بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به هدف بازدارندگی اقدامات و سازمان های نظامی و اهمیت فوق العاده استراتژی دفاعی در تضمین پیروزیها و مقابله با بحرانها، ضروری است که به منظور دستیابی به استقلال و تدوین استراتژی دفاعی، به فرهنگ دفاعی خودی توجه و عنایتی تام به عمل آید.
در این راستا و در عرصه فرهنگ دفاع خودی، آراء و اندیشههای حضرت امام خمینی - ره - ، از اهمیت بس والایی برخوردار است. در این پژوهش هدف ما تحلیل و بررسی مؤلفههای فرهنگی فرهنگ دفاعی در مبانی فکری امام خمینی - ره - است. بنابراین مهم ترین سؤالی که ما در این پژوهش به دنبال آن هستیم این است که مهم ترین مؤلفه های فرهنگی فرهنگ دفاعی از دیدگاه امام خمینی - ره - کدام اند؟
نتایجی که از این پژوهش به دست آمد نشان میدهد که این مؤلفه ها عبارت اند از: صلح طلبی و همزیستی مسالمت آمیز، اخلاق مداری و انساندوستی، خودکفایی و خوداتکایی، افزایش قدرت دفاعی، استقلال ملی، ظلم ستیزی و نفی سلطه، دفاع جهانشمول از مسلمانان و مستضعفان، بسیج و بازدارندگی مردمی، فرهنگ شهادت و شهادتطلبی، حفظ محوری و ضرورت دفاع، تکلیف گرایی و تکلیف محوری، خدامحوری و خدا حاضری. لازم به ذکر است که روش تحقیق در این پژوهش روش تحلیلی اسنادی است و روش گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی است یعنی از طریق مطالعات کتابخانه ای، مقالات تخصصی و اینترنت گردآوریشده است.
.1 مقدمه
در اسلام هم بحث دفاع در مقابل جهاد آورده شده است. ازآنجاییکه اسلام به کرامت انسانی اهمیت بالایی میدهد و آزادی را اساس آن برمی شمارد، دفاع در مقابل هر عاملی که باعث محدود شدن کرامت انسانی و آزادی می شود را واجب می داند.در حوزه فقه اسلامی معمولاً دو نوع جهاد مطرح است: جهاد ابتدایی و جهاد تدافعی. هدف از جهاد ابتدایی ریشه کن کردن کفر و شرک در جامعه است، اما در جهاد دفاعی دشمن کیان اسلام را تهدید میکند و سرزمین اسلام به عنوان یکی از ارکان مادی شناسایی حکومت اسلامی درخطر از دست دادن موجودیت قرار میگیرد. در این حالت بر تمام مسلمانان واجب است که با هر وسیله ممکن برای دفع تجاوز و حفظ بلاد اسلامی جهاد کنند
حال این دفاع نیز فرهنگ خاص خود را دارد و همان طور که از مفهوم فرهنگ پیداست که به معنی یک سری بایدها و نبایدها و ترسیمی از موضوعات مختلف است که در بطن جامعه قرار دارد و باگذشت زمان تغیر می کند و با تهدیدات و فرصت ها مواجهه می شود، دفاع نیز فرهنگ خاص خود را می طلبد و باید این باور، اندیشه و ارزش در افراد ایجاد و تقویت شود که از اسلام و مرزهای کشور اسلامی و نظام جمهوری اسلامی دفاع کنند که در اینجا ما از این فرهنگ با عنوان فرهنگ دفاعی یاد میکنیم.
فرهنگ دفاعی در فرهنگ ایرانی اسلامی ریشه ای دیرینه دارد که متناسب با شرایط سخت روحیه دفاعی در ملت ما ظهور و بروز داشته است. هویت قوی و فرهنگ دفاعی ریشه دار یکی از عوامل مهمی بوده است که باعث شده انقلاب اسلامی در تاریخ پرفرازونشیب خود محفوظ بماند و مایه مباهات و افتخار ملت های آزادیخواه شود. فرهنگ دفاعی بر اساس نوع، راهکار خاص خود را می طلبد ممکن است در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی، دفاعی، فرهنگی و ...باشد.
با توجه به اینکه اندیشه دفاعی امام خمینی - ره - در آثار متعددشان به صورت غیر مدونی پراکنده گردیده است و عمر ایشان کفاف نداد که خودشان این اندیشهها را به صورت مدون و منظم تنظیم کنند. لذا اکنون بر دوش محققان و علاقه مندان به امام خمینی - ره - و نظام جمهوری اسلامی است که این سخنان و بیانات را به صورت مدون حول موضوعات مختلف جمع آوری و تدوین کنند.
باوجود اهمیت و ضرورت این مسئله، هنوز کار پژوهشی و تحلیلی جامع و قابل توجهی در این خصوص انجام نگرفته است. شاید بتوان گفت که دلیل این کار وسیع بودن و پیچیدگی فهم اندیشه دفاعی امام خمینی - ره - بوده که باعث شده تحقیقات انجامگرفته در این حوزه چارچوب نظری و سازماندهی مناسبی نداشته باشند. به همین دلیل هرکدام از آن ها بعد خاصی را موردمطالعه قرار داده اند و به صورت جامع و کامل این کار انجامنشده است.
در این پژوهش از روش تحقیق تحلیلی - اسنادی استفاده شده است به این صورت که ابتدا از روش ترکیبی کتابخانهای، اسنادی، مقالات و اینترنت جهت جمعآوری بیانات و سخنرانی ها و تفاسیری که از بیانات امام توسط پژوهشگران انجام شده است، برای گردآوری اطلاعات استفادهشده است و پس از آن به تحلیل و استنتاج و استدلال این اطلاعات پرداخته میشود.
این پژوهش با هدف بررسی مؤلفههای فرهنگی فرهنگ دفاعی از دیدگاه امام خمینی - ره - به تحلیل و بررسی منابع مکتوب و غیر مکتوب در خصوص این موضوع مانند بیانات، سخنرانی های امام که در صحیفه ایشان جمعآوری شده است پرداخته شده است. بنابراین مهم ترین سؤالی که در این پژوهش به دنبال پاسخ به آن هستیم این است که مهم ترین مؤلفههای فرهنگی فرهنگ دفاعی از دیدگاه امام خمینی - ره - کدماند؟
.2 فرهنگ
فرهنگ پدیده ای است که همزاد بشر است،به مثابه مجموعه ای باورها، ارزش ها،آداب ورسوم و به طورکلی شیوه زندگی کارکرد هویت بخش و تمایز بخش میان ملتها و مردمان مختلف در سرزمینهای مختلف داشته و دارد. در تمام شاخه های علوم اجتماعی از فرهنگ بحث می شود. فرهنگ مهم ترین واصلی ترین وسیله برای حفظ هویت جامعه است چراکه عناصر مختلف یک جامعه از طریق بستر رگههای فرهنگی به هم پیوند میخورند.
در اصطلاح جامعهشناسی نیز »فرهنگ« از گستردهترین و درعین حال نادقیقترین مفاهیمی است که در علوم اجتماعی وجود دارد. بشر برای اینکه محیط طبیعی را برای زیستن آماده نماید و از منابع و نعمتهایی که در اطراف او وجود دارد استفاده کند، قرنها تلاش کرده، به اختراع و اکتشاف دستزده تا وسایل آسایش خود را فراهم نماید. او حاصل این تجربهها و مهارتهای خود را به فرزندانش سپرده و آنان نیز به سهم خود این میراث را با تغییر دادن، کاستن و افزودن به نسل بعد میسپارند. دانشمندان علوم اجتماعی این میراث را »فرهنگ« مینامند و تعاریف متنوعی را برای آن بیان داشتهاند بنابراین، »فرهنگ« به عنوان مجموعه ویژگیهای رفتاری و عقیدتی- اکتسابی اعضای یک جامعهی خاص است
.3 دفاع
در فرهنگ لغت،دفاع از نظر لغوی به معنی »بدی و آزاری را از خود یا از دیگران دور کردن«،»وطن و ناموس و حقوق خود را از دستبرد دشمن حفظ کردن«،آمده است. دفاع در انسان امری ذاتی، فطری و عقلانی است و هر انسانی حق دارد در مواقع احساس خطر به دفاع از جان،مال،ناموس،سرزمین و اعتقادات خود بپردازد بنابراین دفاع به مجموعه اقداماتی گفته می شود که انسان برای حفظ و حراست از حیات، اعتقادات، سرزمین ... خود در برابر خطراتی که او را تهدید می کند،انجام می دهد.
دفاع به معنای دفع کردن یا مقابله با مهاجمان یا مهاجم است،چراکه ماهیت روح انسانی، آزادی را اصل اساسی قرار دهد و هر نیرو یا عاملی که آزادی انسان را سلب می کند مانع بزرگی در جهت تحقق آزادی روح انسانی است. حق دفاع حق ذاتی و مشروع و طبیعی است که وجودش در هیچ دورهای از تاریخ موردتردید و یا انکار قرار نگرفته است. این اصل حتی در حقوق بین الملل تحت عنوان دفاع مشروع به رسمیت شناخته شده است و در حالت خودآگاه انجام می شود. امام خمینی - ره - دفاع را این گونه تعریف مینمایند: عبارت است از حمایت کردن مسلمانان از کیان اسلام، سرزمین، قلمروی کشور اسلامی و حفظ امنیت و حراست از جان و مال و ناموس خود در برابر تهاجم دشمنان خارجی و داخلی
.4 فرهنگ دفاعی
»فرهنگ دفاعی« یعنی هنر دفع خطر بر اساس موازین و معیارهای مکتبی و در معنای وسیع آن،یعنی هنر خوب دفاع کردن، اجرای سیاستهای مشخص و استراتژی معین و استفاده بهینه از ابزار مادی و معنوی که سبب دفاع شایسته و مبتنی بر ارزشهای حاکم بر جامعه باشد.
