بخشی از مقاله
چکیده
نوع رفتار و کنش افراد هر جامعه متأثر از هنجارها و الگوهاي پذیرفته شده در آن جامعه است. از نظر قرآن و روایات مهم-ترین هنجار ارتباطی میان افراد، ارتباط عفیفانه و عفتمداري در روابط است. ازاینرو در مقاله حاضر تلاش شد با تدبر در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت - - با رویکردي توصیفی تحلیلی، ثأثیرات ارتباط عفیفانه بر سلامت اجتماع مورد بررسی قرار گیرد. در این کنکاش علمی ثابت شد برقراري رابطه علی معلولی میان انواع و اقسام عفت بصورت سلسله مراتب، زمینهساز ارتباط عفیفانه زن و مرد و در نتیجه حفظ پوشش قرآنی در اجتماع خواهد شد، که تأثیرات سازندهاي بر سلامت اجتماع خواهد داشت؛ از جملهي این آثار میتوان به مواردي همچون »تأمین آرامش روانی جامعه«، »تقویت و افزایش نیروي کار«، »ایجاد تمرکز و افزایش خلاقیت«، »افزایش اشتغال«، »افزایش میل به ازدواج«، »استحکام بنیان خانواده«، »کاهش طلاق« و »اعتماد به سلامت روابط اجتماعی« اشاره کرد.
واژگان کلیدي: ارتباط عفیفانه، عفتمداري، روابط سالم، سلامت اجتماع.
مقدمه
از آنجا که انسان داراي دو بعد روحی و جسمی است، لذا به اقتضاي ویژگیهاي هرکدام از این ابعاد و تأمین نیازهاي آنها، ناگزیر به حضور در اجتماع و برقراري روابط اجتماعی با همنوعان خویش است. چرا که تأمین نیازهاي روحی و جسمی بدون حضور در اجتماع و ارتباط با افراد جامعه، میسر و مقدور نیست.نیازهاى مشترك اجتماعی چنان انسانها را به یکدیگر پیوند میدهد، که گویا افراد در حکم مسافرانی هستند که با حرکت به سوى مقصدى واحد، سرنوشت یگانهاى پیدا میکنند - مطهرى، - بیتا - ، ج2، ص. - 332بنابراین، اجتماعی بودن انسان اقتضا میکند، که افراد اجتماع در سرنوشت یکدیگر و سرنوشت جامعه تأثیر گذارباشند. به همین دلیل قرآن کریم میفرماید: »کل أمه تدعی إلی کتابها« - جاثیه: . - 28
بر اساس این آیه هر امتی داراي نامه عمل است، و بر اساس نوع تفکر، قوانین حاکم بر اجتماع و نحوه عملکرد افراد مورد پرسش قرار میگیرد.بر همین اساس، تأثیر اجتماع و روابط اجتماعی را در زندگی افراد نمیتوان نادیده گرفت. چرا که بسیاري از انسانها در اثر ناکامی در روابط اجتماعی سرخورده و ناامید میگردند، که این امر خود عامل مهمی در بوجود آمدن ناکامیهاي زندگی فردي به شمار میرود. ازاینرو، عقل ایجاب میکند که تدابیري جهت تنظیم و پیشرفت روابط اجتماعی بر اجتماع حاکم باشد.با توجه به اینکه جامعه انسانی متشکل از دو جنس زن و مرد است، پس عرصه اجتماع، عرصه کار و فعالیت و در نتیجه معاشرت زنان و مردان است. دو صنفی که با وجود نقاط مشترك، به لحاظ روحی و جسمی تفاوتهاي اساسی نیز با یکدیگر دارند، که سبب کشش طبیعی آنها به سوي یکدیگر میشود، که در سرنوشت هر کدام و جامعه انسانی تأثیر فراوان دارد.
یکی از مهمترین وجوه مشترك میان زن و مرد که سبب میل آنها به یکدیگر میشود، میل جنسی است که میزان بروز و ظهور آن در هر کدام متفاوت است؛ به نحوي که تحریکپذیري در مرد شدیدتر و در زن کمتر است. از سوي دیگر زن تمایل فراوان به خودآرایی دارد که در اثر آن زیباییهاي او افزون گشته، و سبب کاهش آستانه تحریک در مرد میشود. لذا با توجه به مفاسد خودآرایی از یک سو و پائین بودن آستانه تحریک جنسی در مرد از سوي دیگر، قرآن کریم جهت تنظیم روابط اجتماعی زن و مرد در اجتماع، توصیههاي مشترك و مخصوص به هر کدام را در قالب ارزش اخلاقی عفت بیان فرموده است.
در حقیقت، آنچه که در اندیشه دینی، از آن نهی میشود، این است که زن با ایجاد جذابیت جنسی، تحریکپذیري جنسی براي مرد بوجود نیاورد - معاونت تربیتی و فرهنگی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384، ص. - 24بر خلاف برخی مکاتب غربی که بر آزادي مطلق میل جنسی اصرار دارند، اسلام علاوه بر اینکه این میل را سرکوب نمیکند، براي آن جایگاه ویژهاي نیز قائل است.فروید معتقد است: قیدوبندهاي محدودکننده روابط جنسی علاوه بر ایجاد التهاب در جامعه مانع پیشرفت و لذت فردي میگردند - فروید، . - 1363 مکتب مارکسیسم نیز روابط کاملاً آزاد جنسی را حق مسلم هر انسانی میداند - ن.ك: انگلس، . - 1385
از نظر راسل نیز محدودیت جنسی فقط در حد ممنوعیتهاى غذایی قابل پذیرش است، و هیچگونه احساسی نباید مانع ارضاي میل جنسی شود، - مطهري، بیتا، ج19، ص. - 635در نتیجه این نظریهها، افراط در پاسخگویی به میل جنسی چالشهاي متعددي نظیر ابتذال جنسی در جامعه به وجود خواهد آورد که مخل امنیت و سلامت اجتماع خواهد بود.از طرفی رهنمودهاي اسلام نهتنها سبب محدودیت انسان از لذایذ نمیشود، بلکه به ماندگاري لذت، پایداري نشاط و خوشیهاي حاصل از آن میانجامد - سجادي، 1386، . - 24-25 ازاینرو، اسلام ارزش اخلاقی عفت را جهت کنترل هرج و مرج جنسی، سالمسازي روابط اجتماعی و حفظ سلامت جامعه مطرح کده است. تا جایی که امام علی - - از فضیلت اخلاقی عفت به بهترین عبادت تعبیر میکند - کلینی، 1375، ج4، ص. - 241
در معراج السعادت آمده است: عفت عبارت است از اینکه، قوه شهوت به لحاظ کمی و کیفی تحت تدبیر قوه عاقله قرار گیرد، و فرمانبردار او گردد - نراقی، 1371، ص. - 49ازاینرو با توجه به اهمیت ارزش اخلاقی عفت و ارتباط عفیفانه و حاکم شدن آن بر روابط انسانی، تحقیقات متعددي انجام گرفته است که به تعدادي از آنها اشاره میشود.اسماعیل پور، 1393، در کتاب عطر عفاف، عواملی همچون حفظ گوش، چشم، گفتار و رفتار و عدم اختلاط با نامحرم را به عنوان راههاي جلوگیري از طغیان غریزه جنسی معرفی کرده است.هدایتخواه، 1391، در کتاب - زیور عفاف - ، فلسفه پوشش، پیامدهاي بیحجابی و علل آن پرداخته است.
کوهی، 1391، در فصل هفتم کتاب - آسیبشناسی شخصیت و محبوبیت زن با محوریت عفاف و حجاب - ، بهحریمهاي عفاف در قرآن مانند عفت در نگاه،کردار و کلام اشاره کرده است.کرمی و علم الهدي، 1394 در مقاله - ارتباط عفیفانه به مثابه نظریهاي ارتباطی فرهنگی - براي ارائه فهمی عمیق از وجوه عفاف در ارتباطات انسانی، ابعاد معنایی، نمادي و رفتاري عفاف را مورد بررسی قرار دادهاند.از طرفی، به دلیل ضرورت حاکم شدن پوشش قرآنی جهت تأمین سلامت اجتماع در جامعه تحقیقات متعدد ومتنوعی در زمینه حجاب و عفاف نگاشته شده است.
در مقاله حاضر نظر نگارنده بر این است که براي داشتن پوششی قرآنی ابتدا باید زمینههاي آن در جامعه نهادینه شود چرا که اگر انواع و اقسام عفت به صورت روابط علی معلولی و سلسله مراتب بررسی شود؛ پوشش اسلامی آخرین مرحله مراتب عفت و ثمره آن میباشد. لذا در قرآن کریم و روایات اهل بیت - - نسبت به حفظ گوش از شنیدنیهاي بیهوده و نگاه حرام تأکید بسیار شده است بهطوري که آن دو را زمینهساز تحریکات جنسی و در پی آن خیال بافی و تغییر در گفتار و رفتار افراد و نوع زندگی فردي و اجتماعی او دانستهاند. بنابراین در مقاله حاضر، نویسنده انواع و افسام عفت را بر اساس روابط علی معلولی، زمینهساز ارتباط عفیفانه زن و مرد و در نتیجه حفظ پوشش قرآنی و در پرتو آن تأمین سلامت اجتماع معرفی، و به تبع آن آثار ارتباط عفیفانه در سلامت اجتماع را بیان میکند.
انواع و اقسام عفت
اهمیت و ضرورت تأمین سلامت جامعه انسانی ایجاب میکند که افراد با مسائل زمینهساز این امر مهم آشنا شوند. رعایت ارزش اخلاقی عفت در تمام سطوح ارتباطی زن و مرد نامحرم از زمینههاي تأمین سلامت اجتماعی است. ازاینرو، ابتدا انواع و اقسام عفت به صورت سلسلهمراتب بیان شده سپس تأثیرات آن که نتیجه رعایت این سلسلهمراتب است، در سلامت اجتماع بیان میگردد.
.1 عفت در شنیدن
از آنجا که گوش و چشم بیشترین معلومات را از دنیاي خارج از وجود انسان به قلب منتقل میکنند از اهمیت ویژهاي برخوردار هستند. به همین دلیل خداوند در قرآن کریم این اعضا را به دنبال هم ذکر میکند. همچنانکه درآیه36 سوره اسراء میفرماید: ...» إن السمع والبصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا« - اسراء: ۶۳ - .این اعضا به منزله دروازههاي قلب هستند که اطلاعات را به آن انتقال میدهند. از طرفی به دو دلیل گوش بر چشم مقدم است یکی اینکه اطلاعات دریافتی گوش از چشم وسیعتر است - بهشتی،1387، ص. - 26 و دیگر آنکه گوش عامل تحریک انسان براي دیدنیهاست.آیتاالله جوادي آملی در این زمینه میگوید: حسی که رابطه مستقیم با قلب انسان دارد، حس شنوایی است - جوادي آملی، 1366، ج4، ص. - 64
در واقع گوش به دلیل گستره اطلاعات دریافتی و تحریک انسان براي دیدن بسیاري از صحنهها و برقراري روابط نامشروع میتواند از عوامل تخریب سلامت اجتماع باشد.عفت در شنیدن به معناي آن است که انسان از هر شنیدنی که موجب افسردگی و قساوت قلب شود، بپرهیزد. چنانکه پیامبر اکرم یکی از عوامل قساوت قلب در انسان را گوش دادن به شنیدنیهاي بیهوده میداندثلاثٌ.» یقسینَالقلب: استماع اللﱠهو و « … - مجلسی، بیتا، ج 79، ص . - 370بنابراین گوش دادن به شنیدنیهاي لهو، پاکی قلب انسان را میزداید، و انسان را از پذیرش سخن حق باز داشته؛ به نحوي که زمینه فساد افراد و در پی آن فساد اجتماع را فرآهم میکند.
.2 عفت در نگاه
عضوي که بعد از گوش، بیشترین معلومات را دریافت و به قلب منتقل میکند چشم است. امام علی - - درباره هماهنگی قلباَلْقَلْبوچشممیفرماید:صح»« - نهجفالبلاغه،اَلْبحکمت:صرِ - 401 قلب کتاب چشم است.خداوند در قرآن کریم وقتی میخواهد زنان و مردان مؤمن را به پاکی سفارش کند، میفرماید: حدود نگاه خود
