بخشی از مقاله
چکیده
مکتب ادبی رمانتیسم در اواخر قرن هجدهم، در ادبیات اروپا ظهور کرد. این پدهی در همان عصر و عمدتاً در دورههای بعد به سرزمینهای دیگر هم راه یافت و بر جنبههای زندگی اجتماعی آنان نیز تأثیر گذاشت و نهضتی جهانی شد. از ویژگی های این مکتب، طبیعت گرایی، آرمانگرایی، فردگرایی، عشق، عاطفه و احساس، وطن گرایی، بازگشت به کودکی و غم و اندوه بود. سلمان هراتی یکی از چهرههای درخشان ادبیات پایداری ایران است که در اشعار خویش توانسته است از مایه های رمانتیکی بهره بسیاری ببرد. بن مایههای نظیر: کودکی، نوستالوژی، عشق، طبیعت، غمگرایی، و... در شعر او دیده میشود. او شاعری احساسگرا و عاطفی است که با بینشی عمیق و دیدی وسیع به کار سرودن شعر میپردازد.
کلیدواژهها: رمانتیسم، وطن دوستی، طبیعتگرایی، عشق، سلمان هراتی.
-1 مقدمه
ادبیات پایداری به مجموعه آثاری گفته میشود که در آن، انسانها به دفاع و استقامت در برابر استبداد، استعمار، بندگی، بردگی و ظلم فراخوانده میشوند. برخی از این آثار، پیش از رخ نمودن فاجعه، برخی در میان جنگ یا پس از گذشت زمان به نگارش "تاریخ" آن میپردازند - غالی شکری، 10 :1366 و. - 11در طی تاریخ، مقاطعی وجود داشته که سخن از مبارزه با ظلم، مقاومت، عدالت خواهی و تلاش برای استقلال و آزادی در ادبیات به ویژه در آثار حماسی و انتقادی مطرح شده است. گاهی رویارویی در عرصه دین و مذهب و زمانی در قلمرو سرزمین و وطن و گاهی نیز در بعد مسائل انسانی و جهانی رخ داده است. همه این موارد را میتوان جزو ادبیات مقاومت و پایداری دانست هرچند که این اصطلاحات، جدیدند - ترابی، 7 :1389و. - 8
ادبیات مقاومت/پایداری، - ادب المقاومه - نخستین بار در عالم عربی و در الجزایر در برابر استعمار فرانسه رایج شد و امروزه به واسطه مبارزات ضد صهیونیستی مردم فلسطین، و به پیشنهاد »غسان کنفانی«، نویسنده فلسطینی به آثار ادبی با محتوای مقاومت فلسطینیان اشاره دارد. از شاعران آن باید توفیق زیاد، سمیح القاسم، محمود درویش و غیره را نام برد. البته آنچه از این تعبیر مستفاد میشود، ایستادگی و مقاومت در برابر اشغال و تجاوز به سرزمین است که »در هیچ قالب ملی یا چارچوب اجتماعی خاصی نمیگنجد. - «غالی شکری،. - 13:1366در ادبیات فارسی نیز شعر پایداری جلوه بسیاری دارد. نمونههایی از آن را میتوان در حماسههای ملی و مذهبی، سرودههای اجتماعی بالاخص در میراث ادبی انقلاب اسلامی یافت.
اولین نمونه های ادب پایداری در ایران پس از اسلام را باید در نهضت شعوبیه جست. فاتحان عرب پس از فتح ایران، به دلیل غلبه حس برتری جویی به تحقیر ایرانیان پرداختند. در مقابل تحقیرشدگان ایرانی »میکوشیدند که نخست خود را با توسل به آیهای از آیات قرآنی1 که دلالت بر تساوی همه اقوام و قبایل آدمیان میکند، مساوی تازیان بدانند، و سپس از این حد بگذرند و خویشتن و هر قوم دیگر را از تازیان برتر شمرند و از این طریق فرقهای به نام »شعوبیه« پدید آوردند که کارشان مبارزه فکری با برتری اندیشی تازیان و سیاست متعصبانه نژادی آنان در زمان امویان و آغاز عهد عباسیان بود. - «صفا،. - 21:1390
بازنمود این اندیشه را در چند قرن نخست هجری، در بسیاری از آثار فارسی اعم از شعر و داستان و تاریخ میتوان دید. این مسئله در چند قرن نخستین مطرح بود و در ادامه از شدت آن کاسته شد. در نتیجه از قرن پنجم به بعد، اثر چندانی با زمینههای ملی و بیان اساطیر و حماسههای ملی خلق نشد. از آن پس، عمده مضامین مقاومت و پایداری در حوزه اجتماع و در مواجهه با ناهنجاریهای اجتماعی و ظلم و ستم فرادستان پرورده شده است.پس از عصر شاهنامه سرایی، بارزترین دوران ادب پایداری در ایران تا عصر انقلاب اسلامی، عصر مشروطه است. دوره جدید، دورهی آشنایی با فرهنگ و ادبیات اروپایی و اثرپذیری از آن است.
متأثر از ادبیات جهان، در شعر فارسی نیز مفهوم مقاومت و پایداری و مفاهیم وابسته آن یعنی بیان جور و جفا، دفاع از مظلوم، وطن پرستی و... در دوره مشروطه رواج یافت. در این معنا مقصود از ادب پایداری ایستادگی در برابر »استبداد داخلی یا هجمه و تجاوز خارجی است. مقاومت و پایداری با این مفهوم به لحاظ نظری در ردیف معانی دهگانه شعر نظیر: مدح، هجا، مرثیه، غزل و... که قدما مطرح میکردند در شعر فارسی وجود نداشته است. - «شمیسا،. - 36:1379نفوذ استعمار در کشور و تحمیل معاهدات ننگین و بی کفایتی و خوی استبدادی حاکمان و ظلم و ستم عاملان آنان به مردم و افزایش آگاهی و بیداری پیشروان جامعه، کمابیش موجب تقویت حرکتها و نهضتهای فکری آزادی خواهانه و ضد استعماری و ضد استبدادی در کشور شد.
تب تند مبارزه و مقابله با استعمار، استبداد و بیدادگری حکومت، تبعیض و بی عدالتی، جهل و بی قانونی، غفلت و کاهلی مردم و کوشش در جهت رسیدن به جامعه آرمانی و مطلوب، در بسیاری از موارد بیان شاعران عصر مشروطه را از شعریت دور و به شعار تبدیل کرده است.شعر فارسی در دورهپهلوی دوم، عمدتاً از جنس شعر مقاومت و پایداری است. از دهه 30 به بعد، شعر مبارزه و مقاومت اوج گرفت؛ افرادی مانند: شاملو، اخوان، کسرایی و... گروه اصلی شاعران مبارز بودند و در طرف دیگر، گروه شاعران چریکی - خسرو گلسرخی، سعید سلطان پور، جعفر کوش آبادی و... - قرار داشتند. از اواسط دهه 40 گروه شاعران انقلابی و دینگرا نیز به صف شاعران مقاومت و مبارزه پیوستند؛ چهره هایی مانند: مهرداد اوستا، محمود شاهرخی، حمید سبزواری، علی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، نصراالله مردانی، احمد عزیزی و علی معلم از نخستین کسانی بودند که شعر انقلاب اسلامی را شکل دادند.
این گروه با استفاده از مفاهیم دینی و مذهبی و طرح جامعه آرمانی به جریان شعر متعهد انقلابی قوت بخشیدند. حرکت این گروه تا سالهای اوجگیری انقلاب اسلامی ادامه داشت.در سال های پس از انقلاب، شعر انقلاب اسلامی نیز رفته رفته پربارتر از قبل گشت. بعد از انقلاب شاعران جوانی رشد و نمو کردند. قیصر امین پور، سید حسن حسینی، سلمان هراتی، علیرضا قزوه و... از این جملهاند که در نوع بیان، تازگیهایی را در شعر وارد کردند.در این دوران نیز همچون دوره مشروطه، شعر به میان مردم آمد و تا حد زیادی تبدیل به شعار شد. البته تفاوت سرودهها و شعارهای انقلاب اسلامی با انقلاب مشروطه در غلبه مضامین دینی و عاشورایی در آن و بسامد بالای مضامین ملی و میهنی در این است.
-2 درباره سلمان هراتی
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، شعر فارسی وارد مرحلهای تازه از حیات خود گردید. روی آوردن شاعران به مضامین جدیدی مثل انقلاب، دفاع مقدس، عاشورا، انتظار و...، نشان از تحولی سترگ در شعر فارسی دارد. از سوی دیگر، شکوفایی استعدادهای جوانی که به تازگی به عرصه شعر و شاعری پا نهاده بودند و به طور کامل در خدمت اهداف والای انقلاب بوده و بوی تعهد از سراسر شعرشان به مشام میرسید، از دیگر دستاوردهای شعر انقلاب به شمار میآید. یکی از شاعران نوظهور سلمان هراتی است.
