بخشی از مقاله
چکیده
امیر علیشیر نوایی یکی از بزرگترین وزراي عصرتیموري است که در رواج و گسترش ادب فارسی و فرهنگ ایرانی در زمان سلطان حسین بایقرا نقش بسزا و مهمی داشته است. ادبدوستی و علم پروري او از یک سو و آشنایی و مراودات دیوانی او با شاعران و بزرگان آن دوره مانند جامی، بهزاد و واعظ کاشفی از سویی دیگر نقشی اساسی در پرورش شخصیت علمی و علم دوستی او داشته است.
عمدة شهرت او در این دوره به دلیل حمایت از اشخاصی مانند واعظ کاشفی است. هرچند میان علیشیر نوایی به دلیل گرایش به فرهنگ و زبان ترکی با برخی از همعصرانش تفاوت زیادي وجود دارد؛ مراودات و روابط معنوي میان او و دیگر شخصیتهاي فرهنگی آنقدر گسترده بود که منجر به تأثیرگذاري متقابل میان آنان شود. هدف این پژوهش، تعیین میزان تأثیرگذاري متقابل امیر علیشیر نوایی و واعظ کاشفی بر یکدیگر و نقش عبدالرحمن جامی در قرابت میان آنان به عنوان حلقه واسط است. در این بررسی به این نتیجه رسیدهایم که علیشیر نوایی در شهرت کاشفی و واعظ کاشفی در نفوذ اعتقادات تصوف در آثار امیر علیشیر نوایی نقش زیادي داشتهاند.
مقدمه
تحولات سیاسی و اجتماعی بعد از حمله مغول باعث رکود فرهنگی در ایران شد. تیموریان با وجود این که خود را از اعقاب چنگیز میدانستند، در دوره زمانداري خود زمینه هاي احیاء و رشد فرهنگی را در ایران فراهم کردند. در عصر تیموري به دلیل حمایت حکومت از هنرمندان و شاعرانی چون عبدالرحمن جامی و بهزاد، فرهنگ و هنر اسلامی جانی تازه یافت.
نهضت احیاء فرهنگ ایرانی و اسلامی با شکل گیري مکتب هرات به عنوان یک مکتب هنري نتیجه همین جریان فکري بود. گسترش شعر و ادبیات فارسی، خلق آثار بدیع در حوزه مینیاتور و نگارگري، توجه ویژه به کتابت شاهنامه و آثار نفیس ادبی دیگر و رشد آزادانه طریقتهاي عرفانی و تصوف از خصوصیات این دوره تاریخی است. سلطان حسین بایقرا که امیر علیشیر نوایی او را " رستم دستان معرکه رزم و کوشش" و " مغز پرداز جهان بلاغت " میخواند - نوایی، - 130 : 1363
توجه خاصی به عرصههاي هنري و فرهنگی داشت. هر چند جمله مذکور نوعی اغراق گویی است، اما نشان دهنده اهمیت و توجه سلطان حسین بایقرا و وزیرش علیشیرنوایی به توسعه فرهنگی ایران است. ارتباط واعظ کاشفی با علیشیر نوایی به عنوان وزیر دولت تیموري باعث فزونی بیشتر شهرت اوگردید. واعظ کاشفی درشبه قاره هند نیز مشهور بود. جایی که بسیاري از آثار واعظ کاشفی کتابت و رونویسی شده است - مصطفوي سبزواري، . - 122 :1387 تحت حمایت آن دو در دورهاي که به ندرت کتاب حدیث تحریر میشد واعظ کاشفی، الرساله العلیه فی الاحادیث النبویه و جامی اربعین خود را مکتوب کردند - میرحعفري، . - 140 :1388
همزمان با نقشی که سلطان حسین بایقرا و امیر علیشیر نوایی در رشد و شکوفایی علوم ایفا کردند، هنرمندان و
تأثیرات متقابل امیر علیشیر نوایی و ملا حسین واعظ کاشفی علما نیز تأثیراتی متقابل بر حکمرانان عصر خود نیز میگذاشتند. مراوده و ارتباط معنوي او با کاشفی و جامی در گرایشات علیشیرنوایی بیتأثیر نبود. از سویی ارتباط معنوي کاشفی و امیر علیشیرنوایی که جامی به عنوان حلقه واسطه در آن نقشی اساسی داشت باعث گرایش او به تصوف و عرفان - طریقت نقشبندیه - شد. تحلیل شرایط زمانی و بررسی آثار آن دو درك بهتري از روابط متقابل علیشیر نوایی و واعظ کاشفی به دست خواهد داد.
ملاحسین واعظ کاشفی
حسین بن علی بیهقی معروف به واعظ کاشفی از عارفان و وعاظ بزرگ عصر تیموري است که در دوره حکمرانی سلطان حسین بایقرا از بیهق به هرات مهاجرت کردهاست. مورخان تولد او را حدود سال 830 ق در ناحیه بیهق و سال مرگ او را 910 ق ذکر کردهاند. اجداد او مالک زمینهایی در ناحیه بیهق بودند به همین دلیل او بعدها مراودات و مکاتباتی در خصوص مسĤله مالیات و آب دهی این زمینها با حکومت داشت واعظ کاشفی در زمره وعاظ معروف و علما بزرگ عصر خود بود
شوشتري، 1365، . - 547 :1 در علوم و معارف دینی از او آثار جاودانی چون روضه الشهدا، لب لباب مثنوي، فتوت نامه سلطانی، انوار سهیلی و بسیار آثار دیگر به یادگار مانده است. روایات موجود بیان میکنند واعظ کاشفی در، در سال 860 ق زمانی که سی سال بیشتر نداشت در خواب عارف مشهور سعدالدین کاشغري را میبیند که او را به هرات دعوت میکند
- فخرالدین علی کاشفی، . - 144-5 :1356 واعظ کاشفی بلافاصله راه هرات را در پیش گرفته اما متأسفانه زمانی که به هرات میرسد، سعدالدین کاشغري وفات نموده است. همان جا بر سر مزار او با عبدالرحمن جامی آشنا میشود و این سرآغاز تحولی عظیم در زندگی او و گرایشش می شود
