بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با روش کتابخانهای و مراجعه به اسناد و منابع معتبر، به تبیین آموزههای عرفانی شیخ محمود شبستری در گلشن راز پرداخته سپس جایگاه اندیشههای اثر او را در فرهنگ دینی و عرفان اسلامی مورد بررسی قرار داده است. گلشن راز، منظومهای عرفانی در قالب مثنوی است که شیخ آن را در پاسخ به پرسشهای هجدهگانه سالکی خراسانی به نام امیرحسینی هروی سروده است. این کتاب در حدود هزار و شش بیت و در تبیین اندیشههای عرفانی ابن عربی یعنی وحدت وجود، پدید آمدهاست.
خوشبوترین گلِ گلشن راز،تفکّرو رازآمیزترین راز آن، تجلّی است که شیخ در پاسخ به پرسشهای هِروی، به ضرورت در خصوص استدلال، معرفت، تجلّی، اعیان ثابته بحث کرده است. در پاسخگویی به دیگر پرسشها هم به تناسب هر بحث مبانی اندیشگی خود را تشریح نموده آنگاه، نکات ظریف عرفان تصوّفرا مستقیماً آموزش داده است. منظومه گلشن راز کوتاه و پرمعنی به نظر میآید و جالب است که شیخ با وجود جوانی، در این اثرِ گران سنگ در تبیین و توضیح مطالب فلسفی و عرفانی پختگی و دقت نظر پیرانهیی نشان داده است. زیباترین نکته در این کتاب تطبیق اجزاء و کلّیّات نظام هستی به عنوان کتاب آفرینش با آیات و سورههای قرآن مجید میباشد.
-1مقدّمه
جناب ع شق را درگه ب سی بالاتر از عقل است کسی این آستان بوسد که جان در آستین دارد عرفان، یکی از علوم اسلامی است که هم مانند هر نظام فکری دیگر از زمان و مکان و اوضاع اجتماعی متأثر گردیده، و به مناسبت شرایط موجود در هر دوره تاریخی، هموارهباحُسن ظّن و سوء ظّن همراه بوده است. گلشن راز، یکی از آثار گرانسنگ عرفانی است که شیخ محمود شبستری آن را در پاسخ به هجده سؤال امیرحسینی هروی در هزار و شش بیت سروده است. نظر به اینکه شیخِ شبستر، عارفی است که آموزههای عرفانی را به گونهای منظوم توضیح داده،تخیّل شاعرانه که لازمهشعریّت یا بوطیقای شعر است در گلشن راز چندان قوی نیستامّا کتاب در عرفان اسلامی جایگاهی والا دارد.
البتّه ابیات این منظومه، همواره مورد استناد بزرگانی چون ملاصدرا، ملامحسن فیض کاشانی و حاج مولا هادی سبزواری و دیگران بوده است. ابن عربیتصوّف را رنگی فلسفی بخشید. شیخ محمودشبستری آراء فلسفی و اندیشههای عرفانی او و بسیاری از بزرگان را در آثار خود تفسیر کردامّابیش از همه صوفیان به حسین منصور حلاّج ارادت داشته است. بسط سخنان بایزید بسطامیو نظریّه وحدت وجودابن عربی از ویژگیهای دیگر گلشن راز است.
شبستری بیش از همه اندیشمندان و صوفیّه به نشروحدت وجود همّت گماشت. فلسفه وحدت وجود مبنی بر این است که وجود، حقیقتی استواحد و ازلی که آن هم خداوند است. بنابراین، جهانهستی در عین وجود، وجودِمستقلّ وحقیقی ندارد بلکه تامّا گمان و خیال است به تعبیر دیگرعالَم، فقط مظاهر گوناگونآن حقیقتِ واحد است. بدیهی است کهدر این نگرش، دو وجود، موجود نیست بلکه تنها یک وجود و آن هموجودِواحد حضرت حقّ است که اصالت داردچه،از یک منظر حقّ و از وجهی دیگر خلق است.
