شود.
-2 بیان مساله
اسلام، دینی است که همواره در آن به دو جنبه ی اندیشه و بینش از یک سو و عمل رفتار از سویی دیگر توجه گردیده و هدف از زندگی انسان نیز، قرب الی االله معرفی شده است. لذا تمام کارهای عبادی وغیر عبادی انسان باید با هدف، انگیزه و نیّت نزدیک شدن به خداوند و کسب رضای او باشد. حال این سوال در ذهن ایجاد می شود که راه های خالص کردن نیّت کدام است برای مبارزه با انواع وسوسه های شیطانی و حدیث که می کوشد قصد و نیّت را تحت تاثیر خود قرار دهد چه باید کرد؟
به راستی تهدیدها و گلوگاه هایی که منجر به خدشه دار شدن نیّت خالص می گردند کدامند و لوازم مراقبت از سلامت نفس چیست؟ چه کنیم تا شیرینی و حلاوت عمل برای خدا را بچشیم و چگونه از »خودنمایی« و »ریا« دوری کنیم؟ لذا پژوهش حاضر با کنکاش در آیات نورانی قرآن کریم و روایات وارده از سوی معصومین علیهم السلام همه جوانب و زوایای این موضوع اساسی را شکافته و زمینه را برای رسیدن به والاترین مرحله عمل یعنی اخلاص و پاک کردن افعال از تمایلات نفسانی آماده خواهد کرد.
-3 پرسش های تحقیق
-3-1 سوال اصلی تحقیق
نقش و جایگاه نیّت از منظر قرآن و روایات چگونه است؟
-3-2 سوال های فرعی تحقیق
-1ازدیدگاه قرآن و روایات نیّت، چه نقشی در فرایند فعالیت و عملکردانسان ها دارد؟
-2 چه ارتباطی میان اندیشه و عمل انسان از دیدگاه قرآن و روایات وجود دارد؟
-3موانع و آفات پیش روی نیّت خیر و عمل مبتنی بر آن از دیدگاه قرآن و روایات کدامند؟
-4چه مجازات و یا پاداشی برای نیّات خیر و یا شر انسان در قرآن و روایات بیان شده است؟
-4 فرضیه های تحقیق
-1 به نظر می رسد از منظر قرآن و روایات نیت در فعالیت ها و عملکردهای انسان تاثیر گذار باشد.
-2 احتمالا میان انجام اعمالشایسته و صالح از یک سو و نیّت پاک و خالص از سوی دیگر رابطه ای مستقیم وجود دارد.
-3 به نظر می رسد از منظر قرآن و روایات به موانع و آفات نیت اشاره شده باشد.
-4احتمالا خداوند به نیّت های خیر پاداش و نیت های شر را مجازات خواهد کرد.
-5 اهداف تحقیق
-5-1 هدف کلی
هدف کلی از انجام این تحقیق ایجاد معرفت نسبت به حقیقت نیّت و لوازم مراقبت از سلامت آن در اقشار جامعه می باشد.
-5-2 اهداف جزئی
-1بهره گیری از این شناخت تهدیدها و آفاتی که منجر به خدشه دار شدن نیّت می گردد، مشخص می شود و به این ترتیب مسیر رشد و تعالی معنوی انسان هموار می گردد.
-2 معرفت حاصل شده از این شناخت، انسان را به هدف زندگی که همان قرب الی ا... است نزدیک می کند.
-6 سابقه و پیشینه تحقیق
با مطالعه و تحقیق پیرامون موضوع در قرآن، روایات، کتب و مقالات و نرم افزارهای مختلف ملاحظه گردید که مطالبی ارزشمند در این زمینه به نگارش در آمده است و در طول سده های مختلف منتهی به امروز، علمای دینی در کتاب های اخلاقی، تفسیری، فقهی وکلامی خود به موضوعنیّت«» پرداخته و مباحث جذاب و ارزشمندی را بر جای گذاشته اند که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
-1 در کتاب »اخلاق در قران« آقای محمد تقی مصباح یزدی که در سال 1376منتشر گردیده است، بخشی از آن به موضوع نیّت اختصاص یافته و نقش انگیزه و نیت در کارهای اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب به بیان دیدگاه اسلام و دانشمندان مختلف در این باره پرداخته است.
-2 کتاب »نقطه های آغاز در اخلاق عملی« نوشته محمد رضا مهدوی کنی در سال 1371 منتشر گردیده است که بخشی از این کتاب موضوع نیّت و واحدهای اصلاح آن اختصاص یافته. نویسنده در این کتاب پرهیز از آفات مانند شرک و ریا و نفاق را توصیه نموده است.
-3 دکتر وین دایر در کتابقدرت» قصد و نیّت« با ترجمه رویا مخبر در سال 1384به اصول حاکم بر قصد نیّت پرداخته است وتوصیه هایی در بکارگیری این اصول در زندگی روزمره انسان ها نموده است. نویسنده داشتن نیّت خیر و مثبت رابه میزان موفقیت وسلامت روحی و روانی انسانها موثر داشته است.
-4 کتابنیّت» راه هدایت« شرح و تفسیر حدیث بیستم از چهل حدیث امام - ره - است و توسط محمد حسن احمدی فقیه نگاشته شده است، نویسنده در این کتاب جوانب مختلف را مورد بررسی قرارداده و به اثبات برتری نیت نسبت به عمل پرداخته و خلود و جاودانگی در بهشت و جهنم را در نتیجه نیّات فرد می داند.
-5 از پایان نامه های انجام شده در باره نیت نیز می توان به پایان نامه انجام شده توسط محمد کاشی طرقی با عنواناهمیت» نیّت خالص در فرهنگ اسلامی « اشاره کرد. این پایان نامه درسال 1371نوشته شده و به اهمیت نیّت در بعد اخلاقی پرداخته است. اما از آنجا که مباحث طرح شده شرح و بسط جامعی نداشته لذا محقق بر آن شده است تا با استعانت از حق تعالی و بهره مندی از آیات نورانی قرآن کریم و روایات و نگاه ویژه ای که مفسرین و علماء اخلاق بدانها داشته اند، در حد توان به این موضوع بپردازد.
-7 روش تحقیق
با توجه به پیشینه این تحقیق و ضرورت تنظیم و تدوین مطالب به صورت گسترده و منسجم، روش به کار گرفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد. لذا پس از شناسایی منابع تحقیق و مطالعه و تنظیم سرفصل هایی برای تحقیق به شیوه کتابخانه ای، با استفاده از ابزار گردآوری اطلاعات شامل فیش ها، بانک های اطلاعاتی، شبکه های کامپیوتری، سایت های ویژه علوم قرآن و حدیث و نرم افزارهای مختلف و مرتبط تحقیقات کامل و رساله تنظیم گردیده است.
