بخشی از مقاله
چکیده
پس از فروپاشی کمونیسم و رویکرد جدید غرب در حمایت از نظام سرمایهداری، دوره جدیدی از رشد اقتصادی در جهان پدیدار گشت که منجر به حمایت بیشتر از رویکرد اومانیستی به جهان هستی شد. حمایت از نظامهای دارای اقتصاد آزاد در یک فضای جهانی که در آن مانعی در مسیر تجارت کشورها با هم وجود نداشته باشد، در دستور کار کشورهای غربی قرار گرفت و تحت عنوان جهانیشدن به گفتمان غالب توسعه بینالملل تبدیل شد. جهانیشدن که ابتدا با انگیزههای اقتصادی مطرح شد، به سرعت سایر حوزههای اجتماعی، فرهنگی و بینالمللی را تحت تأثیر خود قرارداد و چالش گستردهای را فراروی جوامع و به ویژه فرهنگهای ریشهدار قرارداد.
فرهنگ دینی نیز بهعنوان یکی از زیربناهای مهم فرهنگی در جهان و بهویژه خاورمیانه، از این قاعده مستثنی نبود. این مقاله در نظر دارد پس از تبیین مفهوم جهانیشدن و واکاوی آن از منظر فرهنگ دینی، نگاهی گذرا بر سیاست مهمترین کشورهای خاورمیانه در برابر جهانی شدن داشته و نقش این کشورها و بویژه ایران را در مقاومت در برابر ناملایمات آن و الگوسازی پیشرفت در تمدن اسلامی واشکافی نماید. نتیجه آنکه مهمترین گام در این الگوسازی، صیانت از فرهنگ اصیل اسلامی با تمرکز بر یک رویکرد صحیح مدیریت فرهنگی است که بتواند در برابر جهانی شدن الگوی غربی آمیخته با رویکرد اومانیستی، به جایگاه واقعی خود در جهان دست یابد.
واژههای کلیدی: جهانی شدن، دین، فرهنگ، الگوی پیشرفت، مدیریت فرهنگی
1. مقدمه
نظام فرهنگی و اجتماعی هر جامعه، در کالبد بستر بزرگتری به نام نظام فرهنگی و اجتماعی جهانی، همچنان که با ارزشهای خود زیست میکند، از محیط جهانی نیز تأثیر میپذیرد. طی تاریخ عوامل مختلفی جهان را بسوی یگانه شدن به پیش بردهاند؛ از جمله ادیان بزرگ، امپراتوریها، اتحاد ملتها، سلطه یک شرکت فراملیتی و عوامل دیگر؛ چیزی که در میان دانشوران غرب به تحول بزرگ معروف شده است - رابرتسون، 1380، . - 13 آلبرو مدعی است که عصر مدرن در عمل به پایان رسیده و در عوض عصر دیگری با وجود مسلط خویش جایگزین آن شده است - آلبرو، 1380، . - 10 تصور گیدنز این است که جهانیشدن شکل جدیدی از مدرنیته است. از دیدگاهی دیگر، جهانیشدن به معنای حضور همزمان و پیوسته همه تجربههای فرهنگی است، نه تسلط تجربه فرهنگی واحد و نابودی دیگر تجربهها. و بالأخره، گاهی از جهانیشدن به قرار گرفتن فرهنگهای متعدد برای همگرایی فرهنگی زیر چتر فرهنگ سرمایهداری یاد میشود - والرستاین، . - 1377
جهانیشدن که با فلسفهای اقتصادی پا به عرصه نهاد، با فراگیر شدن در زمینههای فرهنگی و اجتماعی، سیاست برخورد و واکنش حکومتها و جوامع در برابر پدیدههای بینالمللی را نسبت به نیمقرن پیشکاملاً تغییر داده است. در این مقاله پس از مروری بر مفهوم جهانی شدن و پیشینه آن، به رابطه فرهنگ با آن و به ویژه فرهنگ دینی پرداخته میشود و پس از بررسی جنبههای منفی آن از منظر دینی، سیاست کشورهای خاورمیانه و به ویژه ایران در برابر جهانی شدن و راهکارهای فرهنگی در الگوسازی در تمدن اسلامی با محوریت حفظ و صیانت از فرهنگ ایرانی اسلامی، بطور گذرا مورد اشاره قرار میگیرد.
.2 بیان مسئله
با رشد سریع بازارهای غرب، فرهنگ مصرفگرایی ترویج یافته و همگام با مصرفگرایی، که صرفاً نیازهای مادی را مقصد قرار داده بود، به ترویج اومانیسم پرداخته شد و بدین گونه نگرشی در مقابل دین ایجاد شد. آنچه روشن است نیاز به مدیریت این پدیده است. اینکه چگونه جوامع میتوانند روندهای مثبت جهانیشدن را جذب کرده، در برابر ناهنجاریها و تناقضات آن با فرهنگ و بویژه فرهنگ دینی خود مقاومت کرده و حتی همگام با این جریان به تزریق آموزههای خود در فرهنگ جهانی و الگوسازی بپردازند.
گرچه تاکنون جهانیشدن و عوامل وابسته بدان از جمله فرهنگ مورد بررسی پژوهشگران چندی قرار گرفته، اما کماکان این جریان بحثبرانگیز بوده و واشکافیهای متعدد و عمیقی را میطلبد. جهانیشدن از دیدگاه جامعهشناسان، سیاستمداران، اقتصاددانان و ... تعاریف گوناگونی دارد که یکپارچهسازی اقتصادی وفرهنگی نقطه مشترک آنهاست. با این وجود برخورد جوامع و حکومتها با این جریان نیز بحث بسیار مهمی است. هدف اصلی این مقاله آن است که پس از ارائه مختصری از جریان جهانیشدن، رابطه آن را با فرهنگ و دین مورد بررسی قرار داده و شیوه تمدن اسلامی را در الگوسازی برای پیشرفت بجای الگوپذیری از نظام غربی، در قالب پرسشهای زیر مورد بررسی قرار دهد:
1.آیا جهانیشدن در مقابل فرهنگها و به ویژه فرهنگهای دینی ایستاده است؟
2.در جریان جهانیشدن چه فرهنگی در حال ترویج است و کدام فرهنگها توانستهاند غالب شوند یا الگوسازی نمایند؟
3.کشورهای اسلامی خاورمیانه در هجمهی جهانیشدن، چه میزان با آن همراه شدهاند و چه نقشی در الگوسازی اسلامی پیشرفت ایفا میکنند؟
4.مدیریت فرهنگی در این جریان چه نقشی دارد؟
در تبیین ارتباط این مقاله با الگوی پیشرفت، میتوان به این مهم بسنده کرد که تدوین هر الگو باید باتوجه به تحولات محیطی که آن را متاثر میسازد، صورت پذیرد، نه در خلاء. یکی از تحولات مهم جهان امروزی، جهانی شدن و چالشهای آن است و تدوین الگوهای پیشرفت مستلزم آگاهی از این جریان و آمادهسازی در برابر ناملایمات آن است. از سوی دیگر پیش از تجویز هر الگویی، نیاز به آسیبشناسی وضعیت فعلی مرتبط با مساله مورد بررسی - جهانی شدن - و عوامل مرتبط با آن است. پاسخ به سوالات فوق میتواند تاحدی به این آسیب شناسی کمک نماید و پیشزمینهای باشد در ارائه هر نوع الگوی پیشرفت.
.3 جهانیشدن و پیشینه آن
جهانیشدن موضوعی است تاریخی با پیشینه بسیار و تعاریف گوناگون؛ اما برداشت امروزی از آن از 1980 مطرح شد؛ کما اینکه اکنون نیز تعریف ثابتی از آن وجود ندارد. با این حال مهمترین نظریات در این بابمختصراً ذکر میگردد.جهانیشدن و جهانیسازی دو تعریف متفاوتاند که اغلب بدون تأمل به کار میروند؛ جهانیشدن یک عمل مفعول و به قولی حل شدن در یک جریان است؛ اما جهانیسازی عملی هدایتکننده و فاعل است که توسط یک طیف به جلو رانده میشود و به سایر کشورها تحمیل میشود. واژه جهانیشدن گرچه پیش از قرن بیستم وضع گردید و بارها بکار گرفته شد، اما بعنوان یک واژه علمی تا اواسط دهه 1980 در محافل دانشگاهی چندان به
