بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران با قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک خاورمیانه همواره در کانون توجه دول استعماری قرار داشته است. همچنین از نظر احتمال وقوع حوادث طبیعی یکی از آسیبپذیرترین بخشهای کره زمین است. تمامی این موارد لزوم بکارگیری مجموعه اصولی را در ایران الزام آور میسازد که در قالب روشهای پیشگیرانه پدافند غیر عامل میتواند در مقابله با تهدیدات بالقوه طبیعی و انسانساخت و کاهش آسیبپذیری، موثر واقع شود. هدف پژوهش حاضر ارائه شاخصها و اصول پدافند غیر عامل جهت به حداقل رساندن خسارات ناشی از تهدیدات طبیعی و انسانساخت میباشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و توسعهای و از لحاظ روش تحقیق مروری- توصیفی است. ماهیت دادهها، از نوع کیفی بوده و چارچوب نظری با استفاده از روش کتابخانهای بررسی میگردد. در نهایت شاخصهای دفاع غیر عامل در 7 مورد "زیرساخت حمل و نقل؛ راهها و شبکههای ارتباطی؛ پارکینگها؛ پلها و تونلها؛ پیادهروها؛ فرودگاه؛ مترو" شناسایی و تبیین میگردد که بکارگیری مجموعه این شاخصها در ارتباط با یکدیگر میتواند به تحقق توسعه شهری پایدار بینجامد.
کلمات کلیدی: شاخصهای پدافند غیر عامل، اصول دفاع غیر عامل، آسیبپذیری، تهدیدات طبیعی و انسانساخت
.1مقدمه
کشور ایران با قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک خاورمیانه از یک سو و دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز از سوی دیگر، همواره در کانون توجه دول استعماری قرار داشته است. از طرف دیگر، ایران از نظر احتمال وقوع حوادث طبیعی یکی از آسیبپذیرترین بخشهای کره زمین است بهگونهای که از 43 بلایای طبیعی موجود و شناختهشده در دنیا، 33 بلایای طبیعی در ایران رخ میدهد که هرساله وقوع حوادث طبیعی نظیر زلزله و سیل موجب خسارتهای جانی و مالی فراوان در کشور میشود.با توجه به اینکه مراکز حیاتی و حساس به صورت مداوم در معرض تهدیدات انسان ساخت قرار دارند و از آنجا که آسیبپذیری این مراکز در مقابل تهدیدات مذکور از اهمیت ویژهای برخوردار است، ضرورت دارد که آمادگی کامل برای مقابله با این تهدیدات و آسیبهای ناشی از انها وجود داشته باشد. مجموعه این عوامل در بکارگیری پدافند غیر عامل نهفته است.
بنابراین هدف از این پژوهش، ارائه اهمیت و صرورت بکارگیری پدافند غیر عامل در شهرها و شهرسازی میباشد. لازمه تحقق این هدف، شناخت و فهم ماهیت، اصول و مبانی نظری آن میباشد. اساساً پرسش آغازین در نوشتار حاضر این بود که "پدافند غیر عامل، واجد چه مبانی و عملکردی بوده و در چه زمینههایی میتواند میزان آسیب پذیری را به حداقل برساند؟" در جهت پاسخ به این پرسش، نوشتار حاضر از چهار بخش تشکیل شده است. در بخش اول، منشأ، مبانی و مفاهیم پدافند غیر عامل بررسی میشود. در بخش دوم اصول پدافند تشریح میگردد. در بخش سوم شاخصهای حاکم بر پدافند غیر عامل پرداخته میشود. در بخش چهارم راهکارهای دفاع غیر عامل در هریک از شاخصهای پدافند بررسی میگردد. و در نهایت نیز جمعبندی، گفتهها و توصیهها صورت میپذیرد.
.2مبانی نظری:
تهدید نقطه مقابل امنیت است و رابطه معکوس با آن دارد. یعنی در صورت شکلگیری و توسعه تهدیدات، ضریب امنیت ملی کاهش خواهد یافت - صفوی،. - 64 :1381 تهدید به دو دسته تهدیدات طبیعی، انسان ساخت تقسیم میگردد که در جدول زیر ارائه شده است:به معنی حفظ جان مردم، تضمین امنیت افراد، صیانت از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی در برابر هرگونه شرایط، موقعیت و هرگونه تجاوز در همه مواقع می باشد. پدافند معمولا با حفظ و نگهداری زمین همراه میباشد - احمرلویی،. - 10 :1389عبارت »دفاع غیر نظامی« یا دفاع شهری برابر با عبارت Civil Defence است که مفهومی دو بعدی است. در گروه اول، دفاع غیر نظامی محافظت از غیر نظامیان در شرایط جنگی معرفی میشود و ازاینرو مشتمل بر بخشی از دفاع ملی است که در پی تمهیدات لازم بهمنظور کسب آمادگی کافی در برابر هر گونه حملهی احتمالی یا باجخواهی از یک کشور میگردد. طبق این تعریف، دفاع غیر نظامی باید ایمنی اکثر جمعیت غیر نظامی یک کشور و ادامهی حیات آنان را در زمان جنگ تضمین نماید.ازاینرو دفاع غیر نظامی به صورت سیستماتیک اهداف زیر را دنبال مینماید:
o به حداقل رساندن آثار حاصل از حملات نظامی بر جمعیت غیرنظامی. o مقابلهی فوری با شرایط اضطراری حاصل از چنین حملهای.
oبازیابی و برقراری تسهیلات و خدمات آسیبدیده در نتیجه چنین حملهای - نباتی، . - 15 :1388
ایجاد فرهنگ و باور عمومی در مورد ضرورت بکارگیری اصول پدافند غیرعامل در طرحهای حیاتی و حساس کشور، به ویژه مدیران، نیازمند یک سری فعالیتهای مقدماتی میباشد، که اهم این فعالیتها عبارتند از:
-1 ایجاد بستر مستمر و پویا جهت اجرای طرحهای پدافند غیرعامل؛
-2 قرار گرفتن اصول پدافند غیرعامل در متن طرح؛
-3 ایجاد ضمانتهای اجرایی و پاسخگو بودن بالاترین مقام اجرایی هر دستگاه نسبت به رعایت اصول پدافند غیرعامل؛
-4 تعیین شاخصهای اولویت بندی، متناسب با اهمیت و حساسیت نقاط هدف - ساختمانها، تاسیسات، تجهیزات و شریانهای اصلی کشور کهممکن است مورد تهاجم قرار گیرند نقاط هدف نامیده میشوند. - ؛
-5 تعیین سطوح ایمنی، معیارها و ضوابط پدافند غیرعامل متناسب با ماهیت نقاط هدف و نوع تهدید.
-6 کاهش آسیبپذیری نیروی انسانی، مستحدثات، مراکز حیاتی و حساس موجود و در دست اجرا یا در دست مطالعه کشور از طریق اجرای طرحهای پدافند غیرعامل - سوادکوهی،. - 229 :1386
.2,2اصول پدافند غیرعامل
اصول پدافند غیرعامل مجموعه اقدامات بنیادی و زیربنایی است که در صورت به کارگیری میتوان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانههای شناسایی اهداف، هدفیابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردد. اصول عمده پدافند غیرعامل به شرح زیر میباشد که در هر یک به رئوس مطالب مرتبط با موضوع اشاره شده است:
.1,2,2انتخاب عرصههای ایمن در جغرافیای کشور
در این اصل توجه به استانداردهای خاص ایمنی و حفاظت تأسیسات شهری و دفاع از شهر در مقابل حملههای احتمالی و ارزیابی و شناسایی نواحی آسیبپذیر و ممانعت از استقرار عملکردهای حیاتی در آن میبایست مورد توجه قرار گیرد - اسکندری، . - 1390
.2,2,2تعیین مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت در فضا
رشد و توسعه منطقی جمعیت در شهرهای بزرگ، رشد و توسعه منطقی فعالیتهای صنعتی، تغییر نقاط ثقل شهری و ایجاد تعادل میان مراکز جمعیتی از اهم مسائل مرتبط در این اصل میباشد - اسکندری، . - 1390
.3,2,2اختفاء
اختفا یا پنهانکاری به تمامی اقداماتی اطلاق میگردد که مانع از قرار گرفتن تأسیسات و تجهیزات در دید دشمن گردیده و یا تشخیص تأسیسات و تجهیزات و همچنین انجام فعالیتهای خاص را برای او غیرممکن یا مشکل میسازد. با انجام اقدامات عادی جلوه دادن تأسیسات، حذف نقاط حیاتی، حساس و مهم از روی نقشههایی که به دلایل خاص باید در رسانههای عمومی دیده شوند و عدم نمایش نمای خارجی تأسیسات حیاتی و حساس در رسانههای عمومی به خصوص در ارتباط با محیط اطراف و جادهها میتوان دستیابی دشمن به این هدف را ناممکن و یا مشکل نمود - اسکندری، . - 1390
.4,2,2استتار
مفهوم کلی استتار، همرنگ و همشکل کردن تأسیسات و تجهیزات با محیط اطراف است. تأسیسات صنعتی که در بیابان، محیط کشاورزی و یا در مجاورت مناطق مسکونی احداث میشوند، به سهولت قابل رویت، تشخیص و شناسایی است، مگر اینکه استتار شوند. روشهای استتار عبارتاند از مخفی سازی، همگون سازی و بدلسازی.
.5,2,2پراکندگی در توزیع عملکردها متناسب با تهدیدات و جغرافیا
پخش و تمرکززدایی و تغییر مکان امکانات و تجهیزات و تأسیسات قابل انتقال برای کاهش آسیبپذیری در برابر حملات، بهطوریکه مجموعهی آنها هدف واحدی را برای دشمن تشکیل ندهند که شامل توزیع عملکردهای حیاتی و حساس در گستره جغرافیایی کشور و اجتناب از تجمیع عملکردهای حیاتی و حساس در کنار یکدیگر میباشند - اسکندری،. - 1390
.6,2,2انتخاب مقیاس بهینه از پراکندگی و توجیه اقتصادی پروژه
بهینهترین پراکندگی فعالیتها و مطلوبترین توزیع ممکن فعالیتها و برخورداری از توجیه اقتصادی هزینه ناشی از پراکندگی پروژه، با توجه به کاهش خسارت در زمان بحران از موارد مرتبط است که در صورت رعایت، پیامد ناشی از تهدید احتمالی بر جمعیت شهر کاهش مییابد.
