بخشی از مقاله
چکیده
حاشیه نشینی دارای ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و پیامد های فردی و اجتماعی بسیاری دارد.حاشیه نشینی اکنون به یک مساله اجتماعی بسیار مهّم ایران تبدیل شده است. هدف اصلی این پژوهش - - بررسی علل و پیامدهای حاشیه نشینی و ارائه راهکارهای مدیریتی آن - - می باشد. پژوهش حاضر ازنوع پیمایشی و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق را حاشیه نشینان شهر بانه تشکیل می دهند که تعداد آن ها در سال1392، بالغ بر 25000 نفر بودهاست و از آن تعداد 300 نفر به عنوان حجم نمونه با فرمول کوکران، با استفاده از شیوه نمونه گیری تصادفی چند مرحلهای انتخاب شدند.
دادههای گردآوری شده، به کمک نرم افزار SPSS پردازش و در دو سطح توصیف و تبیین با استفاده از آزمون همبستگی اسپرمن تجزیه و تحلیل شدند. آزمون فرضیات نیز بیانگر آن بود که بین جاذبه ها و دافعه های اقتصادی، جاذبه ها و دافعه ها اجتماعی- فرهنگی، پایگاه اقتصادی - اجتماعی، میزان محرومیت نسبی، انحرافات اجتماعی، میزان تحصیلات، مصرف رسانه، کار کودکان و
مشارکت اجتماعی با حاشیه نشینی رابطه معنی داری وجود دارد. در بخش پایانی مقاله، دلالتهای یافته ها ونتایج تحقیق در جهت تعدیل پیامدهای حاشیه نشینی در بعد توانمندسازی و ارتقاء ساکنان مناطق حاشیه نشین مورد بحث قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: حاشیه نشینی، بانه، مصرف رسانه، کار کودکان، مشارکت اجتماعی.
بیان مساله:
شاید بزرگترین مشکل پیش روی جهان توسعه یافته شهری، شهرک سازیهای غیر رسمی یا محلههای فقیر نشین میباشد - پیکاهارسکاینن2، . - 2004 برآوردهای آماری نشان میدهد که نزدیک به 80 درصد جمعیّت جهان در کشورهای توسعه نیافته جای گرفتهاند. تا 50 سال آینده از هر 100 نفر فقط 12 نفرشان در کشورهای پیشرفته زندگی خواهند کرد - صالحی امیری و خدائی، . - 14 :1390 این توزیع نامناسب و نامتعادل جمعیّت در جهان و تمرکز و افزایش مستمر آن در شهرهای کشورهای در حال توسعه نه تنها توسعهی ناموزون و ناهماهنگ شهرها را به همراه داشته بلکه باعث شده شهرها توسعه و رشد بی رویه و خارج از مدیریت شهری را داشته باشند که یکی از اثرات مهم آن به وجود آمدن نواحی حاشیه نشین در این شهرها بوده است.
این سکونتگاههای نابسامان بستر آسیبهای اجتماعی و مفری برای مجرمان و قانون گریزان بوده و اغلب سکنهی آنها دارای فرهنگی متفاوت از فرهنگ شهری میباشند میتوان گفت این نواحی حاشیه پتانسیل بروز تمام مسائل اجتماعی را در خود دارد که همین مسأله موجب نگرانی و اضطراب مدیران و شهروندان متن شهر میشود - نقدی و همکاران، . - 1389بنا به آمارهای رسمی اسکان بشر سازمان ملل اکنون حدود یک میلیارد از جمعیّت شهری جهان در مناطق حاشیه زندگی میکنند در گزارش چالشهای آلونک نشینی در سال 2003 آمده است حداقل 40 درصد سکونتگاههای جهان به عنوان آلونک طبقهبندی میشوند - نقدی، . - 1 :1386
این رقم در سال 2001 معادل 32درصد کل جمعیّت شهری دنیا بوده است - اسکان بشر 3، - 2003نسبت. جمعیّت سکونتگاههای غیر رسمی به کل جمعیّت شهرنشین 31/2 میباشد که این رقم در مناطق در حال توسعه 31/4 درصد می-باشد و در غرب آسیا 25/5 میباشد - اسکان بشر، . - 2006 در ایران نیز بیش از 90 درصد سکونتگاههای غیر رسمی در محدوده قانونی شهرها قرار گرفتهاند که تراکم خانه و خانوار و جمیعت در آنها روز به روز در حال افزایش میباشد.با توجه به وضعیت کنونی جامعه شهری ایران، پدیده حاشیه نشینی یا اسکان غیررسمی از مهمترین مسائل شهری محسوب میشود. در تبیین کلی این پدیده اجتماعی، علل ساختاری مانند نابرابری در فرصتها و توزیع منابع ثروت و درآمد که در فرایند رشد و توسعه به شکلهای عدم تعادل منطقهای شهریوروستایی ظهور کرده است باید مد نظر قرار گیرد - نقدی، . - 177: 1386
دلایل شکلگیری این پدیده متنوع ومتعدد است که ممکن است از مکانی به مکان دیگر متفاوت باشد. اما مهاجرت از نقاط مختلف به این محلات فقیرنشین مهمترین دلیل آن محسوب میشود - آختر و تورن6، . - 1: 2004شهر بانه واقع در استان کردستان در دهه80 شاهد هجوم روستائیان مهاجر و گروه های کم درآمد شهری به مناطق حاشیه ای شهر بوده است و با معضلات و مسائل شهری همچون حاشیه نشینی، فقر فرهنگی، رشد ناموزون، افزایش جرم و جنایت، بروز مشاغل انگلی و غیره روبه روست. همچنین این شهر به علت گذارندن هشت سال جنگ ایران و عراق و قرار گرفتن در غربی ترین نقطه کشور و داشتن مرز مشترک با عراق و مسیر قاچاق کالا و تاثیرات آن بر شهر و بافت شهری با مسائلی فراتر از شهرهای دیگر نیز مواجه است.
علیرغم بن بست نسبی جغرافیائی و صنعتی نبودن شهر بانه طی دهههای اخیر رشد سریع شهری داشته که معلول چند عامل از جمله ضمیمه شدن روستاهای پیرامون به شهرها، مهاجرتهای روستایی و ...بوده است. حاشیه در بانه تا حد زیادی ناشی از بافت سنتی شهر است. حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی امروز برای توسعه شهری بانه یک مانع جدی است و خود این پدیده برآیندی از همه نابرابریها است که میتواند جامع همه اشکال فقر باشد. وضعیت حاشیه نشینی در این شهر به گونهای است که هم اکنون بالغ بر 60 درصد از مردم این شهر تنها در 35 درصد از مساحت بانه اسکان پیدا کردهاند - بوم نگار پارس - .
بانه به عنوان شهری کوچک در چند سال گذشته ماهیتی کشاورزی داشته و امروزه تبدیل به یک نقطه تجاری مرزی به لحاظ تجارت وسایل الکترونیکی، خانگی و ... شده و نوعی شهرنشینی و شهرگرایی ناخواسته و برنامه ریزی نشده را موجب شده است، لذا حاشیه نشینی در بانه با مفهوم رایج آن در دیگر نقاط ایران تفاوت قابل ملاحظه ای دارد.جمعیّت شهر بانه در حال حاضر 110000 هزار نفر است که 25000هزار نفر از این جمعیّت در حاشیه شهر زندگی میکنند - مسکن و شهرسازی بانه - . ظهور پدیده حاشیه نشینی در مناطقی همچون دمامه - تازاوا - ، محله مولوی، شهرک گلستان و بوستان، احمد آباد، جاده سلیمانی و شهرک لاله و سرچنار اثرات و پیامدهایی را با خود به همراه دارد که لزوم برنامه ریزی شهری را در این شهر می طلبد به طوری که برای بررسی موضوع فوق تحقیقی پیرامون مسائل مرتبط با حاشیه نشینی در شهر بانه انجام گرفته است که درصدد شناسایی و بررسی راهکارهای تعدیل حاشیه نشینی و پیامدهای آن در شهر بانه می باشیم.
معرفی برخی محلات حاشیه شهر بانه:
محلات حاشیه ای شهر بانه - احمد آباد، گلستان و مولوی، دمامه و ... - در ضلع شرقی محدوده خدمات شهری در امتداد شمالی- جنوبی شکل گرفت که جنوبی ترین آنها محله دمامه با مختصات طول جغرافیایی 45 54 29 وعرض جغرافیایی35 58 43 و شمالی ترین آن آحمد آباد با مختصات طول جغرافیایی 53 59 45 و عرض جغرافیایی36 0 26 با میانگین ارتفاع 1580 از سطح دریا قرار گرفته است.این محلات در راستای توسعه روستاهای اقماری شهر بانه شکل گرفته است که محلاتی همچون مولوی، عثمان آباد دارای
