بخشی از مقاله
چکیده
در قرآن کریم واژه اسراف و مشتقات آن، با معنای واحد و مصداقهای متعدد به کارگرفته است تجاوز از حد یا در خصوصیات نفسانی و صفات اخلاقی است که، سبب سلب تعادل انسان در معنویات و شخصیت باطنی آن می شود، یا در افعال خارجی است که از مهمترین آنها مسائل متعلق به داشتن و مصرف کردن است و باید دانست که قسمت دوم نیز منشا نفسی دارد چرا که اصل حاکم بر طبیعت آدمی و هویت وجودی او، در مادی و روحی، اصل میانه روی، اعتدلال است و اسراف خروج از حد و مرز فطرت و چاچوب انسانی؛ پس شخصیت مسرف انسان متعدلی نیست. بلکه فردی متجاوز است به عبارت دیگر: اسراف با واقعیت وجودی انسان در تضاد است. همانگونه که تجاوز از حد در خصوصیات نفسی و روحی، سبب از بین رفتن تعادل انسان و توازن شخصیت او می شود، گذشتن از حد در قضایای اقتصادی، و در مالک شدن و مصرف کردن لوازم معیشت و زندگی مادی نیز سبب از بین رفتن تعادل رفتاری و واقعیت راستین انسانی می شود. گذشتن از حد در قضایای اقتصادی و در مالک شدن و مصرف کردن لوازم معیشت و زندگی مادی نیز سبب از بین رفتن تعادل رفتاری و واقعیت راستین انسانی می شود. در این نوشتار به بیان مفهوم اسراف ،عوامل ،پیامدها ومصرف بهینه مطابق فرامین الهی به شیوه تحلیلی کتابخانه ای با استناد با آیات قرآن و روایات پرداخته ایم.
واژگان کلیدی:اسراف،مصرف بهینه،قرآن کریم.
مقدمه
خداوند متعال جهان را بر اساس اعتدال آفریده هر گونه افراط و تفریط از عوامل انحراف ای این قانون میباشد قوانین دینی نیز بر طبق خط اعتدال میباشد و هرگونه تند روی یا کند روی تخلف از احکام شریعت میباشددر مساله اقتصادی نیز همین اصل حاکم میباشد و لذا در آیات و روایات با مساله اسراف شدیدا برخورد شده و عملی جاهلانه تلقی شده اما متاسفانه بسیاری از مردم گرفتار این جهل و نادانی میباشند به نظر میرسد یکی از غلل شیوع این امر جهل مردم نسبت به این قضیه است گروهی از انسانها نمیدانند که رفتار اقتصادی انان اسراف است و چ بسا گروهی هم میدانن اما نسبت به حکم ان نااگاهند و نمیدانند که اسراف جز گناهان کبیره محسوب میشود.
این مساله در دین ما جایکاه مهمی دارد ک حتی در برخی روایات از این امر به عنوان شرافت انسانی یاد شده از طرفی با نگاهی به اوضاع جامعه میتوان عواقب سوئ ان را مشاهده کرد در سطح فردی و خانوادگی دچار مشکلات عدیده شده و در سطح ملی باعث وابستگی شده و استقلال کشور را به تعویق میاندازد.لذا بر انیم که با اسنفاده از ایات قران و روایات با شناسایی اسراف از جوانب مختلف و شیوه درست زندگی کردن بتوانیم با این عادت ناپسند مبارزه کنیم.در کتابهایی چون دراسه حول الاسراف،مروری برتجمل و اسراف،اسراف چر ا ،معراج السعاده ،جامع السعادات، و به این بحث پرداخته اند.
-1مفهوم شناسی
1-1اسراف
اسراف در لغت به معنای - تجاوز از حد میانه روی - لسان العرب- معجم مقاییس اللغه ذیل وازه مورد بحث - ضد میانه روی و اقتصاد - العین- قاموس اللغه ذیل وازه مورد بحث - تبذیر - صحاح اللغه - 556/2 خوردن چیزی که حلال نیس - لسان العرب- مجمع البحرین ذیل وازه مورد بحث - چیزی که در غیر اطاعت خداوند انفاق شود و لو کم باشند.،خطا ،جهل و نادانی ،غفلت - لسان العرب - 22/2عادت بر انجام کاری - نهایه - 58/1 می باشداز مجموع معانی که برای واژه »اسراف« به کار رفته است روشن می گردد که برگشت به یک معنا دارند و آن تجاوز از حد میانه و اعتدلال است که ممکن است در هر چیزی به اعتبار کمیت و کیفیت تصور شود چنان که راغب اصفهانی گفته است.»السرف:تجاوز الحد فی کل فعل یفعله الانسان، و ان کان ذلک فی الانفاق اشهر.… و یقال تازه اعتبارا بالقدره و تاره بالکیفیه… - «المفردات/ذیل واژه مورد بحث - »اسراف تجاوز از حد است در هر فعلی که آدمی انجام می دهد، هر چه بیشتر درباره خرج کردن و مصرف به کار می رود، و گاه به اعتبار اندازه و کمیت گفته می شود اسراف شد، و گاه به اعتبار چگونگی و کیفیت.«
2-1تبذیر:
راغب می گوید: التبذیرُ»التفریقُواصلُهالقاءُالبذرِوطرحُهُفاستعیرَلکلِّمُضیعٍلِمالِهِ - «المفردات/ذیل واژه مورد بحث - ، تبذیر به معنای پراکنده کردن است و اصل آن پاشیدن بذراست و به هرکس که مالش را ضایع می کندگفته میشود.درمجمع البحرین آمدهفُّرِّق:»وقدبالتَّبذِیرِینَ والإسرافِ فیأنَّالتبذیرَالإنفاقُ فیمایَنبَغی،لا والإسرافَلصَّرفُادَهًزِیعَلی ما یَنبَغی« بین اسراف وتبذیر فرق گذارده شده به اینکه تبذیر صرف نمودن مال است در مورد که نمی بایست مال در آن مورد مصرف شود ، واسراف ، صرف نمودن مال بیش از اندازه ی است که صرف آن روا وسزاوار شناخته شده است. - مجمعالبحرین - 564/2معین آورده است: تبذیر در لغت به معنای پراکندن و پریشان ساختن است. - فرهنگ معین - 55/3/
لذا برخی برای این دو واژه درلغت تفاوت های را ذکر کرده اند و »اسراف« را به معنای تجاوز از حد و خروج ازمرز اعتدال، و واژهای »تبذیر« را به معنای پراکنده ساختن و ریخت و پاش های بی جهت و بیمعنی بکار می برند. - نمونه - 52/2/ که به نظرمیرسد این نیز به همان معنای اسراف بر میگردد زیرا ریخت و پاش های بی معنی در حقیقت همان عبور کردن حدود مال است ،اما این دو واژه وقتی در لغت در باب انفاق میآید غالبا به یک معنا دلالت دارد چنانچه در »تاج العروس« آمده استوَالاِسرافُ:» فیالنفَقه: التبذیر - «تاج العروس - 589/4/ولی برخی از اهل لغت تفاوت های بین آن ها ذکر کرده اند که بدان اشاره شد. در اصطلاح و لسان روایات نیز غالبا در کنار همدیگر و در یک معنا و در مقابل اقتصاد واعتدال به کار میروند مثلا در یک جا امام صادق - علیه السلام - می فرماید: »ماَنفَقَشَیئاً فیغَیرِطاعَهاللهِمُبَذِّرٌفَهوَماَنفَقَ فیسَبیلِالخَیرِفَهوَمُقتَصِدٌ - « بحارالانوار/2ح - 558
و در جای دیگر از امام باقر - علیه السلام - نقل شده استالاِسرافُ:»الاِنفاقُ فیمَعصیهِ فیغیرِحقٍّ - «نور ثقلین - 568/1/ که در هردو حدیث هدفمصرفِ عصیانی و غیر اطاعی است ولی در اولی تعبیر به تبذیر و در دومی با عبارت اسراف آمده است. سخن آیت الله مکارم را نیز میتوان به عنوان مؤید بر این مدعی آورد که میگوید: » بسیار میشود که این دو کلمه درست در یک معنی به کار میرود و حتی به عنوان تاکید پشت سر یکدیگر قرار میگیرند - .« نمونه - 260/1/برخی هم گفته اند:» اسراف به معنای عام شامل تبذیر - ولخرجی وصرف مال در راه های نا مشروع - ، اتراف - خوشگذرانی ولذت جویی افراطی - و اتلاف مال که در آیات وروایات تحریم شده اند نیز میشود - .« اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی.252/ - در این حالت نیز وقتی این دو واژه با هم میآیند معنای اصطلاحی مراد است.
-2 اسراف در قرآن
در قرآن کریم واژه »اسراف« و مشتقات آن مکرر به کار رفته است ولی در بیست و سه مورد لفظ »اسراف« استعمال شده که در هر مورد، مفهومی ویژه دارد در غالب موارد، مقصود از اسراف جنبه های اخلاقی، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است که در بخش بعدی مورد بحث قرار خواهد داد. اما آیاتی که تنها ظهور در جنبه های اقتصادی مورد نظر و بحث ما دارد چهار مورد است که با دو آیه »تبذیر« مجموعا شش آیه می شود. - انعام-141/اعراف-31/فرقان-67/اسرا - 2728/در این جا به ذکر چند آیه می پردازیم:
الف - »و آت ذالقربی حقه و المسکین و ابن السبیل و لا تبذیرا ان المبذرین کانوا اخوان الشیطان لربه کفورا - «اسرا - 27-26و حق خویشاوند را به او بده و مستمند و در راه مانده را - دستگیری کن - و و لخرجی و اسراف کاران برادران شیطان هایند، و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.
ب - » …و اتوا حقه یوم حصاده و لاتسرفوا انه لایحب المسرفین - «انعام - 141/
