بخشی از مقاله
چکیده
روستاها در طی سالهای متمادی براساس عوامل مختلفی شکل گرفتهاند. این عوامل بافت و کالبد روستاها همچنین نحوه زندگی مردمان آنها را تحت تأثیر قرار میدهند. جغرافیا به عنوان یکی از عواملی که روش زندگی آدمیان را از ابتدا تحت تأثیر قرار داده مورد بحث این پژوهش است. هدف از این پژوهش بیان این مسئله است که جغرافیا چگونه و تا چه میزان میتواند بر شیوه زندگی انسانها، کالبد و معماری زیستگاه آنها و حتی جذب گردشگر تأثیر گذار باشد.
به این خاطر که روستاها به عنوان اولین شکل از یکجانشینی بشر بروز یافتهاند تأثیر عوامل جغرافیایی را بر کالبد آنها مورد ارزیابی قرار میدهیم. بدین منظور ابتدا ضمن بیان عوامل شکل دهنده روستاها، بصورت تفصیلی به بحث پیرامون عوامل جغرافیایی مؤثر برشکل دهی معماری و کالبد روستاها میپردازیم و در ادامه بیان میداریم چگونه جغرافیا و معماری روستایی متأثر از آن میتواند عاملی جهت رونق و توسعه گردشگری روستایی باشد.
روش پژوهش تحلیلی-توصیفی میباشد و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانهای و میدانی جمعآوری شده است.نتایج پژوهش نشان میدهد در شکلگیری کالبد اغلب روستاهای ایران عامل جغرافیا نقش تعیین کننده و اساسی را داشته است. به دلیل تنوع جغرافیایی در ایران سیمای روستاها بسیار متنوع و گوناگون میباشند. این تنوع در کالبد، سیما ، معماری جغرافیای روستاها باعث شده است که هرکدام از آنها بهگونهای جاذب گردشگر باشند.
-1مقدمه
روستاها به عنوان واحدهای زیستی کوچک نقش بهسزایی در تکامل زندگی انسان داشتهاند. از میان عوامل گوناگون شکل دهنده کالبد روستاها که نظریه پردازان زیادی در مورد آن ها به بحث پرداخته اند به نظر می رسد شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی نقش پررنگ تری در این باب داشته اند. به دلیل نبود تکنولوژی در گذشته روستاییان برای دستیابی به امنیت و آسایش اقلیمی سعی در ایجاد فضاهای زیستیای داشتند که در تعادل با محیط طبیعی اطراف باشد. بنابراین میتوان جغرافیا را یکی از تأثیر گذارترین عوامل برروند شکل دهی معماری روستاها تلقی نمود. پژوهش حاضر نیز ضمن بیان عوامل شکل دهنده روستا به صورت گسترده تر به بحث پیرامون جغرافیا و تأثیرات آن بر شکل دهی معماری و گردشگری روستایی میپردازد.
مفهوم جغرافیا رابطه انسان با محیط است. انسان در محیط، فعالیتها و نقش آفرینیهای متعددی دارد و محیط شامل محیط طبیعی، انسانی و اجتماعی میباشد. با شناخت محیط و استفاده بهینه از توانها و ظرفیتهای جغرافیایی مانند دریاها، دریاچه ها، تالاب ها، آبشارها، مناطق جنگلی، کشتزارهای زراعی، مناطق کوهستانی، مراکز زیارتی، باستانی و فرهنگی میتوان با جذب گردشگر در راه توسعه و افزایش درآمد تلاش کرد. محیط به عنوان رکن اصلی جریان گردشگری در تبلور فضایی برای جذب گردشگر نقش مهمی ایفا میکند و ابزارهای متنوعی را در اختیار مینهد.
به طور کلی باید گفت در مفهوم محیط جغرافیایی تأکید بر جامعه است و نمیتوان ویژگیهای جامعه را از شرایط طبیعی یا مکانی جدا کرد. هر چشمانداز جغرافیایی، هماهنگی و سازگاری انسان را با شرایط مکانی ظاهر می سازد. از آنجا که مناطق جغرافیایی هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارد ، جاذبههای طبیعی و فرهنگی نیز به تبعیت از آنها شکل میگیرند و به همین دلیل حوزههای فعالیت گردشگری نیر متنوع میباشد.[13]
-2تئوری و مباحث نظری تحقیق
عوامل شکلدهنده روستا
سکونتگاههای روستایی به عنوان پدیدههای جغرافیایی، نمود فضایی و عینی عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند که در بستر طبیعت و در چارچوب مناسبات انسان و محیط در گذر زمان، شکل گرفتهاند؛ به عبارت دیگر، واحدهای سکونت گاهی روستایی در ایران، به تبعیت از تنوع ناحیهای و منطقهای عوامل محیط طبیعی- اکولوژیک از یکسو و درجهی تأثیرگذاری متفاوت نیروها و عوامل سیاسی و اجتماعی اقتصادی از دیگر سو، به نحوی متنوع و با تفاوتهای ناحیهای و منطقهای برپا شده و در گذر زمان شکل امروزی خود را یافتهاند.
در روستاهای ایران، ابتدا وضع جغرافیایی؛ یعنی اوضاع بوم شناختی منطقه؛ سپس عوامل تولید و امور فرهنگی، در خانهسازی و شکلبندی فضاهای روستایی، اثرگذار میباشدروستاییان با بهرهبرداری هوشمندانه از مصالح و منابع طبیعی در دسترس، متناسب با شرایط شغلی و معیشتی، در راستای برآوردن نیازمندیهای سکونتی و کارکردی خود، اقدام به ساخت و بنای مسکن نمودهاند.[6] شکل یک نشاندهنده عوامل کلی شکلدهنده کالبد روستا ورابطه آنها با یکدیگر میباشد. درجدول - 1 - نیز به ذکر برخی از مهمترین نظریات ارائه شده در باب عوامل شکل دهنده روستاها میپردازیم.
کالبد روستا تحت تأثیر عوامل گوناگون جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. هیچکدام از این عوامل به طور مستقل عمل نکرده و در رابطه تأثیر و تأثر متقابل نسبت به یکدیگر قرار دارند.. روستا در عالم واقع یک پدیده واحد است و نمی توان عوامل و اجزای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، زیست بومی و غیره آن را از یکدیگر جدا کرد.[7] نوع معیشت عامل مهم و تأثیر گذار بر بافت، کالبد و شکل منازل مسکونی روستایی روستاهای شهرستان ممسنی از استان فارس را دارد .[10]
در خانه های روستایی عواملی همچون اقلیم، ویژگیهای جغرافیایی، وضعیت زمین و معیشت ساکنین خانه ها، سنت سکونت، شیوههای زیستی، قومی، عشیره ای و شیوه های ساخت بنا و ...، همگی در ساختار فضایی خانه مؤثر هستند. این عوامل در ترکیب فضاهای گوناگون و نحوه استقرار، نظام دسترسی، ویژگی های ساختاری و کالبدی، فضاهای پر و خالی و یا فضاهای باز و بسته، خانه را نمایان میکنند.[2]
روستاهای ایران، حاصل انباشت تجارب انسان از بدو یکجانشینی در پاسخ به نیازهای مختلف عملکردی است که در کالبد معماری تجسم یافته است . تنوع فرهنگ ها و اقلیمها در هر یک از نقاط ایران، گونههایی از مسکن را شکل دادهاند که هر یک چه از نظر کاربرد مصالح و چه از نظر فرم و پاسخگویی فضاها به نیازهای ساکنین، بدیع و قابل تأمل است. معماری این سکونتگاه ها با معیشت و باورهای روستائیان و در هم نشینی کامل با طبیعت پیوند خوردهاند.[3]
استفاده از امکانات محیطی و هماهنگی با طبیعت بهصورت بارزی در معماری بومی نمایان است. در میان ابعاد محیطی که در معماری روستایی مورد توجه بوده، توجه احترام آمیز به طبیعت است که بستر استقرار بناست. مواردی مانند ناهمواری های زمین، آب و هوا و شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی محلی، عناصر طبیعی، رودخانه، شیب زمین به صورت بسیار جامع و با دقت خاص مورد توجه قرار گرفته و پاسخی شایسته برای همه آنها ارائه شده است .[8] ساختمانها نه تنها نتیجه عواملی چون آب و هوا و توپوگرافیاند بلکه از ایده ها ی اجتماعیای شکل میگیرند که در هر دورهای رایج است . در واقع معیارهای فرهنگی- اجتماعی نسبت به عوامل دیگری چون آب و هوا و فناوری در اثر گذاری بر ساخت شکل مهم تر است. بنابراین حتی ساده ترین ساختمانها ، پدیده های فرهنگی مهمی اند .[5]
از میان عواملی که در شکل بخشیدن به معماری یک منطقه مؤثرند و سبب تمایز ساختمانهای آن دیار از بناهای سایر سرزمین ها میشوند عوامل جغرافیایی، عوامل اقتصادی و اجتماعی و مصالح ساختمانی از اهمیتبسزایی برخوردارند.[12] در شکلگیری فیزیکی روستاهای ایران عوامل متعددی دخالت دارند که برخی از زندگی اجتماعی روستایان و برخی از محیط زیست و از زندگی و از شرایط طبیعی و عوارض طبیعت متأثر هستند.[11]
