بخشی از مقاله
چکیده
در عصر مدرن به خصوص از اواسط قرن نوزده میالدی تا حدود دهه 1960 تمرکزگرایی خود یکی از شیوه‌های قدرت گرفتن دولتهای مدرن یا دولتهای استعماری و دولت های ملی - Etat Nation - و اعمال اقتدار آنها بر کشورها، ملته ا، اقلیت های قومی مذهبی بود. تمرکزگرایی در این عصر به هدف ایجاد دولت های استعماری و ملی قدرتمند و جلوگیری فرار از مرکز بود. تمرکزگرایی یکی از اصول اولیه عصر مدرن است. اصلی که کوشش دارد همه‌ی نگاههای مردم یک امپراطوری استعماری و یا یک ملت به خصوص ملت های چند زبانه، چند قومی و چند دینی، مذهبی را به یک کانون جذب و جلب کند.
کانونی که می‌تواند در سطح بین‌المللی æ ملی نماینده کل یک امپراطوری وسیع استعماری و یا یک قدرت ملی باشد. تمرکز قدرت و ثروت در کانون اقتدار موجب کاهش اقتدار مناطق و وابستگی شدید آنها به مرکز می‌گردید. این تمرکز شامل تمرکز اداری– سیاسی- اقتصادی– نظامی– بهداشتی شبکه‌های ارتباطی، راه ها، خطوط مواصالتی و حتی پستی و تلگرافی می‌گردید. همین تمرکز قدرت و ثروت و شبکه‌ها موجب تراکم جمعیت، ساختمانها و تأسیسات، وسایل حمل‌ونقل æ غیره و غیره در مراکز و پایتخت ها گردید.در بسیاری از کشورها و مناطق جهان این تمرکز شدید در کانونهای سلسله مراتبی قدرت و ثروت خود باعث ایجاد اثرات نامطلوب گردید.
در سطح بین‌المللی مطالبات مستعمرات موجب آزادی و استقالل آنها گردید. در کنار کانون های تمرکز قدرت و ثروت استعماری کانون های تمرکز قدرت ملی ایجاد شدکانونهای. جدید و یا پایتختهای کشورهای تازه آزاد شده و جهان سوم نیز همان راه مراکز امپراطوریهای جهانی را در پیش گرفتند. تمرکز همه امور در مراکز. تمرکز و تراکم جمعیت موجب آلودگی های اجتماعی- اقتصادی و به خصوص زیست‌محیطی شد. از حدود 1970 اثرات مخرب تمرکزگرایی مشهود گشت.
دولتهای مدرن به خصوص در سطح اروپا که به اهداف موردنظر در مدرنیسم رسیده بودند، تمرکزگرایی را کمکم مخال ف اهداف اولیه خود یافتند. آنها سیاست های خود را در جهت تمرکززدایی نهادند. دولت آلمان در این راه جزو پیشگامان اولیه ب ود. تمرکززدایی و فدرالیسم آلمان تبدیل به یکی از عوامل قدرت و ثروت در این کشور گردید.دولتهای ایران از عصر پهلوی کوشش بسیار جدی در تمرکزگرایی سیاسی و اداری – اقتصادی – نظامی کشور نمودند.
اهداف کلی دولتها ایجاد یک دولت ملی قدرتمند در سطح ملی بود. آنها شهری را به‌عنوان پایتخت می‌خواستند که قدرت، ثروت و حاکمیت آن بالمنازع باشد. شهری بی‌هویت که بیانگر قدرت ملی باشد. شهری متعلق به همه اقوام، مذاهب، زبان ها و فرهنگهای ایران. شهری که برای همه وجه اشتراک داشته باشد. در طول دو قرن تهران تبدیل به یک شهر ملی و فرامنطقه ای - فراقومی- فرازبانی و فرافرهنگی گردید. حال این شهر خود و تمرکزگرایی شدید آن ضدارزش شده است. از نظر زیست‌محیطی مشکالت شدیدی ایجاد کرده است. از نظر اقتصادی و حتی اعمال قدرت اداری بر کل کشور با مشکالت جدی روبه‌رو اس ت. این مقاله کوشش دارد نشان دهد که ما در عصر پست مدرن که عصر عدم تمرکزگرایی است چگونه از طریق تمرکززدایی سیاسی ادرای و شغلی می‌توانیم سکونت در تهران را بیشتر قابل تحمل کنیم.
.1 مقدمه:
مسلماً حل مسائل تهران بسیار پیچیده، متنوع و خطیر است. باید صدها راهکار را مدنظر قرار داد. حل مسائل تهران فقط از درون تهران ممکن نیست. برای مسائل تهران باید به حل مسائل توسعه کشور پرداخت. در این مقاله بطور مختصر به اهمیت دو مساله تمرکززدایی اداری و اشتغال از راه دور پرداخته می‌شود. البته در صورتی که خود این راهکارها مورد قبول مقامات واقع شود، باید مطالعات گسترده توسط دانشگاه‌ها و یا شرکتهای مشاور فنی انجام شود.
-1 این مقاله اساساً هرمونتیکی است و بر مبنای مطالعات، مشاهدات و تجربیات نویسنده نوشته می‌شود. بنابراین در این مقاله انتظار از آمار و تجزیه و تحلیل آماری و اسناد نباید داشت.
.2 پیش فرض مقاله:
در عصر مدرن تمرکزگرایی و تراکم‌گرایی تقریباً همه جا توامان است. کمتر نمونه و مصداقی وجود دارد که تمرکز و تراکم از هم جدا باشد. هر کجا تمرکز قدرت، ثروت و اختیارات اداری و . . . وجود دارد همانجا تراکم جمعیت، ساختمان و تأسیسات و . . . هم بطور نسبی هست. در عصر پست مدرن با کمک تکنولوژی برتر این امکان وجود دارد که تمرکز و تراکم از هم جدا گردند. تکنولوژی برتر می‌تواند چهره جغرافیای جهان، را با آنچه هم اکنون هست تغییر دهد. عمالً این تغییر در حال شکل‌گیری است. تکنولوژیهای برتر می‌تواند مراکز تصمیم‌گیری قدرت، ثروت را از مراکز تراکم جمعیت و ساختمان از هم تفکیک نماید. یعنی اگر در عصر مدرن از نظر جغرافیایی تمرکز و تراکم همیشه با هم توامان هستند، در عصر پست مدرن می‌توان این دو را از نظر جغرافیایی از هم جدا کرد.
این مقاله با این پیش فرض نوشته می‌شود که استفاده از تکنولوژی برتر می‌تواند پراکنش جمعیت در جهان، در یک کشور، استان و شهرستان و. . . را متفاوت از آنچه اکنون هست بنماید. بعلاوه استفاده از تکنولوژی برتر می‌تواند از نظر جغرافیایی بین سرمایه‌گذار و کارفرما و محل اشتغال و اجرا را فاصله بیندازد. ما در شرایط حاضر شاهد نمونه‌های بسیار گسترده و بارز این امور هستیم. استفاده از تکنولوژی برتر چشم‌اندازهای جدیدی از فضای جغرافیایی را متصور می‌نماید. جدایی تمرکز و تراکم حالتهای جدیدی از فضای جغرافیایی را پیش خواهد آورد که برخی از آن نتایج به قرار زیر می‌تواند باشد.
-1 ایجاد مراکز جمعیتی کوچک در مناطق بسیار مساعد طبیعی. این مراکز قدرت و ثروت را در خود متمرکز می‌نمایند. آنها توان اداره کردن فضاهای جغرافیایی بسیار متراکمی - جمعیت و ساختمان و تاسیاست و صنایع و. . . - را از راه دور خواهند داشت.
-2 پراکنش جدیدی از جمعیت در سطح جهان و کشورها و مناطق اتفاق خواهد افتاد. در این صورت فضاهای جدید جغرافیایی کوچک مقیاس قدرتمندی در مناطق طبیعی متفاوت ممکن می‌گردد.
-3 استفاده از تکنولوژی برتر امکان مهاجرت معکوس به کشور، شهر و مناطق مبداء مهاجر فرست فعلی به وجود خواهد آورد. تکنولوژی برتر اجازه داده است و روز به روز امکانات بیشتری را در اختیار خواهد گذاشت که امکان کار و اشتغال از راه دور فرصت بیشتری یابد. این امر چهره جغرافیای فعلی جهان را تغییر خواهد داد. شهرها متحول خواهند شد. در تمرکز قدرت و ثروت و تراکم جمعیت تغییرات شدیدی پیش خواهد آمد. این امر نتایج بسیار مهمی در زمینه استفاده از منابع طبیعی، منابع ثروت و زمین و فضای جغرافیایی و طبیعت را پیش خواهد آورد. این چشم‌انداز تمام نظریه‌ها و قوانین و ضوابط سیاسی-اداری و ژئوپلیتیکی فعلی را بهم خواهد ریخت. عمالً بکارگیری تکنولوژی برتر چشم‌انداز متضادی با وضع موجود را به روی ما ایجاد خواهد کرد. چشم‌اندازی که:
الف - یا به صلح جهانی و یکپارچگی و یکنواختی حکومت جهانی منجر خواهد شد؛
ب - یا برعکس به مبارزه و جنگی شدید در گوشه، گوشه جهان منجر خواهد شد که کل بشریت و حیات را در روی کره زمین تهدید خواهد کرد - تروریسم نوعی از جنگها خواهد بود - . چند دهه آینده، برای ادامه حیات در روی کره زمین و تمدن بشری بسیار مهم خواهد بود. مبارزه برای بدست آوردن ابر تکنولوژیها در حال وقوع است.
در عصر پست مدرن با عدم قطعیت شروع می‌شود. لذا نمی‌توان هیچ حکم قطعی صادر کرد. اما بنظر می‌رسد می‌توان نتیجه نهایی این عصر را اینطور پیش‌بینی کرد. یا صلح نسبتاً کامل و حکومت جهانی یا جنگ و نابودی نسبتاً وسیع در روی کره زمین. رسیدن به صلح و حکومت جهانی مبتنی بر مشارکت جمعی و عدالت اجتماعی و عدالت فضایی و احترام متقابل و همزیستی مسالمت‌آمیز بستگی به درایت و مدیریت عقالیی سیاسی نخبگان و آگاهی از مطالبات مردمی بخصوص نسل جوان دارد.
.3 چرایی تمرکزگرایی و تراکم‌گرایی در تهران اتفاق افتاد؟ .1-3 تغییر مأموریت جهانی ایران بعد از جنگ جهانی اول می‌توان دهها بلکه صدها علت را برای تمرکز و تراکم‌گرایی تهران بر شمرد. اما علت و علل و یا مادر علتها چیست؟
بنظر این نگارنده علت و علل تمرکزگرایی تهران، تغییر مأموریت تعریف شده جهانی برای ایران بعد از جنگ جهانی اول است. دو استعمارگر بزرگ قرن 19 یعنی روسیه و انگلستان مأموریتی را که برای ایران عصر قاجار تعریف کرده بودند. در یک اصطلاح می‌توان خالصه کرد. کشور حائل. این دو ابر قدرت عصر مدرن ایران را کشوری ضعیف ملوک الطوایفی می‌خواستند. کشوری که بتواند نقش حائل بین دو قدرت را بازی کند. انگلیسها خلیج فارس را در اختیار خود داشتند. آنها همچنین هندوستان - هند و پاکستان، بنگالدش - را تحت استعمار خود داشتند. روس‌ها هم به خلیج فارس نظر داشتند و هم در حال تصرف آسیای مرکزی - ترکستان - و قفقاز بودند. یک ایران قدرتمند با دولت مرکزی نیرومند می‌توانست برای هر دو کشور خطرناک باشد.
