بخشی از مقاله
خلاصه
مطرح شدن توسعه ی پایدار شهری، به عنوان شعار اصلی هزاره ی سوم ناشی از اثرات شهر ها بر گستره ی زیست کره، ابعاد مختلف زندگی انسانی و توسعه ی سریع شهری است. براساس برآوردهای سازمان های بین المللی فعال در زمینه اسکان بشر، حدود یک میلیارد نفر از جمعیت جهان اکنون در زاغه هاوحاشیه های شهری یا به صورت اسکان غیر رسمی زندگی می کنند و به تعبیری شهر در هرکشوری به محل تمرکز ثروت وانباشت فقرتبدیل شده است و همین امر پیامدهای نامطلوبی را با خود به همراه داشته که در زمینه های اجتماعی وکالبدی آنها نمود پیدا می کند. شهرزنجان نیز به نحوگسترده ای با معضل ذکر شده مواجه است.
صرف نظر از علل شکل گیری این سکونتگاه ها در مقیاس کلان و راهکارهایی که باید در سطح کلان و ملی برای جلوگیری از شکل گیری این آسیب اندیشیده شود، در مقیاس خرد و در جهت بهبود شرایط این سکونتگاه ها گام نخست شناسایی دقیق آسیب - اسکان های غیررسمی - از ابعاد مختلف می باشد، چرا که این مناطق خصوصا منطقه ی بیسیم در اثر فشار اقتصادی به عنوان منطقه ی اسکان غیر رسمی شکل گرفته شده است ولی در اثر فشار اجتماعی به عنوان منطقه ای رسمی در شهر شناخته شده است که در ادامه به این مبحث خواهیم پرداخت. لذا در این مقاله سعی شده است تا با مطالعه و دسته بندی شاخص های توسعه ی پایدار به آسیب شناسی توسعه در ایران، به طور اخص در شهر زنجان و با تمرکز بر محله ی بیسیم شهر زنجان پرداخته و باشناسایی دقیق منطقه ی هدف - محله ی بیسیم - ازابعاد مختلف، به ریشه یابی دلایل محرومیت در این مناطق بپردازیم.
.1 مقدمه
از جمله جنبه های مهم تامین حداقل نیازها برای اجرای توسعه پایدار، موارد زیر است:
· حذف فقر
· کاهش رشد جمعیت
· توزیع منطقی منابع
· داشتن مردمی سالمتر وآموزش دیده تر وتعلیم یافته تر
· تمرکز زدایی
· برقراری سیستم های آزاد تجاری
در رهیافت توسعه پایدار "استراتژی توسعه درونزای شهری " مورد توجه قرار گرفته است که موارد قابل تاکید در این استراتژی به شرح زیر است:
· توزیع وتراکم متعادل جمعیت در شهر به کمک توزیع متعادل خدمات وتاسیسات زیر بنائی· توسعه متعادل عناصر شهری وهمپیوندی آنها وتامین شرایط مسکن مناسب
· توسعه وساماندهی نظام سلسله مراتبی شبکه راه ها وارتباطات شهری
· فراهم آوردن امکانات فعالیت واشتغال در تمام بخش های شهری، برای تعدیل بسیاری از نابسامانی های شهری براساس برآوردهای سازمان های بین المللی فعال در زمینه اسکان بشر، حدود یک میلیارد نفر از جمعیت جهان اکنون در زاغه هاوحاشیه های شهری یا به صورت اسکان غیر رسمی زندگی می کنند[1] و به تعبیری شهردرهرکشوری به محل تمرکز ثروت وانباشت فقرتبدیل شده است وهمین امر پیامدهای نامطلوبی راباخود به همراه داشته که در زمینه های اجتماعی وکالبدی آنها نمود پیدا می کند.
شهرزنجان نیز به نحوگسترده ای با معضل ذکر شده مواجه است، درحال حاضر مناطق اسکان غیر رسمی شهر زنجان، بیسیم در شمال شرقی، صفرآباد در شمال غربی، خاندره در جنوب و کوی فاطمیه در جنوب غربی مساحتی در حدود 375 هکتار 6 - درصد از مساحت شهر زنجان - و همچنین جمعیتی در حدود 77952 نفر 23 - درصد از جمعیت شهر زنجان- آمار سرشماری سال - 1390 را شامل می شوند و محله ی بیسیم حدود 37 هکتار و مساحت %1 از شهر را شامل می شود [2] ؛ که مطالعات حاصل از بررسی محله بی سیم در این پژوهش ارائه گردیده است. رشد این نوع محلات حاشیه ای درشهر، جغرافیای فیزیکی واجتماعی آن را دستخوش ناهمگونی وناهنجاری های شدید کرده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
-2 تعریف توسعه:
توسعه از نظر اندیشهوران علوم اقتصادی و اجتماعی،معنایبه ارتقای مستمّر کلّ جامعه و نظم اجتماعی بهسوی زندگی بهتر یا انسانیتر است - مایکل تودار، - 23 :1369، اما »توسعهای که نیازمندیهای حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسلهای آتی در تأمین نیازهای خود برآورده میسازد، توسعه پایدار گویند[3 ] .« توسعه پایدار، ترکیبی از دو واژه است که دو جنبه متفاوت - پیشرفت اقتصادی-صنعتی و کیفیت محیط زیست - را در یک نماد - توسعه پایدار - متحد میسازد.بهعبارت دیگر دو مفهوم اقتصاد و اکولوژی در کنار هم قرار گرفته و زیربنای استراتژی توسعه پایدار را شکل میدهد. [4]
1-2 اهداف توسعه پایدار
توسعه پایدار همواره در مباحث خود به موارد زیر تأکید داشته است:
1. بههم پیوستگی محیط زیست و توسعه اقتصادی بهعنوان اساس بحث توسعه پایدار
2. اهمیت افراد در دستیابی به توسعه پایدار و توجه به مردم بهعنوان محور توسعه و تلاش در جهت برقراری زمینه- های مشارکت
.3 توجه به مردم و رفع نیازهای اولیه و اساسی آنها؛ از جمله مسکن مناسب، بهداشت و تکنولوژی مناسب برای همه
4. توجه به توسعه درونی در چارچوب محدودیتهای منابع طبیعی
5. کمک به فقرا و تهیدستان؛ چراکه راهی جز تخریب و آلودگی محیط زیست برای این گروه باقی نمانده است.
.6 تلاش برای دستیابی به عدالت اجتماعی و برابری "دروننسلی" و "بیننسلی" و سعی در برقراری عدالت اقتصادی.
-3دسته بندی شاخص های توسعه پایدار:
الگوی شهر پایدار می تواند در شکل های مختلف و بی شماری بسته به تاریخ منطقه، فرهنگ، پایه ی اقتصادی، اقلیم و محیط و سیاست ها نمود پیدا کند. اصولا پایداری باید روی اهداف انسانی به عنوان هسته ی اصلی هر راهکاری توسعه ی شهری تاکید نماید. به واسطه ی این که فشار نهایی در موضوع کارایی یک شهر، متوجه کیفیت سکونتگاه های انسانی است. برای این که بتوان توسعه را پایدار نامید باید دارای چهار مشخصه باشد که عبارتند از:[5]
-1 بهره وری: در واقع یک معادله ی پویاست بین سیستم طبیعی و سیستم های اجتماعی- اقتصادی که تولید غذا و دیگر کالا ها را برای مردم تضمین می کند، بدون اینکه برای سیستم ضرری داشته باشد. بهری وری ظرفیت جامعه برای استفاده یا تغییر شکل سیستم های طبیعی در تولید غذا و کالا با بازده بهینه را می سنجد.
- 2 عدالت: یعنی ظرفیت جامعه در توزیع عادلانه فرصت ها و تهدید هایی که ناشی از کاربرد یا تغییر سیستم های طبیعی پیرامون هستند، مانند توزیع آنچه که از فرایند توسعه حاصل می شود.
-3 انعطاف پذیری: ظرفیت جامعه در واکنش به فشار های طبیعی یا تحمیلی یا ضربه ای ناگهانی گفته می شود. انعظاف پذیری یعنی قابلیت سیستم برای ترمیم یا نگهداری سطح بهره وری در بی نظمی های کوتاه یا طولانی مدت.
-4 ثبات: یعنی ظرفیت جامعه در ادامع ی استفاده یا تغییر فرایند سیستم های طبیعی بدون دگرگونی شدید. [6] شاخص هایی که شایسته است در بررسی پایداری شهر ها مورد بررسی قرار گیرد شامل موارد زیر هستند:[5]
1-3 جمعیت
رشد جمعیتی شهر ها در بستر مناطق و بویژه در کشور های در حال توسعه بدون توجه به ملاحظات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و پتانسیل های طبیعی و محدودیت های آن ها شکل گرفته است. نبود برنامه ریزی فضایی و آرایشی مناسب، عدم تعادل در سطوح منطقه ای، ملی و حتی بین المللی، زمینه را برای جذب بیشتر مهاجران به شهر ها و بخصوص شهر های بزرگ را فراهم کرده است، بدون این که زیر ساخت ها و تسهیلات لازم برای پذیرایی از این جمعیت عظین تدارک دیده باشد. اصلی ترین عامل در بحث از پایداری شهری، جمعیت و اثرات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و نهایتا مدیریتی آن روی شهر ها می باشد. بررسی تعداد جمعیت، نرخ رشد آن، میزان مهاجرت ها و تاثیر آن در ساختار جمعیتی شهر و ... می تواند در رسیدن به پایداری شهری موثر واقع شود.
2-3 موقعیت اقتصادی
شهر ها به عنوان سیستم های باز در عصر جهانی شدن و دهکده های جهانی و ارتباطات به ناچار در جهت تداو بقا نیازمند گسترش ارتباطات با سطوح مختلف خواهند بود. در جهت حفظ شرایط پایداری شهر در طول زمان از نظر اقتصادی شهر ها و منطقه ها نیاز خواهند داشت که در تدوین راهکار های توسعه خود و زیر ساخت های اقتصادی خود به گونه ای عمل نمایند که بتوانند بیشینه ی استفاده را از موقعیت و پتانسیل های خود در ابعاد مختلف محلی و ملی و بین المللی در جهت حفظ تداوم کیفیت بیشتر ساکنانشان ببرند. نظریه ی مزیت نسبی توسعه اقتصادی در برخی شهر ها و مناطق به جای تشویق ایجاد تنوع فعالیت ها ی اقتصادی روی یک صنعت خاص تمرکز کرده است که احتمالا در کوتاه مدت یا میان مدت این راهکار به افزایش ثروت جمعیت شهری و منطقه ای کمک خواهد نمود.
