بخشی از مقاله
خلاصه
کاربری اراضی به عنوان ابزار اصلی برنامه ریزی شهری، همواره مورد توجه شهرسازان بوده است. در نظریه ها و رویکردهای مختلف، بخشی از دیدگاه ها به کاربری اراضی اختصاص داشته است. در این میان، اختلاط کاربری ها به دلایل مزایای متعدد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی در برخی رویکردها نظیر توسعه پایدار، رشد هوشمند و ... مطرح شده است. یکی از مهمترین اثرات اختلاط کاربری اراضی، همه شمول بودن آن فضای مختلط می باشد. بر این اساس تحقیق حاضر با روشی تحلیلی و تجربه ای مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایش به بررسی تاثیر اختلاط کاربری بر همه شمول بودن اجتماعی در خیابان امام خمینی شهر آمل می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که اختلاط کاربری در گونههای مختلف آن غالبأ مورد اقبال عمومی ساکنین بافت مورد نظر قرار دارد.
.1 مقدمه
یکی از وظایف اساسی و مهم طراحان و برنامه ریزان شهری، تخصیص زمین به کاربری های مختلف شهری با توجه به نقش و کارکرد شهر، اقتصاد شهر، بعد اجتماعی و همچنین تاثیر متقابل کاربری ها بر همدیگر است. روش های مختلف زون بندی و چیدمان کاربری در تاریخ شهرسازی تجربه شده و موانع و فواید آنها مورد شناسایی قرار گرفته است . تفکیک فعالیت های مختلف شهری و در نتیجه تفکیک کاربری و ایجاد زون بندی عملکردی مجزا یکی از روش های زون بندی رایج از انقلاب صنعتی است که اثرات منفی این نوع نگرش به مکان یابی فعالیت ها در طی زمان مشخص شده و انتقادات نظریه پردازانی نظیر جیکوبز را برانگیخته به طوری که نظریات جدید شهرسازی از اختلاط کاربری ها حمایت کرده و آن را لازمه پایداری شهری می دانند. از طرفی دیگر، فضاهای همه شمول اجتماعی مرکز شهر، فرصت هایی را برای تعامل انسانی و تفریح و لذت بردن از محیط فراهم می سازد. مهم ترین فضاهای همه شمول، هسته مرکزی شهر خیابان ها هستند که فضای بین ساختمان ها در دو سوی معبر؛ شامل پیاده رو را در بر می گیرد. به دلیل در معرض دید بودنشان، خیابان ها می توانند نقش مهمی را در ایجاد یک تصویر منسجم، واحد و مثبت از شهر ایفا کنند. علی رغم اینکه اختلاط کاربری ها به عنوان یک جز کلیدی در توسعه شهرها و شهرسازی نوین مطرح شده و تجربه کشورهای پیشرفته را در پی داشته است ، مطالعات معدودی در این زمینه در کشور ما صورت گرفته است .به طور کلی باید توجه داشت که اختلاط کاربری ها هنگامی به بهترین نحو کار می کند که تحت یک برنامه اندیشیده شده که بر ارتباط و اتصال بین کاربری ها تاکید دارد، توسعه یابد. تا زمانی که جوامع شهری ترکیب کاربری ها را بدون وجود راهنما درباره اختلاط کاربری های مختلط و چگونگی ارتباط مکانی بین آنها انجام می دهند، ممکن است نتایج پیش بینی نشده ای حاصل شود . - ضرورت ارزیابی کاربری شهری، رابطه بین آنهاست، چرا که وجود اثرات منفی باعث اختلال در فعالیت کاربری ها و وجود اثرات مثبت سبب افزایش کارایی فعالیت های شهری می گردد - . - 1 از اینرو مطالعه پیرامون اثرات اختلاط کاربری اراضی در شهرهای مختلف، ضروری به نظر می رسد. با توجه به مباحث قبل، ارزیابی میزان همه شمول بودن اجتماعی به عنوان یکی از شاخصهای اساسی در اختلاط کاربری ها ، از اهمیت بالایی برخوردار است. ضمن اینکه روش ها و شاخصهای معدودی برای ارزیابی تأثیر اختلاط کاربری بر بعد همه شمول بودن اجتماعی در حوزه طراحی شهری مطرح شده، و نیز عینیت بخشیدن به آن از لحاظ همه شمول بودن اجتماعی،کاری است که کمتر به آن پرداخته شده است.از این رو در این مقاله، ضمن تبیین مفهوم و ابعاد شاخص همه شمولی اجتماعی در ارزیابی اختلاط کاربری های شهری ، به معرفی تعدادی از شاخص هایی که می توان از آنها، جهت ارزیابی میزان تنوع اختلاط کاربری ها بهره برد پرداخته و همچنین با بهره گیری از منابع و داده های مختلف در مورد منطقه ی شهر آمل، به بررسی و عینیت و تجزیه و تحلیل های مکان، مبتنی بر هویت سازی، تعامل و بصری سازی نتایج روش های پیشنهادی، در بعد افق و در مقیاس های محلات و نواحی شهری درمنطقهی مورد مطالعه پرداخته شده است.
.2 پیشینه پژوهش
در زمینه ارزیابی و مدلسازی اختلاط کاربری و همه شمول بودن اجتماعی، محققین معدودی کار کرده اند که مهمترین آنها به شرح زیر است: سایپامیر معتقد است که اختلاط کاربری می تواند فضای همگانی، برای تعامل انسانی و تفریح و لذت بردن از محیط ایجاد کند. هنگامی که این مکان- های همه شمول اجتماعی شخصیتی منحصر به فرد از خود به نمایش گذارند و به سرزندگی و حیات خیابانهای هسته مرکزی شهر بیافزایند، می توانند به عنوان محلل و متحرک های قدرتمندی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی عمل نمایند. همچنین سانگ تنوع در اختلاط کاربری ها را فقط به وسیله ی محاسبه شاخص آنتروپی، ارزیابی کرده و از بررسی سایر روش ها چشم پوشی کرده است . هاپنبروور نیز در مدل خود، شاخصی به عنوان در هم آمیختگی کاربری ها، به منظور ارزیابی تنوع در نظر گرفت .در این مدل نیز به تحلیل تجربی این شاخص برای یک منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است . - 4 - با مروری بر تحقیقات مرتبط می توان دریافت که تاکنون مطالعه جامعی، به منظور بررسی روش های مختلف، جهت ارائهی شاخص مناسب جهت اختلاط کاربری ها،صورت نگرفته است.
.3 مبانی نظری
.1-3 مفهوم اختلاط کاربری
با توجه به موضوع تحقیق، لازم است تا مفهوم کاربری و اختلاط کاربری مورد بررسی قرار گیرد:
-1-1-3 کاربری زمین
کاربری زمین چگونگی استفاده از زمین در محدوده قانونی شهر را ثبت و نوع کاربری را اعم از مسکونی، تجاری، فضای سبز و سایر کاربری ها نیز مشخص می کند - . - 1
-2-1-3 برنامه ریزی کاربری اراضی شهری
علم تقسیم زمین در مکان برای کاربرها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت می گیرد - . - 5
-3-1-3 اختلاط کاربری
اختلاط کاربری به معنای هر ترکیبی از کاربری های تجاری - برای مثال خرده فروشی، اداری و تفریحی - غیرتجاری همانند مسکونی است که ممکن است به صورت عمودی - برای مثال واحدهای مسکونی بالای فروشگاه های خرده فروشی - ، افقی - برای مثال کاربری مسکونی در مجاورت خرده فروشی - ، مشترک در یک مکان - برای مثال کسانی که در خانه خوداشتغالی یا دورکاری انجام می دهند - و یا زمانی - یک زمین مشخص در هر زمان متعلق به یک کاربری شود - ترکیب شوند .در واقع می توان گفت، اختلاط کاربریاساساً یک شکل از توسعه شهری مبتنی بر تمرکز کاربری های مختلف در یک منطقه مشخص است مفهوم اختلاط کاربری ترویج شکل پایدار از کاربری ها با توجه به شکل توسعه شهری است و از نظر برنامه ریزان مکانی در واقع وسیله ی مهمی برای رسیدن به توسعه پایدار است . - 1 - در دهه اخیر اختلاط کاربری ها به عنوان یک جز کلیدی در توسعه حمل و نقل گرا، توسعه محلههای سنتی، توسعه هوشمند و شهرسازی نوین مطرح شد. اختلاط کاربری اساسا یک شکل از توسعه شهری مبتنی بر تمرکز کاربری های مختلف در یک منطقه مشخص است. مفهوم اختلاط کاربری، ترویج شکل پایدار از کاربری ها با توجه با شکل توسعه شهری است و از نظر برنامه ریزان شهری، در واقع وسیلهی مهمی برای رسیدن به توسعه پایدار است .
به طور کلی، ، مزایای اختلاط کاربری از دیدگاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی به صورت زیر است :
.1 کاهش سفرهای درون شهری و تاکید بر کاهش وابستگی انسان به اتومبیل
.2 افزایش بهرهوری در استفاده از زمین های شهری
.3 تقویت بازدهی کاربری ها به واسطه قرارگیری در مجاورت یکدیگر
.4 افزایش روابط اجتماعی شهروندان - . - 6
بر این اساس اختلاط کاربری در موارد زیر قابل بررسی است: -1 اختلاط فرم و عملکرد
اختلاط به مفهوم یکپارچه کردن جریان زندگی و کار و تفریح است و اختلاط کاربری و فرم، تجلی خارجی یکپارچگی جریان زندگی و کار و تفریح است. سرزنده ترین فضاها فضاهایی هستند که کاربری مسکونی با اداری و تجاری تلفیق و ترکیب شده است.
-2 توسعه مختلط توسعه مختلط به معنای هر ترکیبی از کاربری های تجاری - برای مثال خرده فروشی، اداری و تفریحی - و کاربریهای غیر تجاریی همانند مسکونی
است که ممکن است به صورت عمودی - برای مثال واحدهای مسکونی بالای فروشگاه های خرده فروشی - و یا افقی - کاربری مسکونی در مجاورت خرده فروشی - ترکیب شوند - . - 7
-3 اختلاط کاربری نحوه بهره برداری از زمین به صورت ترکیبی از کارکردهای گوناگون شهری است که به دو گونه تقسیم می شود:
الف - کاربری مختلط شهری: این کاربری با امکان استقرار در محورها و کانون های مجهز شهری، ترکیبی از کاربری تجاری و انواع کاربری های خدمات عمومی است.
ب - کاربری مختلط درون بافتی: ترکیبی از کاربری مسکونی با کاربری های تجاری خدماتی که در محورها و کانون های مجهز درون بافتی قابل استقرار است .
