بخشی از مقاله
چکیده
حروفیه از سلسله جنبشهاي صوفی مسلک است که در شمال ایران و خراسان توسط فضلاالله استرآبادي -796 - 740هق - پایهگذاري شده و توسط خلفاي وي در مناطق مختلف همچون آناتولی و آذربایجان گسترش یافته و در اعتقادات پسیخانیان و سربازان ینیچري در عثمانی اثر گذاشت. این جنبش برخوردار از پارهاي عقاید و افکار به خصوص است که بهرهگیري از حروف و اعداد اساس آن را تشکیل میدهد. مجموعه این باورها طی ادوار تاریخی، تکامل یافتهتر گردید و نمودهاي مختلفی به خود گرفت که الوهیت در زمره بارزترین اشکال آن میباشد. این نمودها که غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمایه بسیاري از محققان بوده که به این جنبش توجه کردهاند. این در حالی است که یک موضوع مهم در خصوص این جنبش وجود دارد که چندان در دایره پژوهش محققان قرار نگرفته است. از اینرو نیازمند توجه جديتر و بررسیهاي دقیقتر و بیشتري میباشد.
این موضوع، ریشهها و مبانی فکري حروفیه میباشد. بهبیان دیگر و آنگونه که بررسیهاي تاریخی اولیه گویاي آن است، مبانی فکري و اعتقادي جنبش حروفیه، آمیزهاي نشات گرفته از برخی آموزههاي ادیان الهی، مکاتب شرقی - مشخصاً باورهاي رایج در چین و هند - و به نسبت محدودتر اندیشههاي متفکران یونان و روم است. برپایه این موارد، تحقیق حاضر برآن است با رویکردي تاریخی این مسأله را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن به اهدافی همچون دستیابی به شناختی از مبانی فکري جنبش حروفیه با تاکید بر سرچشمههاي اصلی این تفکر؛ ارزیابی و تقسیم ایدهها، اندیشهها و اعمال بنیانگذار و پیروان این تفکر؛ رسیدن به آگاهی مفید از وضعیت اجتماعی فرهنگی دوره تیموري با توجه به قلمداد شدن حروفیه به عنوان یکی از جنبشهاي اصلی این دوره دست یابد.
نوع مطالعه نیز در این تحقیق کتابخانهاي و تحلیل محتوا میباشد.
کلیدواژهها: جنبش، فضلاالله حروفی، حروفیه، مبانی فکري، الوهیت.
مقدمه:
حروفیه از سلسله جنبشهاي صوفی مسلک است که در شمال ایران و خراسان توسط فضلاالله استرآبادي 740-796 - هق - پایهگذاري شده و توسط خلفاي وي در مناطق مختلف همچون آناتولی و آذربایجان گسترش یافته و در اعتقادات سربازان ینیچري و پسیخانیان اثر گذاشت. این جنبش برخوردار از پارهاي عقاید و افکار بهخصوص است که بهرهگیري از حروف و اعداد اساس آن را تشکیل میدهد. مجموعه این باورها طی ادوار تاریخی، تکامل یافتهتر گردید و نمودهاي مختلفی به خود گرفت که الوهیت در زمره بارزترین اشکال آن میباشد. این نمودها که غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمایه بسیاري از محققان بوده که به این جنبش توجه کردهاند.
این درحالی است که یک موضوع مهم درخصوص این جنبش وجود دارد که چندان در دایره پژوهش محققان قرار نگرفته است. از اینرو نیازمند توجه جديتر و بررسیهاي دقیقتر و بیشتري میباشد. این موضوع، ریشهها و مبانی فکري حروفیه میباشد. بهبیان دیگر و آنگونه که بررسیهاي تاریخی اولیه گویاي آن است، مبانی فکري و اعتقادي جنبش حروفیه، آمیزهاي نشات گرفته از برخی آموزههاي ادیان الهی، مکاتب شرقی - مشخصا باورهاي رایج در چین و هند - و بهنسبت محدودتر اندیشههاي متفکران یونان و روم است.
برپایه این موارد، تحقیق حاضر برآن است با رویکردي تاریخی این مساله را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن به نتایجی همچون شناسایی دیدگاهها و موارد مغفول مانده از این جنبش در تحقیقات جدید، تفسیر و تحلیل تقارن زمانی اندیشهها با رویدادهاي مختلف تاریخی برسد که در نهایت بررسی این جنبش از طریق کندوکاو در ریشهها و مبانی آن برخلاف تحلیل آن از طریق نمودهاي مطرح شده فراهم گردد.لذا اهداف این تحقیق به شرح زیر میباشد:دستیابی به شناختی از مبانی فکري جنبش حروفیه با تاکید بر سرچشمههاي اصلی این تفکر.ارزیابی و تقسیم ایدهها، اندیشهها و اعمال بنیانگذار و پیروان این تفکر.رسیدن به آگاهی مفید از وضعیت اجتماعی فرهنگی دوره تیموري با توجه به قلمداد شدن حروفیه به عنوان یکی از جنبشهاي اصلی این دوره.
الوهیت
الوهیت یا الوهیه به مقام خدایی و ربوبیت گفته میشود. در معناي کلی هر اله را میتوان متعلق این عنوان دانست، یعنی هرآنچه پرستیده شود، اما در برخی منابع نقل است که الوهیت جمع حقایق وجود و حفظ آن حقایق هریک در مرتبت خود آن است. - دهخدا، روایت سوم: ذیل مدخل الوهیت - در ادامه به بررسی سابقه و دیدگاه غلو در اندیشههاي مختلف پرداخته میشود:
غلاة در اسلام
غلاه شیعه قائل به تحریف قرآناند و قرآن موجود را که خلیفه سوم گردآورده قبول نداشته و میگویند او آیات کتاب االله را به میل خود تحریف کرده و دستخوش تغییر و زیاد و کم نموده است. مثلا میگویند سوره احزاب که مشتمل بر 73 آیه است، پیش از آنکه عثمان قرآن را جمع کند، بیش از این اندازه بوده و آیات آن به عدد سوره البقره به 286 آیه میرسید. سوره النور که اکنون64 آیه دارد سابقا بیش از 100 آیه داشته و سوره الحجر که اکنون 99 آیه دارد، سابقا 190 آیه داشت. از همه آنها عمدا آیاتی
