بخشی از مقاله
چکیده
ابن حسام خوسفی شاعر منقبت سراي قرن نهم ،سفارش به اخلاق انسانی و کرامت هاي علوي را همچون رسالتی بر دوش خود احساس می کرده ،وي نخستین شاعري است که در آثار خود به شرح و توصیف جنگ هاي علی - ع - و سردارانش پرداخته است ،اگر چه داستان هاي موجود در خاوران نامه برخی حقیقی و مبتنی بر حوادث تاریخی است وبعضی دیگر به دور از واقعیات تاریخی و جنبه ي افسانه اي دارد اما به نظر می رسدکهاین افسانه هاي خیال انگیز هم با گذشت زمان تغییراتی در ان ها داده شده و به آن حضرت منسوب داشته اند.در این مقاله به بیان جلوه گري سیماي علی - ع - در شعر ابن حسام خوسفی پرداخته شده است.مضامین قصاید ابن حسام مدح معصومین است و خاوران نامه ي او به تقلید از شاهنامه ي فردوسی درباره ي جنگ هاي علی - ع - و یاران آن حضرت سروده شده است.
کلید واژه : علی، ابن حسام خوسفی ،خاوران نامه ، دیوان اشعار
مقدمه :
منتقدان آثارادبی جهان را بر اساس اندیشه ومحتوا وبارعاطفی به چهار نوع حماسی ،غنایی،تعلیمی ونمایشی تقسیم کرده اند.یکی از پربارترین این نوع تقسیم بندي درایران بخش حماسی ادبیات ایران است.که به دو نوع طبیعی ومصنوع تقسیم شده است.ابن حسام شاعري است که همانند فردوسی در مقابل رویدادهاي سیاسی و اجتماعی عصر خود ناسازگار است و با آن سر ستیز دارد . همین روحیه ي درگیري و ستیز با سلطه ي غارتگران بیگانه و اوضاع ناگوار فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه موجب شده است که او به طرف حماسه و سرودن شعر حماسی گرایش پیدا کند به همین دلیل در دیوان او در اشعاري که در قالب هاي مختلف ادبی از جمله قصیده، ترکیب بند، ترجیع بند و مسمط درباره ي بزرگان دین سروده، جنبه ي حماسی بر جنبه هاي دیگر غلبه دارد.
خاوران نامه نیز از قدیم ترین منظومه هاي حماسی و دینی در ادب فارسی است . این کتاب در بحر متقارب و به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است. موضوع آن جنگ هاي حضرت علی - ع - و یاران آن حضرت چون مالک اشتر ابوالمحجن، عمروبن معدي کرب و عمروبن امیه با قباد، شاه خاوران و یا امراي بت پرست دیگر ، براي اشاعه ي اسلام و برانداختن کفر در خاور زمین است .شناساندن قهرمانان ومنش آنها در حماسه ي مصنوع به پژوهشی عظیم نیاز دارد، ،ابن حسام خوسفی در خاوران نامه خود که حماسه اي مصنوع است و در آن به باز آفرینی حماسه می پردازد و نیز در دیوان اشعار خود بارها نام علی - ع - را آورده است که از زوایاي مختلف ،می تواند مورد تحقیق قرار گیرد، در این مقاله به بررسی برخی از جلوه هاي حضور علی - ع - که قهرمان شعر حماسی ابن حسام خوسفی است،پرداخته شدهاست.
خاوران نامه حماسه اي دینی است که وظیفه اصلی و شاه بیت اساسی آن زندگی افتخار آمیز امام علی - ع - است.هدف این داستان ها ترویج اسلام و صفات پسندیده چون: سخاوت، شجاعت، ایمان، اعتقاد و توکل بر حق می باشد.هرمان اثه در این مورد می گوید: »به طور کلی هر یک از شاعران حماسه سرا در صدد برآمدند که از تاریخ و اساطیر ایران به نحوي براي پروراندن حماسه هاي منظوم خود استفاده کنند، به تدریج که تشیع بسط می یافت موجباتی فراهم آمد که شاعران مذهبی به تدوین حماسه هاي مذهبی اقدام کنند در این موضوع شجاعت ها و لشکرکشی هاي حضرت علی - ع - و خاندان آن حضرت بیش از همه مورد توجه قرار گرفت،که در فضایل
حضرت علی - ع - به نظم آمده است. یکی از این حماسه هاي قدیم دینی خاوران نامه یا خاور نامه است - .«هرمان اته، - 1356 :59در این داستان هاي مربوط به خاوران نامه، هدف تحکیم ایمان مردم بوده ودر نتیجه همیشه صحت روایات تاریخی مورد نظر نبوده است. بلکه در آن گاه سخن از جنگ با اژدها و دیو و جن می رود و حوادث خیالی نیز که معمولاً لازمه ي آثار حماسی است در حواشی مطالب تاریخی دیگر نقل شده است. محتواي آن قسمتی از آرزوهاي تجسم یافته است نه نمایش عین حقیقت.در صحنه هایی که شاعر تصویر می کند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم حضرت علی - ع - تنها دلاور میدان هاي مبارزه است.
یان ریپکا می گوید:»آخرین سالک تقلید از حماسه هاي پهلوانی مانند شاهنامه فردوسی، ابن حسام خوسفی سراینده ي خاوران نامه است که در آن چون پیروزي تشیع صفوي در پیش بود، سنت حماسی دستخوش تشیع می گردد و امام علی - ع - جانشین پهلوانان اصلی می شود و
