بخشی از مقاله
-1 چکیده
گاهی اصحاب دعوا برای اینکه به اختلاف خویش پایان بدهند - چه در دادگاه و چه در خارج از دادگاه - به صلح و سازش، روی آورده و سپس از دادگاه میخواهند که سازشنامه منعقده فی مابین آنها را تثبیت نموده و رسمیت بخشد. در این صورت دادرس دادگاه موضوع سازش و شرایط آن را به ترتیبی که واقع شده است در صورت مجلس منعقد نموده و به امضای طرفین و خود میرساند، سپس ختم رسیدگی را اعلام و مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می نماید.
مفاد گزارش اصلاحی صادره از ناحیه دادگاه نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام آنها نافذ و معتبر بوده و همانند احکام دادگاه ها به موقع به اجرا گذاشته میشود. لذا از منظر اصول آیین دادرسی ایران هر چند سازش عقد صلحی است که صرفاً براساس توافق اصحاب دعوا موجودیت پیدا میکند لیکن پس از ثبت آن توسط مقام قضایی لازم الاجرا گردیده و مشمول قاعده اعتبار امر قضاوت شده و فراغ دادرس است و ذی نفع می تواند از طریق سیستم قضایی الزام مستنکف را به اجرای مفاد گزارش اصلاحی بخواهد.
-2 مقدمه
در عصر حاضر نظم و قانون پذیری یک اصل بدیهی زندگی جمعی است. همچنین سرعت حل و فصل اختلاف رکن مهمی در نظم آفرینی و توسعه عدالت اجتماعی دارد. غالباً روابط کاری و مصالح آینده طرفین ایجاب می کند که اختلافات آنها در محیطی توام با همکاری جمعی و تفاهم حل و فصل شود. در حالی که حل و فصل اینگونه اختلافات در دادگاهها به روابط کاری و آتی آنان لطمه جدی و غیر قابل جبرانی وارد ساخته و آنها را در حالت درگیری و نزاع باقی میگذارد.
همچنین حل و فصل اینگونه اختلافات از طریق سیستم قضایی حکومتی و توسط قضات منتخب دولت، صرفنظر از اینکه هزینه گزافی را بر دوش دولتها تحمیل میکند، منجر به تراکم کار و انباشته شدن پرونده ها در دادگاه ها و کاهش دقت و سرعت در رسیدگی گردیده و نهایتاً نارضایتی اصحاب دعوا را به دنبال خواهد داشت. از اینرو با توجه به مضیقههای توسل به دادگستری حکومتی، اهمیت مراجعه به روشهای غیر ترافعی حل و فصل اختلافات بیش از پیش نمایان می گردد.
لذا شناسایی و ترویج شیوههای غیر قضایی حل و فصل اختلافات عامل مؤثری در حل مشکلات عدیده دستگاه قضایی کشور و مردم خواهد بود. یکی از مؤثرترین شیوههای مسالمت آمیز حل و فصل اختلاف و ترویج عدالت در جامعه که قران کریم و فقه اسلامی نیز بر آن تاکید فراوان دارد، شیوه صلح و سازش اصحاب دعوا است. هم در آیات قران کریم بر این اصل تاکید شده است که » والصلح خیر« و هم در روایات دعوت به صلح، فراوان آمده است.
سؤال اصلی که این پژوهش در به دنبال پاسخگویی آن می باشد این است که مبنا، ماهیت و آثار حقوقی مترتب بر سازش از منظر اصول آیین دادرسی و حقوق موضوعه ایران چیست؟ سؤالات فرعی تحقیق نیز بدین شرح میباشد: آیا سازش در مقررات حقوق موضوعه ایران به عنوان یکی از مکانیسمهای حل و فصل اختلاف به رسمیت شناخته شده است؟ آیا تحقق سازش منحصراً به اراده طرفین بستگی دارد یا دادگاه هم در تحقق آن نقش دارد؟
روش تحقیق
در این پژوهش با توصیف و تحلیل مبانی و ماهیت سازش اصحاب دعوا به عنوان یکی از مؤثرین روشهای غیرترافعی حل و فصل اختلافات و با درنظر گرفتن اهداف و فرضیه ها، منابع مختلف مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته و اطلاعات لازم را از آنها استخراج گردیده است. در انجام این پژوهش از منابع کتابخانه ای و همچنین از سایت های اینترنتی معتبر استفاده شده است. فصل اول تحت عنوان کلیات و مفاهیم بنیادین، به مباحث پایهای همچون تاریخچه ترویج شیوههای مسالمت آمیز حل و فصل اختلاف و شناسایی ماهیت و مفهوم نهاد سازش اختصاص یافته است. در فصل دوم به بررسی انواع و اقسام سازش و نحوه تنظیم سازشنامه و نهایتاً صدور گزارش اصلاحی پرداختهایم؛ و در فصل سوم نیز آثار حقوقی سازش اصحاب دعوا مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
یکی از شیوه های مؤثر حل وفصل غیرقضایی اختلافات، سازش اصحاب دعوا است. این روش از جمله طرق دائمی سقوط دعوی بین طرفین می باشد . قانونگذار ایران فصل نهم قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 را به سازش و درخواست آن اختصاص داده است؛ لیکن این قانون هیچ گونه تعریفی از نهاد سازش ارائه نداده است. با این وجود سازش در منابع واژه نگاری فارسی به معنای سازگاری، صلح و آشتی، حسن سلوک و اتفاق و پیوستگی تعریف گردیده است - جعفری لنگرودی، . - 1386 از نظر اصطلاحی نیز سازش عبارت است از توافق دو طرف در دادگاه یا خارج از دادگاه برای فیصله دادن به منازعه بین خود - معاونت آموزش قوه قضائیه،. - 1386 طبق قانون آیین دادرسی مدنی، سازش اصحاب دعوی در هر مرحله از رسیدگی قابل پذیرش خواهد بود.
سازش ممکن است در دادگاه یا خارج از دادگاه واقع شود. ماده 180 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب1379 اعلام میدارد: »سازش بین طرفین یا در دفتر اسناد رسمی واقع می شود یا در دادگاه و نیز ممکن است در خارج از دادگاه واقع شده و سازش نامه غیر رسمی باشد.« معمولاً اختلافات مردم ابتدا به شکل دعوی در دادگاه صلاحیتدار مطرح می شود؛ سپس در مراحل دادرسی با مداخله ریش سفیدان، معتمدین مجرب، وکلای طرفین و یا توسط خود اصحاب دعوا زمینه اصلاح فراهم میگردد. تراضی طرفین دعوی بر فیصله نزاع معین در دادگاه با دخالت دادرس دادگاه انجام میگیرد؛ و سازشنامهای که به این ترتیب تنظیم می شود، ماهیت یک سند رسمی صلح را داشته و مانند هر عقدی، فقط بین طرفین و قائم مقام آنان لازم الاتباع است.
صلح و سازش حاصله بین طرفین، از عقود تشریفاتی محسوب میشود. برای اینکه صلح مورد نظر اعتبار سند رسمی قضایی را بدست آورد، طرفین حتماً باید پس از وقوع سازش و تنظیم سازش نامه در دادگاه حاضر، و به مفاد آن اقرار نمایند. از طرف دیگر اگرچه تشریع صلح برای قطع خصومت و نزاع بین مردم است، لکن اختصاص به این مورد ندارد و مشروط نیست به این که مسبوق به نزاع و خصومت باشد. بنابراین تشریع صلح به منظور رفع خصومت منافاتی با تعمیم آن به موارد دیگر ندارد - بروجردی مبنا سازش توافق و تراضی طرفین است. و در خصوص ماهیت سازش مؤلفین حقوقی دو نظریه متفاوت ارائه دادهاند.
عدهای معتقدند سازش میان طرفین در حقیقت نوعی قرار داد خصوصی است و در صورتی قابل اجرا است که مخالف صریح قانون آمره یا اخلاق حسنه نباشد. این مطلب از مواد 10و 975 قانون مدنی نیز به دست میآید. بنابراین اگر طرفین توافق خلاف قواعد آمره را ملاک سازش قرار دهند چنین سازشی باطل و بیاثر است. در حقیقت سازش تابع قواعد عمومی قراردادها است - مهاجری، . - 1378 لیکن عموم حقوقدانان معتقدند که ماهیت سازش طرفین، عقد صلح است.
همچنان که فرهنگستان ایران در خرداد ماه 1384 واژه »سازش « را در برابر صلح قرار داد - دهخدا، . - 1377 در لسان العرب نیز »صلح«، اسم مصدر و به معنای مصالحه و سازش دو قوم با یکدیگر آمده است. از منابع احکام صلح در فقه شیعه نیز به خوبی استنباط میشود که عقد صلح به همین معنی در قرآن و سنت آمده است - کاتوزیان، . - 1376 از لحاظ فقهی نیز صلح یکی از عقود شرعی است که به منظور توافق بین دو نفر بر ا مری مانند تملیک عین، منفعت، اسقاط دین یا حق، به رایگان یا در مقابل عوض انجام میگیرد. حسب قول مشهور فقها صلح عقدی است.
