بخشی از مقاله
چکیده
سرعت رشد شهرنشینی در کشورهاي در حال توسعه بیشتر از کشورهاي توسعه یافته است. در ایران نیز شهرنشینی با روندي سریع و شتابان همراه بوده و این رشد شتابان، مسائل و معضلات بسیاري براي شهرهاي ایران به دنبال داشته است. در این میان، حاشیه نشینی به عنوان آیینه تمام نماي مسائل شهري، جایگاه و اهمیت خاصی در تحقیقات اجتماعی دارد.این مقاله، به بررسی حاشیه نشینی به عنوان چالشی فراروي توسعه پایدار شهري پرداخته و در این ارتباط علل، مکانیسم و پیĤمدهاي حاشیهنشینی در شهر کرمانشاه با استفاده از رویکردهاي کمی و کیفی مورد کندوکاو و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق با استفاده از تکنیکهايمصاحبه و مشاهده و پرسشنامه محقق ساخته در مناطق حاشیه شهر کرمانشاه داده هاي مورد نیاز جمع آوري گردیده است.براساس یافته هاي این مطالعه بخش عمده اسکان غیررسمی شهر کرمانشاه ناشی از مهاجرتهاي روستا - شهري است. حاشیه نشینان از شهر و محله زندگی خود رضایت بالایی ندارند و از احساس تعلق شهروندي پایینی برخوردار هستند. بهبود زیرساختهاي فیزیکی شهر یا محله مهم ترین اولویت آنان براي بهبود وضعیتشان محسوب می گردد.
واژگان کلیدي : توسعه پایدار، حاشیه نشینی، شهرنشینی، مسائل اجتماعی، مهاجرت
مقدمه
امروزه در جهان، توسعه خواهی تبدیل به جنبشی فراگیر و جهانی شده است، اغلب دولتها و همه ملتها خواهان توسعه هستند، اما مراد از توسعه در این میان بسیارمتفاوت است. ازگذران امور روزمره گرفته تا فراغت، ازفقر مطلق تا بهبود دسترسی به خدمات اساسی اقتصادي و اجتماعی و نیز بهبود مستمر و ارتقاي مداوم کیفیت زندگی در این مقوله می گنجد.در یک تعریف کلی و ناظر به توسعه برنامه ریزي شده، تمام مصداق، »حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب«تلاشهاي صورت گرفته براي توسعه است. هر چند ایده توسعه به معناي بهبود وضع و شرایطزندگی فردي یا جمعی همواره و در طی تاریخ مورد توجه بشر بوده است، معناي جدیدوبرنامه ریزي شده آن مربوط به دوران معاصر یعنی پس از پایان جنگ جهانی دوم می باشد که نظریه هاي متفاوتی دراین زمینه مطرح شد.
ابتدا تز رشد اقتصادي به عنوان یک ایده آل مطرح شد و کشورهاي کمتر رشد یافته - به قول برخی از نظریه پردازان، عقب نگه داشته شده - ، الگوي رشد کشورهاي فاتح و پیروز در جنگ را کعبه آمال خویش ساختند.بدین سان ادبیات نوسازي چند دهه در برنامه هاي توسعه ملل مختلف سلطه بلامنازع پیداکرد. در این مدت صاحبنظران توسعه به هنگام مشاهده نتایج حاصل از اجراي این پروژه به این نتیجه رسیدند که توصیه هاي توسعه اي منجر به عوارض و پیامدهایی از قبیل عدم کاهش پذیري فقر، عدم برابري درفرصتهاي آموزشی؛ ماندگاري بحران گرسنگی وفقدان امنیت غذایی گرسنگان؛تخریب وحشتناك منابع طبیعی؛عدم برقراري دموکراسی دربسیاري از ممالک و بیش نپاییدنآن درکشورها؛افزایش تنشهاي بین المللی و نقاط بحرانی؛ عدم تحول چشمگیرمشارکت مردم در برنامه ریزیهاي اجتماعی و سیاسی وخلاصه آنکه اهداف توسعه در کشورهایی از این دست نه تنها محقق نشد بلکه در حوزه هاي زیست محیطی منجربه تخریب جنگلها و مراتع شد - این تخریبها به ثانیه محاسبه گردید - .
و آلودگی شهرهاشد و شمارزیادي ازمردمان جهان دچار سوء تغذیه و بیماریهاي واگیر و ... شدند و هر روز برتعدادافراد ساکن در نقاط حاشیه و زاغه افزوده شد.براساس برآوردهاي سازمانهاي بین المللی فعال در زمینه اسکان بشر، حدودیک میلیارد نفر از جمعیت جهان اکنون در زاغه ها و حاشیه هاي شهري یا به صورت اسکان غیررسمی زندگی می کنند. با توجه به این نکته که اکنون درآغاز قرن بیست و یکم حدود نیمی از جمعیت جهان در شهرهازندگی می کنند، شهرنشینی بستر انواع تضادهاو تعارضهاي اجتماعی در هر کشوري استو به تعبیري شهر در هرکشوري به محل تمرکز ثروت و انباشت فقر تبدیل شده است.
-1 چارچوب نظري
مجموعه دستاوردهاي فوق، متفکران و صاحبنظران توسعه را برآن داشت تا در برداشتهاي قبلی خود تجدیدنظر کنند.در برداشتهاي جدید، توسعه با شاخص رشد یا حتی کاهش نسبی فقر تعریف نمی شد و مراد از آن الگویی جامع و همه جانبه بود که به آن توسعه پایدارمی گفتند. این نگرش در دهه1970با اعلامیه کوکویک مطرح شد که در آن به رابطه بین محیط وتوسعه پرداخته شد. این اصطلاح به منظور تحلیل و بررسی روابط بین متغیرهاي اقتصادي اجتماعی و منابع طبیعی و محیط زیست بشر، به عنوان پایه و اساس هرگونه توسعه،مورد توجه قرارگرفت.توسعه پایداربه معناي آن است که آموزه هایی دربارةاکولوژي میتواند وبایددر روندهاي اقتصادي به کارگرفتهشود که شامل ایده هاي استراتژيحفاظت محیط جهانی و ایجاد محیطی منطقی است که در آن ادعاي توسعه بهمنظورپیشبرد کیفیت - همه - جنبه هاي حیات مورد چالش و آزمایش قرارمی گیرد - رادکلیفت، . - 43 :1373منظور از توسعه پایدار، حفاظت صرف از محیط زیست در نظر نیست، بلکه مفهوم جدیدي از رشد اقتصادي است که عدالت و امکانات زندگی را براي تمامی مردم جهان ونه تعداداندکی از افراد برگزیده است - ازکیا و غفاري، . - 59 :1382در رهیافت توسعه پایدار، » استراتژي توسعه درونزاي شهري« مورد توجه قرارگرفته است.پوراحمدوشماعی - - 1380مهم ترین موارد قابل تأکیددر این استراتژي را به صورت زیرمطرح کرده اند:
1توزیع وتراکم متعادل جمعیت در شهر به کمک توزیع متعادل خدمات و تأسیسات زیربنایی از جمله حمل و نقل عمومی، امکانات مطلوب بهداشتی و امکانات تعلیم و تربیت در تمام بخشهاي شهر؛
.2توسعه متعادل عناصر شهري و همپیوندي آنها و تأمین شرایطمسکن مناسب، ضمن حفظ هویت فرهنگی شهر براي همه شهروندان با بهره گیري از الگوها و روشهاي بومی و مصالح بومی و تلفیق آنها بامصالح و الگوهاي جدید؛
.3 توسعه و ساماندهی نظام سلسله مراتبی شبکه راهها و ارتباطات شهر از درون و مرکز شهر به اطراف آن؛
.4فراهم آوردن امکانات فعالیت و اشتغال در تمام بخشهاي شهري که از مهم ترین عوامل جابجاییهاي جمعیتی است،براي تعدیل بسیاري از نابسامانیهاي شهري.
بنابراین مدیریت توسعه پایدار، بایستی چندوجهی و جامع نگرباشد. براي توسعه این در کانون توجه »مدیریت توسعه«نهادهاي مدنی و عملکرد هر چه بهتر آنهاست که امروزه جهانیان قرار گرفته است،سرشت چندساحتی مدیریت توسعه وکنش متقابل آن با نهادهاي مدنی را مورد تحلیل و تشریح قرار میدهد که تنهادر صورتی این مدیریت در نواحی شهري می تواند موفق باشد که به صورت پایدار، موزون و همه جانبه به اجرادرآید - حریري اکبري، . - 42 :1383
2 روش تحقیق
روش تحقیق این مطالعه از نوع پیمایش است که با استفاده از روشهاي نمونه گیري با346 نفرسرپرست خانوار درمناطق حاشیه نشین کرمانشاه مصاحبه به عمل آمد. علاوه بر این،از تکنیکهاي کیفی نظیر مصاحبه آزاد و عمیق باشهرداران مناطق مختلف کرمانشاه،مشاهده و مصاحبه میدانی با حاشیه نشینان و مسئولان محلی مانند مدیران مدارس،مسئولان نیروي انتظامی ومراکز بهداشتی و شهرداران منطقه هاي 2و 3 شهر کرمانشاه استفاده شده است.
