بخشی از مقاله
چکیده
در کشورهای درحال توسعه حاشیه نشینی به محلات فقیری اطلاق می شود که در کنار کلان شهرها و شهرهای بزرگ به وجود آمده و دارای اسکان غیر رسمی و بدون هیچگونه ضوابطی بوده و ساکنین این مناطق نتوانسته اند از نظام اجتماعی و اقتصادی بهره کافی را ببرند. کمبود امکانات در این مناطق و عدم توجه به آن باعث بروز ناهنجاری های اجتماعی ، فقر بهداشتی ، گسترش اعتیاد ، بیکاری و ساخت و سازهای غیر اصولی شده است. در این تحقیق سعی شده با بررسی موارد و مشکلات عدیده حاشیه نشینی کلان شهر رشت شرایط را در این سکونت گاه ها با جامعه آماری تحلیل نموده و راهکاری مناسب جهت خروج از این معضل ارائه نماید. طبق یافته های تحقیق در این مناطق بین شرایط اقتصادی خانواده با ارتکاب جرائم اجتماعی رابطه مستقیم وجود دارد و هرچقدر خانواده از لحاظ فرهنگی در فقر فرو رفته و همچنین امکان تحصیل و اشتغال برای اعضای خانوداه میسر نباشد دچار رفتارهای پر خطر و هنجارشکنانه می شوند. همچنین بدست آمد که رابطه ی مستقیمی بین دافعه اقتصادی ، رفاهی و اجتماعی محل سکونت قبلی با جاذبه اقتصادی و اجتماعی و بهبود شرایط کار در محل سکونت فعلی وجود دارد که منجر به مهاجرت به مناطق شهری شده است.
واژگان کلیدی: حاشیه نشینی ، آسیب های اجتماعی ، کلان شهر رشت ، فقر
مقدمه
یکی از موضوعات و ویژگی های کشور ما حاشیه نشینی است. حاشیه نشینی پدیده ای است اجتماعی که با افزایش جمعیت شهرها توسعه آن بروز می کند. حاشیه نشینی عبارت است از شرایط زندگی و اقتصادی کسانی که در جامعه شهری مشغول بوده اما از لحاظ درآمدی بهره کافی از امکانات شهر و خدمات آن نبرده اند و در شرایط نامطلوبی به سر می برند. این امر منجر به ساخت و سازهای بدون برنامه و طرح های جامع شهری شده و از پیامدهای توسعه ناهمسو و بدریخت در نظام شهرنشینی و تهدید کننده امنیت و رفاه عمومی ساکنان خود است - هیراسکار، - 1378
این پدیده در واقع در پی حرکت این جوامع از سنتی به مدرن و تعارض های مربوط به این فرآیند است که همچنان به تشکیل و بقای خود ادامه می دهد و منجر به بروز اشکال ترکیبی بی سامان ، متفاوت و ناهماهنگ با بافت سنتی نسبتا یکدست شهری می شود - پارساپژوه ، - 1381 شهرنشینی در ایران نیز با بروز و ظهور مشکلاتی چون بی مسکنی و بدمسکنی ، معضل حاشیه نشینی و رشد زاغه ها و سکونت گاه های غیر رسمی ، عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم ، معضل دفع زباله ، گسترش انحرافات اجتماعی ، مسئله تامین کار ، احساس عدم تعلق با شهر همراه نبوده است و اگر از حاشیه نشینی جلوگیری نشود با بحران اجتماعی شهری روبرو می شویم - نظری، - 1380
ضرورت تحقیق
روز به روز شاهد افزایش شهرنشینی هستیم که این امر مشکلات زیادی را فراهم کرده که از این مشکلات ، ایجاد حاشیه نشینی در کلان شهر هاست. این پدیده با افزایش جمعیت شهری که دلیل آن عدم امکانات مناسب در روستا و عدم اشتغال برای جوانان است شکل گرفته و گسترش یافته است. در کلان شهرها عدم تمکن مالی برای اسکان در این محیط ، افراد جویای کار را مجبور به حاشیه نشینی کرده و روز به روز با افزایش شهرنشینی ، حاشیه نشینی نیز افزایش یافته است. فقر ، بیکاری ، پایین بودن سطح تحصیلات در حاشیه نشینان باعث می شود انحرافات ، آسیب های اجتماعی و همچنین ساخت و سازهای غیراصولی در این محیط ها اتفاق بیفتد. اهمیت بررسی این موضوع نه تنها از نظر ارزش های اسلامی ، اعتقادی و انسانی لازم بوده بلکه به دلیل منافع اجتماعی ، اقتصادی و توسعه ملی بسیار ضروری است. بررسی این مسئله در کلان شهر رشت به خاطر اهمیت فرهنگی و زیرساختی آن بسیار حائز اهمیت می باشد.
ویژگی های حاشیه نشینی و شرایط زیستی حاشیه نشینان
مردمانی که به عنوان حاشیه نشین شناخته شده اند در حقیقت بنا به اجبار حاشیه نشینی را اختیار کرده اند و سرنوشتی حاشیه ای را نیز برای خود رقم زده اند. این اشخاص آداب و رسوم ، فرهنگ و حتی معماری خود را به این مناطق انتقال داده و تاثیرپذیر از این مناطق هم بوده اند لذا از مهمترین مشخصه های حاشیه نشینی به موارد زیر می توان اشاره کرد:
.1 واحدهای مسکونی روبه ویرانی ، فرسوده ، و با امکانات ناقص
2.فقر فرهنگی و عدم توجه به علم آموزی و سوادآموزی
3.دور بودن از مسائل شهری و حاشیه گزینی
4.عدم توجه مقامات و نهادهای مسئول به وضع موجود حاشیه نشین ها
ویژگی های مناطق حاشیه نشین کلان شهر رشت
1.موادمخدر: بابررسی های انجام شده مشخص شد اعتیاد به انواع موادمخدر در مناطق حاشیه شهر رشت به مراتب بیشتر از دیگر مناطق توسعه یافته شهری است که این امر متأثر از عواملی همچون فقر و بیکاری، فقدان برنامه صحیح جهت پر کردن اوقات فراغت ، نابرابری اقتصادی و اجتماعی ، توزیع ناعادلانه امکانات و در دسترس بودن مواد مخدر در این مناطق بوده و روز به روز در حال افزایش می باشد.
2.تفاوت فرهنگی: در مناطق حاشیه ای شهر رشت قومیت و اقشار مختلف ساکن بوده و دارای آداب و رسوم و فرهنگ مختلف می باشند که این فرهنگ بسیار دیر جذب فرهنگ شهری شده و اجرای برنامه های فرهنگی ، اجتماعی و بهداشتی با توجه به شرایط خانواده ها بسیار سخت قابل اجرا می باشد.
3. پایین بودن سطح سلامت عمومی و بهداشت فردی: در مناطق حاشیه نشین کلان شهر رشت موارد متعدد غیربهداشتی از جمله انباشت زباله ها در مجاور منازل و زمین های بایر و رودخانه ها ، عبور جریان فاضلاب در مسیر تردد افراد و کوچه ها و حتی برخی از منازل و عدم دفع بهداشتی آن ملاحظه گردید که نشان دهنده این است که در این مکان ها وضعیت بهداشت به صورت اجتماعی و فردی در سطح پایینی بوده و حتی در برخی از موارد با مقابله ساکنان محل برای حل این معضل مواجه شده است.
4.بیکاری و عدم شغل مناسب: با بررسی چهره به چهره از افراد مختلف ساکن در مناطق حاشیه کلان شهر رشت و برحسب آمار بدست آمده از این بررسی ، درصد زیادی از افراد این مناطق یا فاقد شغل مناسب بوده یا از امنیت شغلی خود نگرانند. اکثر سرپرست خانوار مناطق حاشیه نشین از شغل رسمی و دائمی برای امرار معاش خود و خانواده ی خود برخوردار نبوده و بنا به شرایط تحصیلی ، مالی و عدم کسب مهارت های لازم ، فاقد تخصص و شرایط اقتصادی برای کسب کار مناسب می باشند لذا لاجرم به مشاغل کاذب و بعضا مجرمانه مانند کارگری و عملگی ، دست فروشی ، شرط بندی ، تکدی گری ، خرید و فروش اموال مسروقه ، خرید و فروش مواد مخدرو مشروبات الکلی روی می آورند.
5.تخریب سیما و منظر شهری: با ورود توریسم و گردشگری و مواجهه با مناطق حاشیه نشین شهر تصویر نامطلوب وزشتی را در ذهن این افراد متبادر می کند و نگاه منفی از شهر جذب گردشگران خواهد شد زیرا سیمای
