بخشی از مقاله
چکیده:
در ادبیات اقتصادی، تمرکززدایی مالی انتقال مدیریت منابع و انجام مخارج از دولت مرکزی به دولتهای محلی است. بسیاری از اقتصاددانان و به ویژه اقتصاددانان توسعه، اجرای تمرکززدایی مالی صحیح را یکی از مهمترین عوامل رشد و توسعه اقتصادی و به تبع آن افزایش سرمایهگذاری در کشورهای در حال توسعه بیان میکنند. در این راستا هدف اصلی این تحقیق، بررسی تأثیر تمرکززدایی درآمدی و هزینهای بر سرمایهگذاری بخش خصوصی استانهای ایران طی دوره زمانی 1384-1393 و با استفاده از روش گشتاورهای تعمیمیافته میباشد. نتایج حاصل از برآورد مدلها حاکی از تأیید رابطه غیرخطی بین تمرکززدایی درآمدی و سرمایهگذاری خصوصی است. به طوری که در سطح این رابطه مثبت و با توان دوم تمرکززدایی مالی این رابطه منفی خواهد شد. اما رابطه غیرخطی بین تمرکززدایی هزینهای و سرمایهگذاری خصوصی برقرار نیست و نتایج رابطهی بین این دو متغیر حاکی از وجود اثر منفی تمرکززدایی هزینهای بر سرمایهگذاری خصوصی میباشد. علاوه بر این، رابطهی متغیرهای نرخ تورم، تولید واقعی هر کارگر، نرخ شهرنشینی و مخارج تحقیق و توسعه با سرمایهگذاری خصوصی مثبت و معنادار میباشد.
واژگان کلیدی: تمرکززدایی درآمدی، تمرکززادیی هزینهای، سرمایهگذاری خصوصی، روش گشتاورهای تعمیمیافته، استانهای ایران
مقدمه
در شرایط اقتصاد امروز و تحت نظریههای جدید اقتصادی، حکومتها بهصورت یکی از ارکان اقتصادی جامعه عمل می-کنند. جدا از وظایف سنتی موردپذیرش اقتصاددانان کلاسیک، حکومت در جهت نیل به رفاه اجتماعی باید به مسائلی چون تخصیص منابع، توزیع درآمد، از بین بردن نابرابری و رشد اقتصادی بپردازد. دولت در کشورهای دارای ذخایر زیرزمینی، بخش-های مالی، غیرمالی و مؤسسات فراوان را بر عهده دارد. در این کشورها به دلیل گسترده بودن حوزه فعالیتهای دولت، بخش خصوصی نقش کمتری در فعالیتهای اقتصادی دارد. در بعضی از موارد دولت به دلیل عدم توانایی بخش خصوصی در تأمین نیازهای مردم مانند راهآهن، برق، مخابرات و غیره اقدام به فعالیت میکند.
اما باید توجه نمود که گسترده شدن حوزه فعالیتهای دولت منجر به ناتوانی بخش خصوصی در رقابت با بخش دولتی میگردد و این مسئله خود باعث کاهش رشد اقتصادی در اینگونه از کشورها میشود - ویسی، . - 1389 در طول دو دهه گذشته، یک انقلاب تدریجی در حاکمیت بخش عمومی در جهان پدید آمده است. هدف این انقلاب، نزدیکی بیشتر مقامات تصمیمگیرنده به مردم بوده تا با آگاهی از نیازهای آنان بهتر بتواند ترجیحات را برآورده سازند. این امر، باعث کاسته شدن از وظایف دولت مرکزی و همچنین افزایش نقش سازمانها و دولتهای محلی شدهاست. در این فرایند، اتخاذ راهبردهای انواع مختلف تمرکززدایی به کار گرفتهشدهاند - سامتی و همکاران، 1393، . - 2
افراد در مناطق مختلف دارای سلایق گوناگونی هستند، به دلیل نزدیکی ترجیحات افراد و عملکرد حکمرانان محلی، کارایی در واگذاری مسئولیت هزینه و درآمد مناطق به دولتهای محلی است تا در مقدار، کیفیت و هزینه کالای عمومی محلی تصمیم-گیری کنند - لخاگوادرج1، . - 2007در ادبیات اقتصادی، تمرکززدایی مالی را عامل مهم در فرایند ایجاد و گسترش تعادل و توازن منطقهای تعریف میکنند. تئوریهای تمرکززدایی برای ایجاد و گسترش مشارکت مدیریت منطقهای در روند تصمیمگیریهای منطقهای بهمنظور پیریزی توسعهای درونزا و پایدار در مناطق محلی روبه گسترش میباشد. هنگامیکه در کشورهای درحالتوسعه تمرکززدایی بهعنوان یکی از ابزارهای اساسی گذار به اقتصاد مبتنی بر بازار مطرح میشود و در نسخههای بانک جهانی بهعنوان راهحل توسعه منطقه-ای برای کشورهای مذکور پیشنهاد میشود، طبیعتاً به اهمیت بررسی ارتباط تمرکززدایی مالی، رشد اقتصادی و سرمایهگذاری پی برده میشود.
اقتصاد ایران در چند دهه گذشته گرایشی پیوسته به تمرکز یافتن و افزایش نقش دولت در اقتصاد داشته است. گرچه پس از پیروزی انقلاب، به دلیل وقوع جنگ تحمیلی کموبیش این سیاست دنبال شد، اما در دوره پس از جنگ، در برنامه-های دوم و سوم توسعه پنجساله کشور، بحث تمرکززدایی بهعنوان یکی از ابزارهای اساسی گذار به اقتصاد مبتنی بر بازار مطرح میشود و بهعنوان عامل مهم در افزایش رشد اقتصادی و سرمایهگذاری تلقی گردید - فرزینوش و غفاری، 1385، . - 2سرمایهگذاری بهعنوان یکی از عوامل مهم تولید در اقتصاد هر کشوری مطرح است، از همین روست که آن را به عنوان یکی از ضروریات اساسی در پیشرفت اقتصادی هر کشور میدانند. واقعیتی که نمیتوان از آن چشمپوشی کرد، این است که دستیابی به نرخ رشدی مطلوب، احتیاج به سرمایهگذاری دارد.
افزایش در سرمایهگذاری میتواند منجر به افزایش بنیه اقتصادی کشور، کاهش واردات، افزایش ذخایر ارزی و حرکت سریعتر به سوی پیشرفت اقتصادی گردد. سرمایهگذاری را میتوان به دو بخش خصوصی و دولتی تقسیم نمود؛ سرمایهگذاری خصوصی معمولاً - نه لزوماً - از کارایی بیشتری نسبت به سرمایهگذاری دولتی برخوردار است - حاجی و عسگری، 1390، - 100، لذا بررسی عوامل مؤثر بر جذب سرمایهگذاری خصوصی - به ویژه در سطح منطقهای - میتواند در جهت ارتقای رشد اقتصادی و بهبود سیاستگذاریها گامی مفید باشد. از میان این عوامل میتوان به تمرکززدایی مالی اشاره کرد که تاکنون در کمتر مطالعه داخلی و خارجی به آن پرداخته شده است. لزوم بررسی جذب سرمایه-گذاری خصوصی از طریق تمرکززدایی مالی به دلایل مختلفی از جمله افزایش بهرهوری و کارایی، گسترش تعادل و توزان منطقه-ای و در نهایت رشد اقتصادی بالاتر است.
