بخشی از مقاله
چکیده
امیر علیشیر نوایی یکی از شعراي بزرگ ادب فارسی است که فکر دقیق و طبع سرشار،وي را در میان شعراي ادب پارسی، ممتاز و برجسته ساخته است. با عنایت به اینکه شعر وي داراي مضامین نو و اندیشههاي بدیع و مفاهیم تازه است، با سبک باروك در اروپا داراي نقاط مشترك و متشابهی است. علاوه بر این، موارد بسیاري را میتوان برشمرد که در سایهسار آن بتوان نقاط مشترك سبک باروك را با شعر امیر علیشیر نوایی مشاهدهکرد. مواردي همچون عدم تقلید و تکرار، تناقضنمایی و پرداختن به مسائلی همچون متافیزیک، اسرار هستی، آفرینش و مرگ و... از جمله مؤلّفههاي سبک باروك است که در شعر نوایی نمود یافته است.دراین مقاله با بررسی دیوان شعر علیشیر نوایی و با هدف نمایاندن برخی از جلوههاي سبک باروك در شعر وي توانستهایم نقاط اشتراك و ارتباط شعر این شاعر را با مکتب باروك و همچنین نقاط تشابه اندیشه نوایی با شعراي سبک ادبی باروك را نشاندهیم.
کلیدواژهها: امیر علیشیر نوایی، سبک باروك، مضامین نو، تناقض، ابهام.
.1 مقدمه
ذیل واژه سبک در لغت نامه دهخدا آمده است: گداختن چیزي را پس از ریختن. - دهخدا،:1377 ذیل واژه سبک - ولی ادباي قرن اخیر سبک را مجازاً به معنی "طرز خاصی ازنظم یا نثر" استعمال کردهاند و تقریباً آن را در برابر - استیل؛ style - اروپاییان نهادهاند. سبک شناسی - stylistic - علم یا نظامی Discipline - - است که از سبک - style - بحث میکند. - شمیسا،. - 13 :1372 پس سبک در اصطلاح ادبی »به طرز بیان افکار و انتخاب الفاظ« دلالت دارد. - سجادي، . - 7 :1352 سبک در حقیقت ویژگیهاي مشترك و مکرري است که در آثار شاعر یا نویسنده مشاهده میشود. ویژگیهایی که موجب ایجاد وحدتی در آثار او میشود. این وحدت منبعث از تکرار یا مختصاتی است که در آثار نویسنده یا شاعري مشهود است و توجه خواننده دقیق و کنجکاو را جلب میکند. - شمیسا،. - 14 :1372
به راستی سبک از کجا نشأت میگیرد؟ سرچشمه و آبشخور آن از کجاست؟! مرحوم دکتر یوسفی می نگارد: »سبک ویژگی خود را از مصنّف کسب میکند.« - یوسفی، . - 159 :1386 از آن جایی که این پژوهش با کند و کاو در اشعار امیر علیشیر نوایی و حول محور باروك بحث میکند، قبل از هر چیزي به ریشه یابی واژه باروك میپردازیم. واژه باروك - Baresque - برگرفته از واژه پرتغالی و از ریشه - Barrubco - یا - Barroca - گرفته شده است که در بدایت امر در حرفه جواهرسازي استفاده شده است. »باروك« در اصطلاح در حرفه جواهرسازي به »مروارید صاف و تراش نخورده و نامنظّم« گفته میشود، اینگونه شد که سبک باروك با همین مفهوم زاده شد؛ چرا که یکی از نویسندگان، مکتب باروك شعر دوره نوظهور اروپا را به »مروارید موزونی« تشبیه میکند و از آن طرف شعرهاي باروك را در حکم »مروارید ناسفته« به تصویر میکشد - امینی، . - 1374 :28
حتی برخی براي آن مفهومی تحقیرآمیز قائل هستند - لاور،. - 70 : 2011 با همه این تفاسیر باید گفت که »باروك نه یک مکتب یا نهضت ادبی مشخص و معین است ونه از نظر تاریخیجغرافیایی به زمان ومکان معینی محدود است، بلکه عنوانی است که نوگرایان به یک رشته قالبهاي زیباشناختی در قرون گذشته و داراي حالاتی خاص و غیر عادي، اطلاق کردهاند - سیدحسینی، . - 1371 :37 نام باروك ابتدا در سدة هجدهم مطرح شد در آن زمان باروك را برآن گروه از آثار هنري و به خصوص آفریدههاي هنرهاي تجسمی اطلاق میکردند که از دیدگاه»کلاسیسیسم غالب در آن زمان، بسیار اغراق آمیز، پیچیده و شگفت انگیز بودند« - پروپست،. - 64:1972 ولی امروزه به جریانهاي قالب ادبی بین سالهاي 1600 تا 1720 میلادي در قلمرو کشورهاي آلمانی زبان، دورة ادبی باروك می گویند. - فیروز آبادي، . - 1390:136
.2 پیشینه پژوهش
اگر چه تحقیقات زیادي راجع به شعر امیر علیشر نوایی صورت گرفته و از طرفی مقالاتی هم در باره سبک باروك نوشته شده است، به عنوان مثال - کهنمویی پور، ژاله. . - 1380 - جلوههاي زیباشناسی باروك در رمان جدید، پژوهشنامه علوم انسانی صص - 69-79 و - امینی، محمدرضا، . - 1374 - سبک باروك در ادبیات غنایی اروپا، کیهان فرهنگی ش .2 صص - 12-14ولی پژوهشی که در آن به بررسی جلوههایی از سبک باروك در شعر نوایی بپردازد، هنوز به رشته تحریر در نیامدهاست، این امر سبب شد در سایهسار این تحقیق به ارتباط شعر نوایی با سبک ادبی باروك پرداخته شود
.3 مسأله پژوهش
الف - نگاه امیر علیشیر نوایی به دنیاي فانی و مرگ اندیشی چگونه است؟
ب - آیا امیر علیشیر نوایی با طرز تلقی فناپذیري دنیا، اشعاري راجع به اغتنام فرصت و خوش باشی سروده است؟
ج - چه مؤلّفه هایی از سبک باروك در شعر امیر علیشیر نوایی وجود دارد؟
.4 فرضیه پژوهش در این پژوهش این فرضیه داده میشود که هم در اشعار بدیع و ناب علیشیر نوایی
اشعاري راجع به مرگ و فناپذیري دنیا وجود داشته و میتوان برخی از مؤلّفه هاي سبک باروك را هم چون خلق مضامین نو، سنّت شکنی، تناقض، اغتنام فرصت و ... در شعر وي نام
