مقاله جلوه های رمانتیسم در شعر نادر نادرپور

بخشی از مقاله

چکیده

رمانتیسم یکی از مکاتب ادبی- هنری اروپاست. در دوره معاصر آشنایی برخی از شاعران ایرانی با ادبیات رمانتیک اروپا و بهویژه فرانسه در رویکرد آنها به سرودن اشعار رمانتیک تأثیر قابل توجهی داشته است. در این مقاله تأثیرپذیری نادر نادرپور از اصول و آموزههای مکتب رمانتیسم مورد بررسی قرار گرفته و به صورت اجمالی جلوههای صوری و محتوایی رمانتیسم در اشعار او ذیل عنوانهای تخیّل، طبیعتگرایی، بازگشت به دوران کودکی، روستا ستایی، نقد مظاهر تمدّن جدید، توجّه به احساسات و عواطف فردی و عشقهای زمینی، اظهار ملال از زندگی و مرگطلبی،
کوشش در خلق تعابیر و تصاویر جدید و ... بررسی شده است.

کلید واژهها:رمانتیسم، شعر معاصر فارسی، اشعار نادر نادرپور، تخیّل، طبیعتگرایی

.1درآمد

رمانتیسم یکی از مکاتب ادبی- هنری غرب است که در اروپا شکل گرفته است و با مشخّصههایی چون همدلی با طبیعت، بیان آزاد احساسات و هیجانات فردی، بازگشت به دوران کودکی و طبیعت دستناخورده، اهمّیّت دادن به تخیّل و جهان خیالی و... قابل شناسایی است. رمانتیسم جدید ایرانی با نیما یوشیج آغاز میشود. وی در منظومه افسانه جلوههایی از رمانتیسم را به نمایش میگذارد. پس از نیما جریان رمانتیسم به دو شاخه تقسیم میشود: رمانتیسم فردی یا رمانتیسم سیاه و رمانتیسم اجتماعی- انقلابی. ویژگیهای شاخه رمانتیسم فردی شامل بیان احساسات و عواطففردی و غفلت از اجتماع، توجّه به عشقهای زمینی و جسمانی و فاصله گرفتن از عشقهای آسمانی، پرداختن به برخی مفاهیم منافی اصول اخلاقی و عرفی، بازگشت به گذشته، تخیّلات غریب، تعابیر و تصاویر بکر و تازه و نیز آکنده بودن اشعار از دریغ و درد و اندوه و ناکامی و اظهار ملال از زندگی و پرداختن به مضمون مرگ و مرگاندیشی است.

نادر نادرپور از شاعران شاخه رمانتیسم فردی است و ویژگیهایی کهقبلاًاز آنها یاد شد تا حدّ زیادی در اشعار او بازتاب یافته است. گفتنی است آشنایی برخی از شاعران ایرانی با ادبیات رمانتیک اروپا و به ویژه فرانسه در رویکرد آنها به سرودن اشعار رمانتیک تأثیر درخور توجّهی داشته است و نادرپور یکی از همین شاعران است که با زبان و ادبیات فرانسه آشناست و در مجموعه اشعار او ترجمهی برخی از اشعار شاعران فرانسوی نیز به چشم میخورد. شعر »رقص اموات« که اولین قطعه شعری نادرپور است و سرآغاز اولین دفتر شعرش چشمها و دستها و به نظر برخی تمام مشخصّههای یک شعر رمانتیک را داراست1، از آهنگی به همین نام ساخته سن سان نغمهپرداز مشهور فرانسوی الهام گرفته شده است - نادرپور،. - 15 :1355

.2 جلوههای رمانتیسم در شعر نادرپور2

توجه به مکتب رمانتیسم، شعر نادرپور را هم در شکل صوری و ظاهری و ویژگیهای زبانی متأثّر ساخته و هم در محتوای اشعار او تأثیرگذار بوده است. از اینرو، جلوههای رمانتیسم در شعر نادرپور در دو ساحت ویژگیهای صوری و زبانی و ویژگیهای محتوایی و فکری بررسی میشود.

.1-2 ویژگیهای صوری و زبانی

.1-1-2 استفاده از قالب چهارپاره

رایجترین قالب شعری در میان شاعران رمانتیک، چهارپاره یا دوبیتیهای پیوسته است؛ چرا که از نظر محتوا چهارپاره مانند دوبیتی برای بیان مفاهیم تغزّلی و عاشقانه و اظهار غم و اندوه و تنهایی مناسب است. نادرپور نیز اغلب اشعار خود را در کسوت چهارپاره سروده است.

2.-1-2اهمیّت دادن به کلمه

شاعر رمانتیک با وسواس خاصّی به گزینش کلمات میپردازد؛ چرا که در مکتب رمانتیسم »کلمه تنها بیان کننده یک منظور ساده نیست، بلکه برای خود ارزش و اهمیّت خاصی دارد و باید متوجه مفهوم خیالانگیز و ارزش آهنگ آن بود« - سیدحسینی،. - 182 :1387نادرپور نیز توجّه خاصّی به کلام و انتخاب زیباترین لغات و ترکیبات خوشآهنگ دارد. واژههای او عموماً واژههایی روشن و روان است که به تعبیر خود او گرچه از لغتنامهها بیرون کشیده نشدهاند، ولی در پیوند ریشهای با زبان پیشینیان هستند - نادرپور،. - 4 :1356 شعر »آشتی« در زمینهی انتخاب واژگان نرم و دلربا و خوشآهنگ قابل توجّه است:

ای آشنای من!...
برخیز و با بهار سفرکرده بازگرد تا چون شکوفههای پرافشان سیبها

گلبرگ لب به سوی خورشید واکنیم وانگه چو باد صبح در عطر پونههای بهاری شنا کنیم برخیز و بازگرد

با عطر صبحگاهی نارنجهای سرخ از دور، از دهانهی دهلیز...

آنگاه با هزار هوس با هزار ناز برچین دو زلف خویش آغاز رقص کن

بگذار تا به خنده فرود آید آفتاب بر صبح شانههات ! - نادرپور، - 214- 213 :1381

گاه آوردن کلماتی دارای حروف مشابه به شیوه واجآرایی سبب میشود که فکر و احساسی که مطرح شده برجستهتر شود:

تکرار صامت »س« یادآور سکوت در شعر »چشمها و دستها:«ظلمت فرارسید و نسیم از نفس افتاد بشکست در گلوی خموشی صدای من! - همان: - 125توالی موسیقایی »س« و »ش« تداعی صدای شکستن و فروریختن شیشه در شعر »نگاه:«... وان شیشه در سکوت درختان شکست و ریخت - همان: - 310 براهنی معتقد است که بزرگترین قدرت ذاتی نادرپور این است که آهنگ کلمات او گاه با لطافت تمام و گاهی بانوعی صلابت و قدرت به انتقال مفاهیم شعری کمک میکند. در قطعه »نقاب و نماز- « که شاید بتوان گفت بهترین شعر نادرپور است- بافت صدا و بافت کلام چنان در هم رفتهاند که آدم احساس میکند که دیگر فقط با صدا، تصاویر و با وزن و کلمات سر و کار ندارد؛ بلکه آنچه وجود دارد نوعی سیلان صاف و پاک و اندوهگین و آهنگین تخیّل است - براهنی،: - 66-64 :1380

حصار هستیام از هول نیستی پر بود هوار حسرت ایّام بر سرم میریخت

و من چو برج خراب از هراس ریزش خویش به زیر سایه نسیان پناه میبردم - نادرپور، - 426 :1381

.3-1-2 کوشش در خلق تعابیر و تصاویر جدید

حوزهدیگر فعالیّت شاعران رمانتیک در آفرینش مضامین و تعابیر نو یا به عبارتی مضامین شخصی و خودساخته است. نادرپور در اینباره تأکید میکند که شاعر باید جهان را از دریچه چشم خود ببیند و آنچه را دیگران از نمودهای طبیعی و بشری دریافتهاند به یکسو نهد - نادرپور، - 7 :1335 و »اگر شاعری در خود احساس و ادراک تازه داشت، زندگی و متعلّقات آن را - هر چقدر هم کهنه و یکنواخت باشد- با چشم دیگری مینگرد و این دید تازه رنگ شعرش رادگرگون میکند« - نادرپور،. - 29 :1381 نگاه وی به غالب پدیدهها نگاهی تازه است و تصاویر وی بکر و جذّاب: خنده معشوق:

خندیدنت آهنگ شفاف شکستن داشت آنسان که گویی از سر مستی

جامی بلورین را فرومیکوفتی بر سنگ - نادرپور، - 829: 1381 باران:

زمین به ناخن بارانها تن پر آبله میخارید - همان: - 252 مرداب:

مرداب: ذهن خفته آفاق آیینهدار غافل خورشید صبحگاه مرداب: جای مردن ماهی

طومار سرگذشت شب و درگذشت ماه - همان: - 717 پیری:

باران بامداد کهنسالی از موی من سیاهی شب را زدوده است...

چشمی که دوربین درونم بود