بخشی از مقاله
چکیده:
در پژوهش حاضر سعی شده است پدیدهی جهانی شدن از منظر جدیدی به بحث و بررسی گذاشته بود. این پدیده در ظرف تعریفی جامع و مانع نمیگنجد و مسئلهی بسیار گسترده، پیچیده و چندوجهییی محسوب میشود. لیکن، در حالت کلی این پدیده معمولاً به گسترش سطح ارتباطات مردم جهان و افزایش سرعت انتقال اطلاعات به مدد فناوری اطلاعات جدید اشاره دارد که از رهگذر آن ملتهای مختلف در صدد شناساندن خود به جهانیان و همچنین مسلط کردن گفتمان خویش بر دیگرانند. جهانی شدن میتواند همانند شمشیر دولبهی عمل کند که هم میتواند اثرات مخرب داشته باشد و هم آثار و نتایج مثبت برای کشور. بحث مورد نظر نگارنده در مقاله این است از رهگذر کانال »ترجمه« میتوان رویکردی فعال در برابر جهانی شدن گرفت؛ ترجمه ما را قادر میسازد تا تولیدات فرهنگی و دانش و علوم را به زبانهای مهم و پرگویشور منتقل کنیم تا گفتان کشور بیش از پیش در عرصههای جهانی به منصهی ظهور درآید.
واژگان کلیدی: جهانی شدن، پیشرفت، رویکردی فعال، ترجمه
-1 مقدمه
جهانی شدن اصطلاحی است که از اواسط دهه 1980متداول شده و ظاهراً مفهوم آن مدت دیرپایی است که در جهان وجود دارد. نکتهی بسیار مهم دربارهی این پدیده آن است که جهانی شدن بیش از همه از مورد تعریف واقع شدن فراری است؛ به عبارت دیگر جهانی شدن را نمیتوان مانند سایر مقولات در چند جمله مرزهایش را تعیین و تکلیفش را مشخص کرد، چرا که خود جهانی شدن ماهیتاً به در هم فروریختن مرزهای سنتی موجود اشاره دارد و موجب میشود تمامی ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هر کشوری به سطحی جهانی میل کند.از رهگذر جهانی شدن، تغییرات متعددی در جایجای دنیا از جمله ایران در حال وقوع است. این تغییرات عمدتا از طریق رسانههای مختلف در کشورها اعمال میشود.
اما مسئلهی حیاتی برای کشورهاا رویکردی است که نسبت به این مسئله اتحاذ میکند. ممکن است اینگونه تصور شود که بهترین راه برای مقابله با تغییرات مخرب جهانی شدن مهندسی کردن تغییرات و کنترل ورود اطلاعات است؛ این رویکردی خوبی است، ولی بهترین و تنهاترین راهچاره نیست، چرا که رویکردی منفعل نسبت به پدیدهی جهانی شدن است. در این پژوهش برآنیم که اثبات کنیم رویکرد فعالی نیز میتوان نسبت به این مسئله اتخاذ نمود: و آن قرار گرفتن در جریان جهانی شدن است، ولی با رویکردی فعال و استفاده از این پدیده به سود کشور. باور نگارنده این است که یکی از راهکارهای اتخاذ رویکرد فعال ترجمه است. با ترجمهی کتابهای فارسی و با پخش گسترده، مستمر و موثر آنها میتوان مسیر جریان جهانی شدن به سود کشور تغییر داد.
-2 جهانی شدن
جهانی شدن در ابتدائیترین معنیاش پدیدهایست که دنیا را در حد و اندازه یک دهکده تقلیل میدهد و مسیر اصلی این رخداد فناوری اطلاعات است. البته این تعریف کلی برای این مقاله کافی نیست. در تعریفینسبتاً جامع، هلت2 و همکاران 1992 - ، ص. - 2 مینویسد »جهانی شدن به عریض و عمیق شدن و سرعت پیدا کردن ارتباط و بهمپیوستگی زندگی اجتماعی حالحاضر در تمامی جنبهها اطلاق میشود.« این بهمپیوستگی و ارتباط هماینک از طریق تمامی راههای ارتباطی در دنیا میسر شده است و روندی روزافزون به خود گرفته.در همین راستا، کَستِلز - 2000 - 1 معقتد است که فناوریهای نوین اطلاعات انقلابی در ظرفیتهای ارتباطاتی بین مردم جهان ایجاد کرده است. استعارهی هاروی - نقل2 شده در بِراهِم3، - 2002-3 در خصوص جهانی شدن بسیار جالب توجه است؛ او از جهانی شدن به عنوان فشردگی زمان-فضا یاد میکند که یادآور افزایش سرعت زندگی و غلبه بر موانع مکانی است.
بهنظر میرسد این استعارهی هاروی به شکل ضمی به مسئلهی افزایش میزان بهمپیوستگی و ارتباط اشاره میکند که در سایهی آن هیچکس منزوی نیست. به بیان دیگر جهانی شدن معطوف به فرایندی است که در طی آن تمامی ملتها درگسترهای جهانی با یکدیگر پیوند میخورند. در همین خط فکری، گیدنز4 هم مانند هاروی، فرایند جهانی شدن را ناشی از فشردگی فضا و زمان میداند.از این رو، این چنین میتوان نتیجه گرفت که با برهم خوردن تفکرات سنتی از پدیدههای زمان و فضا، جهان وارد مرحلهی جدیدی از حیات شده. در این فضای جدید همهچیز بیشازپیش به یکدیگر نزدیک بوده و اطلاعات با سرعت فزایندهای در جهان در حال مخابره هستند و رسانهای که تاثیر بیشتر و بهتری داشته باشد، قادر است گفتمان خود را بر دیگر ملتها مسلط کند و چیره کند.
-3جهانی شدن و ترجمه
از آنجایی که به اصطلاح گفته میشود بهترین استراتژی دفاعی بهنوعی خود حمله است، ایران نیز در شرایط کنونی جهان در چنین وضعیتی قرار گرفته است. بدین معنی که کشور تحت هجوم اطلاعات و ورود انواع کالاهای فرهنگی است، لذا ساکت نسشتن در برابر آن میتواند اثرات جبرانناپذیری داشته باشد. حتی مقابله با آن، بهمعنی ممانعت از ورود آنها نیز تا اندازهای میتواند در برابر قدرت جهانی شدن تاب بیاورد. بنابراین، کشور در حالحاضر میتواند رویکردی فعال نسبت به پدیدهی جهانی شدن در پیش گرفته و خود را در جریان این پدیده قرار داده و از آن به نفع خویش نهایت استفاده را ببرد.
از این رو، ابزار بسیار قدرتمندی که میتواند ایران را، در تمامی جنبههای دانش و فرهنگ در جهان مطرح سازد، ابزار ترجمه است. ترجمه به عنوان ابزاری پرنفوذ میتواند در راستای جهانی شدن کشور گامهای موثر و مثبتی بردارد. در این راستا، سعید الشیاب - 2010 - 5 در کتاب جهانی شدن و دیدگاهها به ترجمه بر این باور است که جهانی شدن علاوه بر مسئلهی زبانی و فرهنگی، در وضعیت حالحاضر جهان، مسئلهی فناوری اطلاعات است. اطلاعات و روند جهانی شدن به طور مستمر و موثر و جهانشمول از طریق فضای اینترنت میسر شده است. این تفکر که باید این فضا را کنترل کرد تا جایی ممکن است کارآمد باشد، ولیکن از نقطهای به بعد باید در این عرصه حضور فعال داشت، نه منفعل و در لاک دفاعی. این حضور فعال میتواند از طریق ترجمه صورت پذیرد. ترجمهی فرهنگ و علوم و دانش و رساندن آن به گوش تمام جهانیان؛ این هدف والایی است که از مسیر ترجمه میسر است.
کرونین - 2003 - 6 درکتاب ترجمه و جهانی شدنبر این باور که ترجمه صرفاً ابزاری برای ارتباط سریع با دنیای اطرف نیست، بلکه یک کانال مخابراتی است. او متذکر میشود که در برنامهریزی و راهاندازی یک اقتصاد جدید تلاش میشود آنها بر اساس استانداردهای معمول - یعنی استاندارد غربی - پایهریزی شوند، اما اگر کارکرد و نتایج ترجمه را بهدرستی درک کنیم، از رهگذر ترجمه میتوان وجود هر پدیدهی جدید در جهان بهشکل محصربه فرد به منصهی ظهور گذاشت. چرا که ترجمه قادراست هر ملت و کشوری را در مجامع بینالمللی مطرح ساخته و گفتمان آن را بر دیگران مسلط ساخته و هویتش بهشکلی ویژه و منحصربهفرد به نمایش درآید.
کاسانونا - 2010 - 1 معتقد است که برای جهانی شدن و پیوستن به سیستم جهانی ادبیات باید به زبانهای مهم دنیا ترجمه صورت گیرد، تا آن فرهنگ و ادبیات در مجامع جهانی شناخته شود. آنها زبانها را به دو دستهبندی کلی تحتتسلط و مسلط تقسیم میکنند. زبانهای مسلط زبانهایی که گویشورهای زیادی در دنیا دارند. اما زبانهای تحتتسلط، زبانهایی هستند در اقلیت هستند. یعنی زبانهایی آنقدر گویشور و اطلاعات دارند که مسلط شوند؛ از این رو، چارهی این کار، در ابتدا، انجام ترجمه به این زبانها است تا فرهنگ و دانش کشور از کانال این زبانها عبور کرده و صدای آن به گوش جهانیان برسد. برای مثال، سید حسینی در مقالهی تاثیر ترجمه در جهانی شدن - 1385 - مینویسد مترجمانی نیز وجود دارند که با ترجمههایشان ادبیات کشور گمنامی را جهانی کردهاند.
وی از یوسف بورونی مثال میآورد که با ترجمهی آثار اسماعیل کادار به فرانسه ادبیات کشور آلبانی را جهانی کرده بود.برای مثال، دو نهضت ترجمهی بغداد و تولدو در اسپانیا گام بسیار مثبتی در شناسایی هر بیشتر اسلام در دنیا بود. نهضت ترجمه در جهان اسلام، از قرن دوم تا چهارم هجری بود که سبب شد اکثر آثار مهم علمی و فلسفی یونان قدیم که دور از دسترس اروپا، به کوشش خلفای عباسی و دیگر زمامداران اسلامی به عربی ترجمه شود. بیتالحکمه محل گرد هم آمدن فضلا و دانشمندان عصر عباسی بود. در این دوره کتابهای متعددی از نقاط مختلف جمعآوری میشد. گفته میشود که منصور از امپراتور روم درخواست کتاب کرد و وی کتاب اقلیدس و بعضی کتب طبیعیات را برای منصور فرستاد و همچنین براثر فتوحات هارون در آسیای صغیر مقداری کتب یونانی گردآوری شده بود.
این کتابها در بیتالحکمه جمعآوری میشده است - فانی 1381، محقق، . - 1365از دلایل مهم این پدیده میتوان به اصطلاح جامعهی باز و جامعهی بسته هانری برگسون که فانی - 1381 - مطرح میکند اشاره کرد. جامعهی بسته چیزی فراسوی مرزهای خود تصور نمیکند، اما جامعهی باز اینگونه نیست و جهان را پهناور و در حال گردش و تحول میداند. ازاینرو، از آنجایی که در دین اسلام تفکر یکی از پایههای اساسی به شمار میرود، دانشمندان مسلمان آغاز به وارد کردن علم از مرزهای خارج از قلمرو خود کردند، و این کار تنها از طریق ترجمه میسر بود. سلامه-کار - 1375 - 2 معتقد است که ترجمه برای مسلمانان ابزاری بود برای برانگیختن تفکر اصیل.
اما این فقط آغاز کار برای دانشمندان اسلامی بود، آنها پس از جمعآوری این دانش سترگ، در مورد آنها اندیشه کردند و خود کتابها و آثار متعددی نوشتند و خود آنها بعدها در تولدو اسپانیا به زبان لاتینی ترجمه شد.حسینزاده 1388 - ، ص. - 10 در این خصوص مینویسد »در واقع یکی از اموری که اروپاییان را بسیار شگفت زده میکرد برخورداری بسیار مسلمانان از علم و دانشی بود که آنان را در بهتر زیستن و فراهم ساختن اسباب و لوازم زندگی و معیشت یاری میکرد و نیز معارف والا و حکمت علمی و عملی متعالییی بود که از آن بهرهمند بودند. در نهضت اومانیستی، اروپا تمام همت خویش را صرف دستیابی به علوم طبیعی و تجربی کرد. آنان تنها راه دستیابی به این علوم را بازگشت به آثار یونانی و کتب علمی قدیم می دانستند« که بیشتر توسط مسلمانان به عربی ترجمه شده بود.
-4 بحث
از ماحصل آنچه تاکنون گفته شده میتوان این تفسیر را ارائه کرد که جهانی شدن نه فقط صرفا تهدیدی برای پیشرفت ایران، بلکه حتی میتواند فرصتی باشد برای پیشرفت کشور و نمایان شدن در عرصههای بینالمللی. ترجمه میتواند در آوردگاه جهان ابزار قدرتمندی باشد. همانگونه که نهضت ترجمهی جهان اسلام بهدرستی مفیده فایده و موثر بودن ترجمه را به اثبات رساند، باز هم میتوان این پدیده در را فضای دهکدهی جهانی نیز تکرار کرد. جهانی شدن ممکن است چالشهای فراوانی برای
