بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش برآنیم تا نقش عیاران و پایگاه اجتماعی آنها را در جریان مقاومتهای ملی مردم در حمله اعراب به ایران بشناسانیم. بیش از دویست سال بود که تاراجگران عرب، بنام » حکومت اسلامی« به ایران تسلط یافته بودند و دست بیداد برگشوده، از هیچ جور و ستمی خودداری نمیکردند. گذشته از هر نوع مخالفت شدید با سنتهای ملی و کهن ایرانی، تحت عنوان مذهب چه ظلمها میکردند و چه تحمیلاتی بر مردم روا میداشتند.
بحث ما نیز از همان روزگار آغاز میشود روزگار شومی که فرمانروایان تازی چنگالهای خونآشام خود را بر پیکر جامعه ایرانی فرو برده، رمق حیات مردم را میمکیدند تا جایی که همه را به زانو درآورده بودند. در ای میانیکی از پدیدههای مهم اجتماعی تاریخ سیستان ظهور عیاران و پایگاه اجتماعی آنان و همچنین نقش آنان در جریانهای سیاسی و اجتماعی است.از جمله این عیاران یعقوب لیث صفاریبود کهدر برابر ظلم و ستم اعراب قد علم کرد و با شعار و هدف » ما نمیخواهیم و نباید بخواهیم مثل حکمرانان و کارگزاران ظالم زر و سیم بیندوزیم؛ هدف ما بیرون راندن ظالمان از این آب و خاک است و برای رسیدن به این هدف تا پای جان ایستادهایم، این سرزمین باید از چنگال بیگانه رهایی یابد، تا ما زندهایم برای عملی ساختن این منظور از هیچ کوششی دریغ نخواهیم کرد« بر سر کار آمد.
مقدمه
ازتاریخ کشته شدن یزدگرد در سال 31 هجری قمری تا سال 259 هجری که آفتاب دولت عباسیان ، آخرین وارثان حکومت تازی و از بیخ و بن براندازان سربلندی و سرافرازی ایرانی روی نهاد و نخستین پادشاه از تخمه و نژاد پاک ایرانی بنام یعقوب لیث صفار از نو بر تخت کیانی بنشست و تاج دل افروز شاهی برسر نهاد. مدت 228 سال گذشت. در این مدت بهقول فردوسی اهرمن چهرگان از دانایی و شرم بیبهرگان و راغساران بیآب و رنگ که هوش و دانش و نام و ننگ نداشتند به تاخت و تاز پرداختند و پاسخ خواب انوشیروان پدید آمد و از ایران بخت گردن کشید و از تخت آب و رنگ بپراکنید و مردان شکم گرسنه و دیهیمجوی تازی، چون هیونان مست و گسسته مهار از اروند رود گذشتند و پود و تاری از این بر و بوم درست بر جای نگذاشتند. آتش در آتشکدهها بمیراندند و نوروز و جشن سده را تیره و تار کردند.
هرجا روزنی فروزان از بارقه ایراندوستی و فروغ میهنخواهی دیدند، با مشت هایی پر از گل و لای آن را بینباشتند و بستند و هرکجا آوازی در هوای زنده ساختن و بلند نام کردن قلمرو و یزدان پرستی و راس گویی و دلاوری و مردی و سرزمین یکتاپرستی و زورآزمایی روشنی با تیرگی و میهن اندیشه نیک و رفتار نیک و گفتار نیک از سینه برآمد، در گلوگاه و خشکنای خاموش و خفه کردندو هر سو دستی نیرومند بقضه شمشیر برانی و تیر خدنگی در چله کشیده کمانی و دسته خنجری در گره فشرده مشتی و سوار یلی بر خانه استوار زینی و پایی در حلقه محکم رکابی یافتند که برای راندن مهاجمان ستمکار و دشمنان غدار آماده قیام و اقدام است، با زور و فشار و خدعه و اجبار و نیرنگ و فریب درآوردند و به زنجیر کشیدند و در زیر سیلی و تازیانه و تیغ و تبرو خشونت و رعونت و تهدید و تطمیع و غصب ونهب و ستم و سرقت و غارت و کوفتن و بریدن و دریدن و بلاخره سوختن و کشتن به یک آرزو نرسیدند در پی زورگوییها و ظلم و ستم و کشتار بیرحمانه اعراب بیابانگرد در سرزمین ایران، در گوشه و کنار شهرهای مختلف جنبشهایی به نام عیاران شکل گرفت که تا حدودی به مقاومتهای ملی انجامید. در این پژوهش به معرفی، خاستگاه و نقش آنان در جریان این مبارزات و مقاومتها میپردازیم.
همیّتا بحث
مقاومت و پایداری در برابر ستم متجاوزان و زورگویان همواره مقدس و مورد احترام بوده است و انسانهایی که در این راه کشته میشدند شهید محسوب بودند. در این پژوهش نیز ما برآن شدیم تا به معرفی این قهرمانان بزگ ملی و میهنی بپردازیم. امید که گامی در جهت شناخت بیشتر بزرگمردان این مرز و بوم باشد.
پیشینه پژوهش
برات دهمرده در پژوهشی با عنوان»عیاران سیستان به روایت تاریخ سیستان« به تاریخچه پیدایش آنان در سیستان و ادامه فعالیّت آنها پرداخته است. این پژوهش در سال 77 در مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان به چاپ رسیده است. اسلام کاظمیه در پژوهشی با عنوان » نگاهی به مواضع اجتماعی عیاران و پهلوانان « به اصول رفتاری آنها پرداخته است. دکتر محمد جعفر محجوب در پژوهشی با عنوان » روشهای عیاری و نفوذ کار و کردار عیاران در شاهنامه« که در مجله هنر و مردم به چاپ رسیده است به بررسی شیوه- های جوانمردی در شاهنامه پرداخته است و نمونههایی برای آن ذکر شده است.
خاستگاه عیاران
گرچه عیاران در بسیاری از شهرهای ایران ظاهر شدند ولی تنها در سیستان توانستند تشکیلات منظم سیاسی برقرار کنند. سرزمین باشکوه و شگفت انگیز سیستان که در جنوب خاوری ایران واقع شده با وجود رود بزرگ هیرمند و دریاچه زیبای هامون، جلگه حاصلخیز و بزرگی را تشکیل داده است. این دیار به لحاظ اقتصادی، در تاریخ ایران و جهان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و به همین دلیل هرودوت، مالیات سیستان در دوران هخامنشی پس از مصر و میانرودان در رتبه سوم قرارداده و از این نظر سیستان مقام نخست مالیات را در ایران به خود اختصاص داده است. پژوهشگران، مردم سیستان را شاخهای از سکاهای آریایی میدانند که هزار سال پیش در هنگام ورود اقوام آریایی به ایران در این سرزمین سکنی گزیدند.
سکاهای آریایی مردمی نیرومند و دلاور بودند که این سرزمین به نام ایشان سکستان و در گذر تاریخ به سیستان تغییر نام داده است. سیستان زادگاه بزرگ مردانی چون رستم، یگانه پهلوان ایران باستان، یعقوب لیث صفاری نخستین شهریار ایران پس از اسلام، فرخی سیستانی شاعر شهیر ایران، ابوسعید سجزی ریاضی دان و منجم سده ی چهارم، محمد بن وصیف سجستانی نخستین شاعر پارسی گوی ایران، ابویعقوب سجستانی نویسنده قدیمیترین کتاب نثر فارسی دری - کشفالمحجوب - و هزاران عالم، اندیشمند، شاعر و فیلسوف دیگر میباشد که همگی از سرآمدان روزگار خود بودند. - قاسمی، 9 :1381و - 10
یکی از پدیده های مهم اجتماعی که در تاریخ سیستان مطرح میشود ظهور عیاران و پایگاه اجتماعی آنان و همچنین نقش آنان در جریان های سیاسی و اجتماعی سیستان می باشد. در میان شهرهای سیستان بست در قرنهای دوم و سوم هجری به عنوان یکی از مهم ترین پایگاههای عیاران مطرح بود. جغرافیادانانی که در قرن چهارم نیز از این شهر دیدن کرده اند مروت و جوانمردی را مهمترین خصیصه مردم بست برشمردهاند.
