بخشی از مقاله
چکیده
معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و عمق و غنا ی تمدن اسلام را با بهره گیری از روح معنویت نشان میدهد. این امر به گونهای است که اعتقاد به توحید و ایمان به تعالیم اسلام به عنوان اندیشه زیبایی شناسی دین اسلام در معمار ی اسلامی تجلی می یابد. با شکل گیری اسلام و تآثیرات آن در فرهنگ ، تمدن و اجتماع و در پی آن هنر و معماری اهمیت بررسی و شناخت حکمت معماری و هنر اسلامی مورد توجه قرار گرفت.
از این رو در مقاله پیش روبنابه اهمیت و جایگاه مساجد و معماری اسلامی به بررسی شاخص ها و ویژگی های زیبایی در سه نمونه موردی پرداخته شده است . در پژوهش حاضر، با به کارگیری روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای ، به بررسی زیبایی و زیبایی شاسی در هنر و حکمت اسلامی با تآکید بر معماری مساجد اسلامی پرداخته است. سپس ریشه های معنایی هرکدام را از دیدگاه های مختلف مورد بحث قرارداده و در آخر با بررسی شاخص های زیبایی در هنر اسلامی و ارزیابی هر یک از مصداق ها بر اساس شاخص های بررسی شده در قالب جداول مختلف ، به این نتیجه رسیدیم که مسجد نصیرالملک با توجه به تعاریف زیبایی شناسی از دیدگاه معماری اسلامی نسبت به دو مصداق دیگر بررسی شده زیباتر است.
مقدمه
زیبایی شناسی مفهومی است فلسفی که تا اندازه زیادی به احساسات و عواطف انسانی بازمیگردد و فلسفه در طول قرن ها همواره از این مفهوم به عنوان سنگ بنای شناخت انسان یاد کرده اند. به باور حکمای اسلامی، زیبایی های موجود در این دنیا ، جوه هایی از زیبایی مطلق حق تعالی هستند. فیلسوفان اسلامی زیبایی را یه زیبایی طبیعی محدود نمی کنند و زیبایی معنوی را نیز در کنار آن مطرح می کنند.
در این پژوهش در ابتدا برای درک و شناخت زیبایی و زیبایی شناسی به بررسی ساختار واژه زیبایی شناسی در سه زبان فارسی ، عربی ، انگلیسی پرداخته ایم. سپس در این راستا برای شناخت بعد معنایی و مفهومی، زیبایی شناسی را از دیدگاهها ی فلاسفه ، علما و .... از تاریخ افلاطون تا دوره معماری اسلامی مورد بررسی قرار داده ایم. × با اشاره به این معقوله که شکل گیری اسلام و تآثیرات آن در فرهنگ ، تمدن و اجتماع و در پی آن هنر و معماری ، اهمیت بررسی و شناخت حکمت معماری و هنر اسلامی مورد توجه قرار گرفت.
روش تحقیق
در این پژوهش در ابتدا با استناد به اطلاعات کتابخانه ای جمع آوری شده در باب پیشینه ی مفهوم و ساختار زیبایی و زیبایی شناسی و سیر تحولات آن در طول تاریخ پرداخته ایم .سپس با توجه به اهمیت وجود مفهوم زیبایی و زیبایی شناسی در هنر اسلامی در این پژوهش اطلاعات بدست آمده را به روش تحلیلی –توصیفی ارزیابی کرده و در نهایت فاکتورها - شاخص های تعریف زیبایی در مساجد - را در مصادیق بصورت جدولی بررسی کردیم.
واژه شناسی زیبایی در فارسی
در فرهنگ معین زیبایی را ،حالات و کیفیت زیبا تعریف می کند ومی نویسد :نظم و هماهنگی ای که همراه عظمت و پاکی در شیء وجود دارد و عقل و تخیل و تمایلات عالی انسان را تحریک می کند و لذت و انبساط پدید می آورد، و آن امری است نسبی . - فرهنگ معین -
تعاریف لغوی و مفهومی زیبایی
ریشه ای یونانی دارد و به معنی ادراک است ،علم زیباشناسی به معنی وسیع کلمه به بررسی و روش های احساس محیط و موقعیت فرد در داخل آن می پردازد. از قرا هجدهم به بعد مفهوم زیبایی بیشتر جنبه ی روانشناسی به خود گرفت و در ارتباط با ادراک دیده شد. از آنجایی که روال روانی و اجتماعی بر ادراک انسان اثرات مهمی برجای می گذارند، در احساس او از زیبایی نیز موثرند.ارزش زیبایی شناختی یک فضا،هنگامی قابل ادراک می شود که بتواند خود را به عنوان یک موجود مستقل از ذهن برای ناظر مطرح کرده و ذهن او رابه فعالیت وادارد.
هدف زیباشناسی این است که چگونه محیط اطراف و جایگاه شخص در محیط اطراف را به معنای واقعی درک کند؛ - گروتر ، - 1390 نقشی را که عقل در علم اخلاق دارد، همان ذوق و سلیقه در علم زیباشناسی ایفا میکند. ذوق، احساس و قریحه به تازگی وارد آموزه های زیباشناسی شده اند. به این ترتیب در قرن بیستم، زیباشناسی به علم و فلسفه تمام طرحها و شکلهای زیبا تبدیل شد. - دولتخواه و همتی، - 1389
زیبایی از دیدگاه منابع اسلامی
از دیدگاه اسلام، زیبایی در تمامی گونه های خود محبوب و مطلوب است. لیکن، این پدیده محبوب و مطلوب نباید حقایق واقعیات متن - حیات معقول - را مختل سازد. چراکه حیات معقول قربانی پدیده لذت محض نبایست ناشی از به اضافه، اصل تصعید . » برقرارکردن رابطه با زیبایی ها باشد در زیبایابی که در اسلام مطرح است و آن عبارتست از تقویت مغز برای دریافت جمال خداوندی - «جعفری ، - 311-1378:310 نظر به منابع اولیه اسلامی، هر دو نوع زیبایی، زیبایی موجود در جهان هستی و زیبایی که با فکر و دست آدمی ایجاد می شود،
مطرح است. به این معنی که هم پدید ه هایی که بدون اختیار آدمی در سطح جهان هستی زیباست، و هم پدید ه هایی که با فکر و کوشش جسمانی او به عنوان زیبایی به وجود می آیند، مطرح است. لیکن این منابع، چگونگی ارتباط قطب ذاتی با زیبایی و هدف گیریها از آن را مانند بعضی از مکتب ها ساده برگزار نمی کنند بلکه تنوع ابعاد این پدیده بسیار مهم را گوشزدکرده و به حکمت وجودی آن در هستی و راه های بهر ه برداری از آن توجه شدیدتر کرده اند. زیبایی در معماری اسلامی تجلی گاه معنویت و جلوه گاهی از خداوندی است. معماران اسلامی در طول سال ها همواره تلاش کرده اند در رنگ بندی ، تناسبات و فرم ، از دنیای ادی دل بریده و در ملکوت الهی به دنبال غایت نهایی باشند
زیبایی جمالی و جلالی در معماری
آنچه در اجرای عملی اخلاص باشد ،بالطبع زیبایی نیز به وجود خواهد آمد.زیبایی به معنای قشنگی و جمال نیست ،بلکه معنی آن زیبندگی ،پذیرفتنی ،دل خواستن،به سامان بودن وبه تناسب بودن است . منبع زیبایی خدا است. زیبایی مقیاس ندارد،همچون آسمان که با داشتن زیبایی باشکوه خود،بدون مقیاس است و ابعاد طلایی هم ندارد. "افلاطون با شاگردانش یک ماه در ماهیت زیبایی بحث کردند و به این نتیجه رسیدند که زیبایی یعنی تناسب داشتن باید یک چیزی از مظهر زیبایی در آن دمیده باشد ".یک معمار مسلمان می داند خداوند متعال صاحب جلال و اکرام بوده و در عین حال جمیل است و جمال را دوست دارد .همچنین اعتقاد دارد هدف از زندگی دنیوی،رجعت به سوی خداوند و رسیدن به کمال است.
پس اثر معماری خودرا بر سه پایه بنا و استوار می کند : جمال + جلال = کمال هنر و اسلام در زیباشناسی معماری اسلامی هنر ،جلوه ای از جمال است و جمال و تجمل یعنی زیبایی و زیباسازی از چیزهایی است که محبوب خدا و مطلوب فرهنگ اسلامی است.مکرر نقل شده است که :"ان االله جمیل و یحب الجمال "در تفسیر این حدیث ،به زیباسازی خانه ها تصریح شده است.خدا معمار بزرگ هستی پیوسته مظاهر وجود را زینت داده و مزین کرده است .او حتی پیام زندگی ساز و انسان پرور خویش - قرآن - را هزاران جمال ،جلوه بخشیده است.
اسلام، درک ودید زیبایی شناسانه خاص خود را داشته و معماری اسلامی شکل ها ،طرح ها،نقش ها و صور ویژه خود را آفریده وبه تماشا نهاده اند . معماری اسلامی با تکیه بر اسلام و آموزه های خود توانسته هر یک از صفات جمالی و جلالی را به مقتضای مکانی اش با حفظ تعادل در کل بنا ، ایجاد کند و جالب است که چنین تشکل اندام وار و ارتباط پویا را ما در همه صور هنرهای اسلامی از معماری و شهرسازی و هنر فرش گرفته تا خوشنویسی و آئینه آرایی و گچ بری و کار روی آجر و سنگ ،کاشی ، چوب،فلزو...مشاهده میکنیم. از آن جهت که خداوند خود کانون حسن بوده و همه اسماء ظهور و رجوع به حسن دارند،لذا هر آنچه ازپرتو حسن او به ظهور می آید، همواره مشحون از تناسب است و تعادل ،و معماری ومعماری اسلامی ما نیز در این میان ،در ایجاد تعادل میان صفات جلالی و جمالی در بناها از این قاعده مستثنی نبوده اند .معماری اسلامی اساسا صورجلالی و جمالی و پر لطف را به هم می تابد.
حکمت معماری اسلامی
آموزه های معنوی و باورهای فرهنگی ،زیر بنای برپایه یک معماری ارزشمند و پویاست .از این رو باز شناسی دستاورهای شکوهمند معماری اسلامی بدون آگاهی از مبانی اندیشه ها و زیر ساختهای اجتماعی امکان پذیر نخواهد بود.
