بخشی از مقاله
چکیده
امروزه ژئوپلیتیک تنها دانش رقابت کشورها بر سر کنترل زمین نیست و دامنه موضوعی این دانش گسترش یافته است. ژئوپلیتیک از نظر مقیاسهای کارکردی علاوه بر مقیاسهای جهانی، منطقهای و ملی به سمت مقیاسهای فروملی نظیر شهرها نیز سوق پیدا کرده است. شهر به عنوان پدیدهای سیاسی فضایی و بخشی از کشور، کانون تجمع بسیاری از فعالیتهای جوامع بشری است که بنیاد تداوم و پویایی حیات و البته تخریب و نابودی انسانها در آن نهفته است. از جمله فعالیتهای انسانها در فضای شهری که به عنوان موضوعی مهم در ژئوپلیتیک به آن پرداخته میشود موضوع قدرت و کنشهای انسانی برای دستیابی به آن است. از اینرو مفهوم قدرت در کانون مطالعات ژئوپلیتیک شهر قرار دارد. پژوهش حاضر با پذیرش این واقعیت که شهرها به عنوان یک پدیدهی جغرافیایی نقش زیادی در بازی قدرت میان سازمانها و نهادهای مرتبط با اداره سرزمین ایفا میکنند و قدرت تولید شده یا تحلیل رفته در اثر کنشهای انسانی شهر در نهایت در قدرت ملی موثر است، در پی بررسی و واکاوی آن دسته از ابعاد ژئوپلیتیک است که در تولید، افزایش و کاهش قدرت سیاسی شهری موثر هستند. همچنین به نظر میرسد بررسی مفاهیمی همچون جهانی شدن، اقتصادی سیاسی، زیست محیط، امنیت شهری، دوگانگی شهری و... بتواند این پژوهش را در رسیدن به اهداف یاری رساند.
واژگان کلیدی: ژئوپلیتیک، شهر، قدرت، اقتصاد سیاسی، دوگانگی شهری
-1مقدمه ژئوپلیتیک علم مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت، سیاست و کنشهای ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر
است - حافظ نیا،. - 37 :1385 دامنه مطالعات ژئوپلیتیک به عنوان علم بررسی اثرات فرایندها و پدیدههای جغرافیایی بر قدرت سیاسی تا عصر حاضر به طور غالب بر مقیاسهای کلان ملی و فراملی متمرکز بود. شهرها به عنوان کانونهای تحولات در سطوح محلی تا جهانی، همواره صحنه و هدف استراتژیکی مهمی برای قدرت سیاسی بودهاند. از این رو بررسی اثرات پدیدهها و فرایندهای فضای شهری بر قدرت سیاسی در سطوح محلی تا جهانی حائز اهمیت خاصی است. در این بین مفهوم قدرت را میتوان کانون مطالعات ژئوپلیتیک شهر قرار داد. شهرها به عنوان یک پدیده جغرافیایی نقش زیادی در بازی قدرت میان سازمانها و نهادهای مرتبط با اداره سرزمین ایفا میکنند. موقعیت و فرایندها و تحولات فضایی جغرافیای شهر در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منجر به اهیمت ژئوپلیتیکی آن شده است. به همین دلیل گردانندگان حکومت و دولت در سطح ملی و محلی ناگزیر از لحاظ کردن مولفههای شهر و تحولات آن در اداره قلمرو خود هستند.
اگرچه شهرها مظهر کارکردهای اساسی جوامع انسانی هستند ولی وجوه سیاسی شهرها همواره بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. شهر از گذشته تا کنون مقر حاکمان، نماد و فضایی برای اعمال قدرت در قلمرو حکومت در سطح کشور، مناطق و توابع آن و محلی برای نمایش شکوه قدرت و کشمکش بر سر قدرت بوده است - کمانرودی و دیگران، . - 34 :1388 ژئوپلیتیک شهر پدیدههای سیاسی-فضایی شهر را از آن نظر که بر جریان قدرت سیاسی اثر میگذارد مورد مطالعه قرار میدهد و در این مسیر نقش فرایندهای سیاسی و تصمیمهای بهرهمندان اداره امور شهر، هدایت کنترل و شکلدهی فضا، اثرپذیری و اثرگذاریهای قدرت سیاسی را از تعاملات، ارتباطات و کارکردهای فراشهری را مورد توجه قرار میدهد - حافظنیا و کاویانیراد، . - 269 :1393 پژوهش حاضر با پذیرش این واقعیت که شهرها به عنوان یک پدیدهی جغرافیایی نقش زیادی در بازی قدرت میان سازمانها و نهادهای مرتبط با اداره سرزمین ایفا میکنند و قدرت تولید شده یا تحلیل رفته در اثر کنشهای انسانی شهر در نهایت در قدرت ملی موثر است، در پی بررسی و واکاوی آن دسته از ابعاد ژئوپلیتیک است که در تولید، افزایش و کاهش قدرت موثر هستند. همچنین به نظر میرسد بررسی مفاهیمی همچون جهانی شدن، اقتصادی سیاسی، زیست محیط، امنیت شهری، فقر شهری و... بتواند این پژوهش را در رسیدن به اهداف یاری رساند.
-2ادبیات نظری
-2-1سیاست و شهر
علم سیاست ارتباطات بین قدرت و سیاستگذاری را مورد بررسی قرار میدهد. مهمترین و اثرگذارترین مولفه سیاست نیز قدرت است. قدرت موجود در جامعه به لحاظ ماهیت، منابع، عرصه و نتایج، در قلمرو سیاست و علم سیاست قرار میگیرد. عرصه علم سیاست در برگیرنده همه اندیشهها و نهادهایی است که با قدرت و نفوذ در جامعه سر و کار دارند - کمانرودی و دیگران،. - 15 :1388 از طرفی شهر همواره با مفهوم - - سیاست - - در ارتباط بوده است. همانطور که واژهی - Politics - سیاست بر گرفته از واژه یونانی - Polis - به معنای شهر است - عالم،. - 24-23 :1378 سیاست شهری بر اصول و تئوریهای سیاسی در برنامهریزی و مدیریت شهری تأکید دارد و به نوعی اثرات فعالیتها، فرایندها و ساختارهای سیاسی ملی و محلی در شهر را بررسی و تحلیل میکند - کمانرودی و دیگران،. - 16 :1388 اگرچه برخی از متخصصان برنامهریزی شهری تأکید میکنند که مقوله برنامهریزی شهری فارغ از بعد سیاسی است ولی بسیاری از اندیشمندان بر اهمیت بعد ایدئولوژیک و سیاسی شهر تأکید میکنند و اعتقاد دارند که فضای شهری یک موضوع علمی و جدا از ایدئولوژی یا سیاست نیست. برای مثال اگرچه منابع شهری همیشه نابرابر توزیع میشوند اما چگونه توزیع شدن آنها معلول رفتار کسانی است که موقعیتهای استراتژیک را در نظام اجتماعی اشغال میکنند - افروغ به نقل از کاستلز،. - 138 :1377 در مجموع باید گفت بررسی شهر از هر بعد و دانشی که بخواهد مورد مطالعه قرار گیرد به دلیل آنکه به صورت مستقیم در ساماندهی فضایی خود متأثر از سیاستهای مدیران و بازیگران سیاسی است با سیاست مرتبط می-گردد. به دیگر سخن در نهایت این سلیقه، نظر و تصمیم مدیران سیاسی شهر است که متأثر از شاخصهای متعدد در فضای شهری اعمال میشودسلیقه. و نظرهای که بعضاً در یک شهر جاری میگردد و به دلیل تسلط شهر بر کشور مد نظر تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... یک کشور را متأثر میسازد.
-2-2ژئوپلیتیک و شهر
دامنه مطالعات ژئوپلیتیک به عنوان علم بررسی اثرات فرایندها و پدیده های جغرافیایی بر قدرت سیاسی تا عصر حاضر به طور غالب بر مقیاسهای کلان ملی و فراملی متمرکز بوده است. شهرها به عنوان کانونهای تحولات در سطوح محلی تا جهانی، همواره صحنه و هدف استراتژیکی مهمی برای قدرت سیاسی بودهاند. بررسی اثرات پدیدهها و فرایندهای فضای شهری بر قدرت سیاسی در سطوح محلی تا جهانی حائز اهمیت خاصی است.
