بخشی از مقاله
چکیده:
جنگ نرم از انواع جنگ است که قدمتی برابر با تاریخ بشری دارد. به رغم تازگی استفاده از مفهوم میتوان نمونه هایی از آن را در رزمنامه های کهن ادبیات غنی فارسی یافت. جنگ نرم حضور چشمگیری در ادبیات فارسی دارد و با توجه به تاریخ ایران و جنگها و داستانهایی که در پی این تاریخ به وجود آمده ادبیات خاصی را شکل داده که به ادبیات مقاومت تعبیر شده است.جنگ نرم به شگردهای روانی توجه دارد و از نبرد مستقیم با دیگران پرهیز میکند. این شیوه از جنگ نرم را در رزمنامهی رستم و سهراب سرودهی فردوسی شاعر قرن چهارم و پنجم میتوان دید. این داستان را با شیوهی تحلیل محتوا مورد بررسی قرار دادهایم و شواهدی از مشابهت ها در این مقاله آورده شده است. در این مقاله به روشهایی چون: تحقیر، نمک گیر کردن، قدرتنمایی، تشجیع، توهین و استهزاء و... اشاره کردهایم و به این نتیجه رسیدهایم که پهلوانان جنگ نرم را بر جنگ سخت ارجح دانستهاند. برای مثال سهراب از جنگ نرم برای شناسایی پدر و جنگ نکردن با رستم استفاده میکند.
کلید واژهها: جنگ نرم، شاهنامه، رستم، سهراب
-1 مقدمه
شاهنامه شاهکار عظیم حماسی زبان فارسی را از جوانب گوناکون میتوان بررسی کرد، همانگونه که پژوهشهای فراوانی نیز انجام شده است. اما به علت گستردگی مفاهیم و مضامین آن میتوان افقهای تازهای را برای کنکاش یافت.جنگ نرم یا عملیات روانی یکی از مواردی است که در شاهنامه استفادهی زیادی از آن شده اما در گذشته چندان به آن توجه نشده است. در گذر زمان و رخ دادن جنگهای خونین در سر تا سر جهان پژوهشگرانی در پی آن برآمدند که به جای استفاده از سلاحهای کشنده برای نفوذ و سلطه بر دیگران از ابزارهایی استفاده کنند که بدون خونریزی و درگیری مستقیم بتوانند بر دیگران تسلط داشته باشند. با جنگ نرم بدون حضور مستقیم یا استفاده از سلاح های سرد و گرم میتوانیم در فرد یا افرادی نفوذ کنیم. با توجه به این امر که جنگ نرم قدمتی زیاد و شاید از آغاز بشریت دارد و در شاهنامهی فردوسی که تجلیگاه رزم و پهلوانی ایرانیان است نیز وجود داشته، در این مقاله برای نمونه به بررسی آن در داستان رستم و سهراب پرداخته شده است.
-2 تعاریف و انواع جنگ
جنگ در لغت به معنی»جدال و قتال، ستیز و نبرد، حرب و هیجا، گفت و گوی با فریاد و خصومت«آمده است. - دهخدا، ذیل جنگ - . جنگ پدیدهای اجتماعی است، که آثار مخربی را علی رغم تاریخ ساز بودن بر جا میگذارد. یکی از انواع جنگ، جنگ سخت است که با سلاح گرم یا سرد و به منظور غلبه بر دیگران صورت میگیرد. این نوع جنگ با خونریزی و مرگ و میر همراه است. نوع دیگر جنگ، جنگ سرد است. این نوع جنگ به جنگی اطلاق میشود، که از تنشها، کشمکشها و رقابتها در روابط آمریکا، شوروی سابق و همپیمانمان آنها در طول دههی چهل تا نود بوجود آمد. در طول این زمان، رقابت بین دو ابر قدرت در عرصهی سیاسی، نظامی، امنیتی، ایدئولوژیک، اقتصادی و تکنولوژیک ادامه داشت. پس از فروپاشی شوروی سابق در سال 1991 مفهوم جدیدی به نام جنگ نرم طرح شد.
کارشناسان آمریکایی با تجاربی که در طول جنگ جهانی و جنگ سرد کسب کرده بودند در پی آن بودند تا بدون دخالت مستقیم در کشورها بتوانند برآنها تأثیر بگذارند و اهداف خود را برای نفوذ و تسلط بر جهان دنبال کنند. اینگونه بود که جنگ نرم متولد شد. تئوریسین جنگ نرم، آقای جوزف نای، آن رااینگونه تعریف کرده است: »استفادهی یک کشوراز قدرت نرم برای دستکاری افکار عمومی کشور آماج و تغییر ترجیحات، نگرشها و رفتارهای سیاسی آنان.« - نائینی، - 1391 :141با وجود اینکه مفاهیم جنگ نرم و عملیات روانی در چند سال اخیر بیشتر استفاده شده است، اما شاید بتوان آغاز کاربرد آن ها را به اولین جنگهای انسانی نسبت داد. اولین فریبها و حیلهها را شیطان به کار گرفت تا بتواند مخلوق برتر خداوند را گمراه کند و از بهشت براند. داستان این جنگ را میتوان در آیات کریمه 19 تا 22 سورهی اعراف مطالعه کرد.
-3جنگ نرم در داستان رستم و سهراب
داستان رستم و سهراب یکی ازغمنامههای شاهنامهی فردوسی است. این جنگ میان پدر و پسر رخ میدهد. سهراب در پی یافتن پدری که هرگز ندیده است، راهی ایران میشود. و افراسیاب که دشمنی دیرینه با ایرانیان دارد از لشکریانش میخواهدتا مانع شوند، سهراب رستم را بشناسد. چرا که تخت و تاج خود را در خطر میبیند. از طرف دیگر کیکاووس که پادشاهی و تاج و تخت را مدیون پهلوانی رستم میداند، با شنیدن خبر آمدن پهلوانی چون سهراب، از رستم کمک میخواهد تا به جنگ با او برود تا باز هم ایران را نجات دهد. سهراب در پی یافتن پدر، پی در پی رستم را به نرمش دعوت میکند اما رستم به حرفهای سهراب بی اعتناست ونام خود را پنهان میکند.
در روز اول پس از آنکه سهراب رستم را بر زمین میزند، رستم به نیرنگ متوسل میشود تا خود را نجات دهد. دکتر اسلامی ندوشن این کار رستم را نخستین و بزرگترین نیرنگ در زندگی رستم میداند. - اسلامی ندوشن، - 1394 :294پس جنگ آغاز میشود و رستم در آستانهی شکست است، که با حیله ای از مرگ میرهد و جنگ را به روز بعد موکول میکند. وقتی برای بار دوم دو پهلوان جنگ میکنند، رستم با خنجر پهلوی سهراب را میدرد. سهراب درواپسین لحظات حیات به رستم میگوید، که پدرش»رستم«کین او را خواهد گرفت. رستم در پی نوشدارو است، اما پادشاه از ترس، در ارسال آن تعلل میکند. در این داستان مواردی از جنگ نرم استفاده شده است که در ادامه توضیح داده میشود.
-1-3 اطمینان بخشی
القاء این نکته که راه نجات باقی است و جای ترس و نگرانی نیست به منظور اینکه مخاطب خود را تحت فشار مطلق حس نکند و تغییر رفتار ندهد از شیوههای عملیات روانی است. - جنیدی، . - 185 :1391
