بخشی از مقاله
چکیده:
قرآن تمام افراد بشر در تمام زمان ها و مکان ها و با هر سطح دانش و علم را مورد خطاب قرار میدهد این پیام و دعوت الهی عمومیت دارد و منحصر به افراد زمان نزول ویا افراد خاص نیست و این یکی از جنبه های اعجازبیانی قرآن می باشد.افراد به میزان علم و دانش خود از قران بهره مند میشوند فیلسوف از فلسفه آن و فقیهان از احکام آن و... در مقاله حاضر عمومی بودن مخاطبان قرآن را با استناد به آیات و روایات، بررسی می کنیم. ویژگی های خاص قرآن که بااین جنبه اعجاز مرتبط است ،
شامل: -1زبان عرف خاص قرآن -2زبان فطرت قرآن - 3 زبان قرآن در سطح انتفاع همگانی - 4 طبقات معارف قرآن -5زبان ذو مراتب قرآن - بطون - میباشد.به نظر پژوهش گر وجود بطون ولایه های معنایی قرآن موثر ترین ویژگی قرآن در این مورد میباشد.در این پژوهش بطون قرآن موردبررسی قرارگرفته است. برای رعایت اصل جاودانگی قرآن و خاتمیت پیامبر - ص - با توجه به سیر صعودی پپشرفت علمی و تکامل خرد بشر،برای اینکه قرآن بتواند پاسخگوی نیازهای تمام افراد باشد وجود این بطون و لایه های معنایی ضروری است.و این لایه مخصوصا در آیاتی که دارای اشارات علمی هستند کاملا ً محسوسند.
کلیدواژه:اعجاز،مخاطبان،زبان قرآن،بطون،چندمعنایی،جاودانگی
.1 مقدمه
قرآن معجزه جاویدان پیامبر اسلام و سند زنده حقانیت اوست و تنها معجزه حاضر در دوران ما قرآن کریم است که گواه همیشگی اسلام و راهنمای انسانهاست. اعجاز قرآن ابعاد متعددی دارد. دانشمندان علوم قرآنی بطور گسترده به مسئله اعجاز پرداخته اند و شاید بتوان گفت اعجاز قرآن از قدیمیترین علوم قرآنی میباشد. از جمله جنبه های اعجاز قرآن: اعجاز در لفظ، محتوا، عدم تناقض در مفاهیم و آهنگ آن، پیشگوئی و اخبار غیبی، نفوذ آیات آن در دلها و ... . در قرنهای اخیر با پیشرفت و تکامل سریع علم وجوه دیگری از اعجاز از جمله اعجاز علمی و تشریعی و ... آشکار شده است. اما اعجاز ادبی یا بیانی قرآن یکی از قدیمیترین جنبه های اعجاز است در طول تاریخ اسلام همواره باعث شگفتی علما و ادبا و شاعران و ... گردیده است
و امروزه نیز همچنان مورد توجه میباشد. یکی دیگر از جنبه های اعجاز قرآن، مورد خطاب قرار دادن همزمان همه مردم است، یعنی قرآن همه مردم - عام و خاص - را مستقل از زمان و مکان و با هر سطح فهم و دانش مورد خطاب قرار میدهد و هر انسانی با توجه به فهم و علم خود از آن برداشت میکند و این یک ویژگی منحصر به فرد است زیرا در سخن و نوشته بشری، مخاطبان محدود و خاص هستند و نمیتواند برای تمام افراد قابل استفاده باشد. در حالی که ویژگی خاص قرآن باعث انتفاع و بهرهمندی همگانی از این سخن خداست.
.2 پیشینه پژوهش
نخستین مرحله از مباحث اعجاز قرآن، در آثار مفسّران، متکلّمان و ادیبان یافت میشود که معتقد بودند، »قرآن« نشانه و برهانی بر رسالت پیامبر - ص - است. - اسکندرلو، 1390 - ه.ش - ، ص - 28 بحث اعجاز قرآن در نیمه دوم قرن دوم، آغاز شده است. در پایان قرن دوم و آغاز قرن سوم، مباحث اعجاز قرآن، به شکل استوارتری شکل گرفت که در نهایت به تدوین کتابهای مستقلی در آن قرن منتهی شد، آثاری مانند - معانی القرآن - از یحیی بن زیاد - م، 207 ق. - در قرن چهارم، بحث اعجاز قرآن توسعه بیشتری یافت. در قرن پنجم ابوبکر محمد بن طیب با قلانی - م 403 ق. - کتاب اعجاز القرآن را نوشت و دامنه بحث اعجاز گسترش بیشتری پیدا کرد.
در قرن ششم نیز آثار دیگری نوشته شد همچون کتاب »الاعجاز القرآن« نوشته قاضی عیاض - م 573 ق - در قرون بعد نیز عالمان بزرگی همچون فخر رازی - م 606 ق. - زملکانی - م 651 ق. - سید طی - م 911 ق. - ، علامه طباطبائی - م 1405 ق. - و دیگران آثار و تالیفات ارزشمندی را در اعجاز قرآن از خود به جای گذاشتند. از جمله آثار معاصر »المعجزه الخالد« تالیف سید بصه االله شهرستانی است. در زمینه مورد پژوهش یعنی »مورد خطاب قرار گرفتن همه مردم« توسط قرآن و یا به عبارتی انتفاع همگانی از قرآن بطور مستقل کتابی نوشته نشده و اغلب علماء این مورد را جزء وجوه اعجاز در نظر نگرفتهاند ولی در لابهلای آثار اعجاز و علوم قرآنی از این مورد و ارتباط آن با جاودانگی قرآن و خاتمیت پیامبر - ص - اشارات کوتاهی شده است. در این تحقیق سعی شده است به این ویژگی قرآن به دیده اعجاز نگریسته شود و علت اینکه چگونه میشود یک کتاب بتواند برای تمام افراد با هر زمینهای از علم و خرد و در تمام زمانها مفید باشد را بررسی کنیم
.3 طرح مسئله
هر قرآنپژوهی که با قرآن کریم انسی دارد یکی از مسائلی که با آن مواجه است مسئله مخاطبان قرآن است. اینکه چگونه می-شود که کتابی بتواند در تمام زمانها تازگی خود را حفظ کند؟ چگونه تمام افراد با هر نوع سطح فهم و دانش میتوانند از آن بهرهمند شوند؟ این کتاب هم ویژگی دارد که انسانهای کامل استفادههائی از آن میبرند که به فکر و تصور انسانهای متوسط هم نمیرسد چه برسد به عوام از مردم، در عین حال که همان انسانهای متوسط و عوام نیز از آن استفاده میکنند؟ چرا این ویژگی در سخن انسان وجود ندارد؟ این مشخصه قرآن چه ارتباطی با جاودانگی آن و خاتمیت پیامبر - ص - دارد؟ در این پژوهش سعی در پاسخ دادن به این سوالات شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی و کتابخانه ای است.
.4 مخاطبان قرآن از دید آیات و روایات
قرآن کریم برای یک نسل خاص نازل نشده و اینکه با مرور زمان مطالب تازه ای از قرآن فهمیده یا کشف میشود دلیل عظمت قرآن است.عده ای اعتقاد دارند،مخاطبان قرآن منحصر به عصر نزول هستند ولی ما با آیات و روایات ثابت میکنیم این دعوت الهی و پیام های قرآن عمومیت دارد و به زمان و مکان خاصی محدود نمی باشد.
1؛-4 آیات
آیات فراوانی از قرآن، گواه عمومیت دعوت این کتاب الهی میباشد از آن جمله میتوان آیات زیر را برشمرد: قُلْ یا ایّها» النّاس اِنّی رسول االلهِ الیکم جمیعاً« - اعراف آیه - 158 بگو: ای مردم! من پیامآور خدا به سوی شمایم.
و ما ارسلناک اِلاّ» کافَهً لِلنّاسِ بشیراً و نذیراً« - سبأ آیه - 28 تو را تنها برای این فرستادیم که برای همه مردم، بشارتدهنده و بیمدهنده باشی.
ما اَرْسَلْناکَ»اِلاّ رَحْمهً لِلْعالَمین« - انبیاء آیه - 107 و ترا نفرستادین جز برای مهر و رحمت همه جهانیان
یا ایها الانسانٌ» ما غَرﱠکَ بِرَبﱢکَ الکریم« - انفطار آیه - 6 ِلَیﱠ هذا القُرآنُ» لِاُنْذِرَکُمْ و مَنْ بَلَغَ - «... انعام آیه - 19 این آیات و مانند آنها همه مردم را بدون هیچ ویژگی قومی و نژادی و جغرافیایی مخاطب پیام الهی شمرده و روی سخن خدا را نوع انسان میداند.
2؛-4روایات
روایات گوناگونی از فراگیری و ماندگاری پیامهای قرآن و دعوت الهی آن درباره همه اقوام و ملتها در طول تاریخ سخن گفته-اند یعنی از این روایات منحصر نبودن مخاطبان قرآن به مردم عصر نزول استفاده میشود این امتیاز فقط خاص کلام الهی می-باشد که یکی از وجوه اعجاز قرآن است زیرا سخن بشر نمیتواند دارای این امتیاز باشد.
امام باقر - ع - میفرمایند:
حَتّیاِنﱠلا الْقُرآنَیَمُوت»والایه حیه لا تَموت فَلَوْ کانَتْ الْآیه اذا نزلت فی الاَقْوام ماتو اماتَتالآیه، یماتَ رآنُالقُ ولکِنْ هی جاریهُ فِی الباقین کَما جَرَتْ فِی الْماضین« - عیاشی، 1311، ج 2، ص - 203 قرآن و آیات آن حیات جاودانه دارند و هیچ گاه فنا نمیپذیرند. پس اگر بگوئیم با نابود شدن اقوام مورد نزول آیه، آن آیات نیز از بین میروند باید بگوئیم به طور مسلم، قرآن نیز از بین میرود. در صورتی که قرآن همان گونه که در حق گذشتگان جاری است، در حق حاضران و آیندگان نیز جاری خواهد بود. - ر.ک. طیب حسینی،1388،ص - 290
