بخشی از مقاله
چکیده :
انسان ها بنا بر فطرت خود، قلمروهایی را محدوده خصوصی خویش می دانند و در آن پناه می گیرند. در این پناه گاه امن خصوصی است که زندگی و حیات برای آنان میسر می شود و - انسانیت - معنا و مفهوم می یابد: شخصیت و آبرو، ناموس، خانه و محل کار و اموال از آن جمله اند. ورود خود سرانه و بی ضابطه به این قلعه مقدس در حکم کشتن افراد و فرو ریختن دیوار انسانیت آنان است.
توجه به حریم خصوصی به عنوان یکی از اساسی ترین مصادیق حقوق بشر، از توجه به شأن و منزلت انسانی و ارزشهای مبتنی بر انواع آزادی ها نشأت گرفته و امروزه به یکی از کانونی ترین مباحث در جامعه اطلاعاتی و یکی از مهم ترین مسائل حقوق بشر در عصر جدید تبدیل شده است. در این مقاله سعی شده است به بررسی ابعاد مختلف حریم خصوصی پرداخته شود لذا بعد از ارائه تعاریف و کلیاتی راجع به حریم خصوصی و حمایت از آن، جنبه های مختلف حریم خصوصی مورد بحث قرار گرفته است. و همچنین آراء و نظرات امام خمینی - ره - در آن آورده شده است.
1. مقدمه
حریم خصوصی مفهومی است زاده نوگرایی و تجدید نظر در روابط انسانی از یک طرف و مقاومت در برابر رفتارهای افراطی و قدرت مدارانه حکومتها از طرف دیگر. حریم خصوصی از یک دیدگاه برابر با تجدید و کاهش نفوذ حکومت در زندگی و روابط میان مردم و از دیدگاه دیگر مساوی آرمانهای بشر دوستانه و بطور خلاصه حقوق بشر می باشد. گرچه تفکیک حوزه خصوصی از حوزه عمومی قدمتی به درازای حیات انسانی دارد.
اما توجه فزاینده به قلمرو و اهمیت زندگی خصوصی و حفظ آن در برابر عوامل تهدیدکننده از مسائل عصر جدید است. دامنه حوزه خصوصی و گستره حوزه عمومی به بسیاری از عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بستگی دارد و با تغییر این عوامل قلمرو حیات خصوصی و عمومی دستخوش تغییر میگردد. یکی از مهمترین عوامل در تعیین دامنه این حوزه عامل فرهنگی به ویژه دین است - کدیور, ,1387ص - 50
.2 مفهوم حریم خصوصی
واژه های همچون حرمت، تحریم، حرام و إحرام و مشتقات آن، از مادهی »حرم« - حاء وراء ومیم - مشتق شدهاند وهمه به یک معنای کلی که همان منع و تشدید است بر می گردد. - احمد بن فارس بن زکریا،1404ق، ذیل ماده حرم - از مجموع کلمات اهل لغت چنین بدست میآید که حریم، در سه معنا و مفهوم نزدیک به هم بهکار می رود: ».1حریم به معنای آنچه نباید هتک شود«؛ ».2حریم به معنای آنچه مورد حمایت است«؛ ».3حریم به معنای ممنوعیت تماس.«
الف . حریم در اصطلاح فقهی
حریم در فقه نیز به معنای منع است یعنی چیزی که نزدیک شدن به آن برای غیر صاحبش ممنوع است. - مجلسی، 1406ق، ج6، ص - .241
ج.حریم خصوصی در اصطلاح حقوقی
حریم خصوصی آن بخش از زندگی هر انسان است که در آن از آزادی در برابر بازخواست و کیفر حقوقی، بر خوردار میباشد و هر گونه تصمیمگیری نسبت به آن، اطلاع، ورود و نظارت بر آنمنحصراً در اختیار اوست و مداخله دیگران در آن، یا دسترسی به آن، بدون اذن او مجاز نیست. - اسکندری، 1390، ص43؛ محسنی،1389، ص. - 17
.3 تاریخچه توجه به حق حریم خصوصی شخصی
پذیرش و شناخت حریم خصوصی به عنوان یک حق انسانی ریشه ای عمیق در تاریخ دارد . در انجیل ، اشارات بی شماری به این موضوع شده است و در قوانین یهود، از دیر باز پنهان ماندن مسائل شخصی از انظار دیگران ، رسمیت شناخته شده است.در چین باستان و یونان نیز ، مصونیت هایی در این زمینه وجود داشته است ».در سوگند بقرات که به سیصد سال قبل از میلاد بر میگردد پزشکان سوگند میخورند که رابطه آنها با بیماران محرمانه بماند.« موضوع حریم خصوصی در قرآن مجید و احادیث نبوی هم مورد توجه و تکریم فراوان قرار گرفته است در حالی که حریمک خصوصی در همه قوانین الهی وجود داتشته ، قوانین وضعی صدها سال است که به این موضوع توجه نشان داده اند.
در سال 1361 میلادی یکم قاضی انگلیسی حکم دستگیری کسانی را صادر کرد که دزدانه به خانه افراد نگاه و یا استراق سمع میکردند . کشورهای مختلف در طی قرون و اعصار ، با وضع قوانین مختلف از حریم خصوصی حمایت کردند ، از جمله در سال 1858 در فرانسه قانونی وضع شد که انتشار مسائل خصوصی را ممنوع کرد و برای حریم شکنان مجازاتهایی در نظر گرفت . اعلامیه جهانی حقوقی بشر که در سال 1984 منتشر شد میتوان شاخص مدرن حفظ حریم خصوصی در سطح بین المللی دانست که به طور خواس از حریم مکانی ارتباطی حمایت میکند. بنابراین ماده 21 این قانون : - حریم خصوصی ، خانواده ، خانه و مکاتبات ، آبرو و حیثیت افراد نباید مورد تعرض و مزاحمت واقع شود هر کس این حقوق دارد گه علیه چنین مزاحمت هایی مورد حمایت قرار می گیرد.
.4 عناصر حریم خصوصی
4-1 عنصر خصوصی
عنصر خصوصی بودن در ذات حریم خصوصی نهفته است؛ چون در غیر این صورت، عمومی خواهد شد و لذا اگر فردی امور مربوط به حریم عمومی را به درون فضای خصوصی زندگیش ببرد و انتظار عدم دخالت دیگران را داشته باشدقطعاً، انتظارش بجا نخواهد بود. در ذیل عناصر حریم خصوصی به اختصار مورد بررسی قرار می گیرد.
4-2 آزادی از محدودیت های حقوقی دیگر عنصر حریم خصوصی این است که در آن، انسان از قوانین و محدودیت های فقهی و حقوقی آزاد است و می تواند بر اساس نوع سلیقه و پسند خویش عمل نماید. البته این به معنای عدم وجود تکلیف فقهی در حریم خصوصی نیست؛ زیرا انسان در همه جا تکلیف دارد؛ اما این تکلیفی که در حریم خصوصی متوجه انسان است، امری است بین او و خدایش و علاوه بر اینکه اثرات وضعی کارهایش در این دنیا دامن گیر او خواهد شد، در قیامت نیز آثار تکلیفی آن دامنش را خواهد گرفت و در آنجا باید پاسخگوی اعمال و رفتار خویش در این دنیا باشد. اما نکته این است که نمی توان فردی را به سبب انجام یا ترک کاری در محیط خصوصی اش مورد بازخواست قرار داد.
4-3 استقلال انحصاری در تصمیم گیری حریم خصوصی چون محیطی است مربوط به شخص، طبیعی است که عواقب کارهایی که در آنجا صورت می گیرد، گریبان صاحب آن را خواهد گرفت. بر این اساس، هر گونه تصمیم گیری در حریم خصوصیمنحصراً، در اختیار فرد است و هیچ فرد حقوقی یا حقیقی دیگری نمی تواند برای آن تصمیم گیری نماید؛ مگر با درخواست فرد صاحب حریم.
4 - 5عدم جواز دخالت و نظارت دیگران بر آن همان طور که در توضیح عنصر قبل گذشت، چون حریم خصوصی مربوط به شخص است و او خود مستقلاً حق تصمیم گیری در مورد آن را دارد، بدیهی است که هیچ فرد حقوقی و یا حقیقی دیگری حق نظارت بر آن یا دخالت در آن را نخواهد داشت. 4-6 خفا یا محرمانه بودن آن و عدم جواز ورود به آن و یا اطلاع از آن، بدون اجازه چون انسان در حریم خصوص یاش آزاد است و می تواند به صورتی که سلیقه اش می پسندد زندگی کند و نیز چون حریم خصوصی، محیط راحتی و آسایش انسان استطبیعتاً، این محیط، محرمانه تلقی می شود و هر نوع سرک کشیدن به آن یا اطلاع یابی از آن، منوط به کسب مجوز از صاحب آن خواهد بود.
.5 قلمرو حریم خصوصی در آیات و روایات
5-1 اندیشه و عقیده و مصونیت آن از تفتیش اساسیترین عنصر در تشکیل شخصیت آدمی و رفتار او، عقیده است که بر مبنای تفکر، شکل میگیرد. به همین جهت، یکی از قلمرو »حریم خصوصی«حوزه »اندیشه و عقیده« است. این حوزه، جایی است که خداوند با همه عنایتی که نسبت به هدایت انسان دارد، اما هیچگاه نخواسته است آزادی و اختیار او راسلب نمایدواو را تحت فشار قرار دهد. بگو: حق از جانب پروردگار شماست، و هر کس خواهد پس ایمان آورد، و هر کس خواهد پس کفر ورزد. تفتیش عقیده بر اساس مبانی دینی،حقوق بشر و قوانین اساسی کشورهای مختلف ممنوع است. زیرا عقیده یکی از جلوههای روشن حریم خصوصی است. بدین جهت،مورد حمایت قراردادن افکاروعقاید انسانها،حمایت ازحریم خصوصی است .
البته باید توجه داشت که داشتن اندیشه و عقیده، با بیان و نشر آن، فرق میکند. آنچه جزء حریم خصوصی است، داشتن اندیشه و عقیده است، نه بیان و نشر آن؛ یعنی کسی حق ندارد دیگری را تحت فشار قرار دهد و او را به افشای عقیدهاش وادار نماید، یا او را مجبور کند تا دست از عقیده باطلش بردارد؛ چون این جزء حوزه شخصی و حریم خصوصی اوست و شخص در این حوزه آزاد است. اما بیان و نشر اندیشه، جزء حوزه و حریم عمومی است. از این رو در جامعه اسلامی، اجازه بیان و نشر افکار و عقاید باطل را به صاحبان آن نمی دهند؛ زیرا در واقع، نوعی تجاوز به حریم دیگران است و راه رشد آنان راسدّ میکند.
- اسکندری، صص206 -208؛ محسنی، ص - .92 5-2 منزل و خلوت افراد منزل یکی از مصادیق و حوزههای حریم خصوصی افراد است که باید از دید و نظارت دیگران مصون باشد.»منظور از »منزل« هر مکانی است که شخص آن را به عنوان محل خلوت و استراحت و انجام امور شخصی و خانوادگی خود انتخاب کرده است و این انتخاب او با قوانین مغایر نیست. بر این اساس، انواع خانهها، چادرهای مسکونی، اتاق های اختصاصی هتلها، مهمانسراها، خوابگاها و اتاقهای استراحت بیمارستانها از مصادیق منزل به شمار میروند.« - انصاری، 1386، ص - .157
