مقاله حمایت از حریم خصوصی در فضای سایبر از منظر حقوق ایران در پرتو اسناد بین المللی

بخشی از مقاله

چکیده

حقّ خلوت، یا به تعبيری حریم خصوصي افراد، در زمرهی یکي از مصادیق حقوق اساسي به شمار ميرود که با حفظ مقام انسان ودیگر ارزش هایي که کرامت انسان را به ارمغان ميآورد، ارتباط تنگاتنگ دارد. این که هرکس حقّ داشته باشد آزادانه در خلوت خود براطّالعات مربوط به امور زندگي اش کنترل داشته باشد عوماندسترسي دیگران به این اطّالعات گردد وخودش تصميم بگيرد تا چه حدّ از اطّالعاتش را در اختيار دیگران قرار دهد.امروزه ، با ظهور فنآوریهای اطّالعاتي وارتباطي، پيدایش وگسترش رسانههای جدید و نيز توسعه ی فضای سایبر، امکان نقض حریم خصوصي اشخاص در این حوزه تسهيل شده ودغدغهها ونگرانيهای جدّی ایجاد کرده است. حال سؤال این است که با توجّه به نوظهور بودن چنين فضایي، آیا از نظراسنادبين المللي وحقوق ایران، حریم خصوصي در این فضا قابل حمایت است؟

تقریباً،تمام اسنادی که تاکنون درباره ی حقوق بشر به تصویب مراجع بين المللي رسيده است براین نکته اتّفاق نظر دارندکه بشر از حقوق وآزادی هایي برخوردار است که بایدالزاماًوبه گونه ای مؤثّر از آن حمایت شود از جمله ی این حقوق ،حقّ برحریم خصوصي مي باشد احترام به حریم خصوصي افراد در بسياری از اسناد بين المللي ومنطقه ای حقوق بشر مورد تأکيد قرارگرفته است .درنظام حقوقي ایران نيزحریم خصوصي اگرچه، به صورت مشخّص موردحمایت واقع نشده است ليکن ،مصادیق حریم خصوصي موردتوجّه قرارگرفته است. لذا، مقاله ی حاضر در تالش است تا حمایت از حریم خصوصي اشخاص در فضای سایبر را از منظر اسنادبين المللي وحقوق ایران مورد تبيينوبررسي قرار دهد.
واژگان کلیدی:حقّ خلوت،فضای سایبر،  فناوری اطّالعات، حریم خصوصي

مقدمه

حریم خصوصی بخش مهمّ وعمدهای از زندگی هر فرد را تشکیل میدهد.حقّ انسان به تنها بودن وبا خود بودن، به وسیله ی دیگران مورد احترام قرار گرفتن وبه دور از چشم ونگاه کنترلکننده ی دیگران ورها از تجسّس وتفتیش دیگران زیستن حقّی است که لازمه ی یک شخصیّت مستقلّ به شمار میآید وهمه ی انسانها بر مبنای وجدان وسرشت آدمی، نقض حریم خصوصی را زشت وآن را محکوم مینمایند. - رحمدل: 1384، - 120 در سالهای اخیر، با ظهور فنآوریهای نوین وتوانایی دستیابی به مکاتبات الکترونیکی، مکالمات ومبادلات الکترونیکی ویا مطالب ذخیره شده در رایانهها موضوع تأثیر تکنولوژی برخلوت افراد به موضوع بسیار مهمّی تبدیل شده است. این فن آوری به جای آن که وسیله آرامش باشد ،به ابزاری تبدیل شده که آبرو وحیثیّت افراد را تهدید می کند.فیلم های منتشرشده در اینترنت وبلوتوث تلفن های همراه ،ورود به حریم خصوصی ازطریق دوربین های پیشرفته ی دیجیتالی و...که خصوصی ترین روابط افراد را به نمایش می کشندوحتّی می توانند به فروپاشی خانواده ها منجر شوند . - آقابابایی-عباسی،35، - 1389

با این حال در دنیای مدرن باپیشرفت فناوری اطّلاعات وارتباطات، افراد وارد فضایی میشوند که اطّلاعاتشان از هیچ دستبرد یا تعدّی در امان نیست. بنابراین، امنیّت همواره به عنوان یکی از خواستهای اساسی بشر مورد توجّه بوده است. توسعه ی فضای مجازی در زندگی بشر باپیامدهای منفی ومثبت همراه بوده است .یکی از بدترین پیامدها ،به خطرانداختن حریم خصوصی افراد ویکی از بهترین آن ها ،تسهیل وتسریع ارتباطات وتبادل اطّلاعات است. - شکرخواه،35، - 1390با توجّه به اینکه فضای مجازی از موضوعات نوظهور میباشد آیا بحث حریم خصوصی در چنین فضایی قابل بررسی وتبیین می-باشد؟واین که آیا اساسا رعایت حریم خصوصی واجب است یا خیر؟با پیشرفت تکنولوژی اطّلاعات وارتباطات در عصر جدید، محیط تازهای مطرح گردیده است که به آن فضای مجازی میگویند. با ورود این فضا به حیطهی کلیّهی عالیّتف های بشری، آنها را تحت تأثیر قرار داده وبه خوبی پیداست که وجود ناامنی در این فضا زمینهساز انتقال این ناامنی به حفاظت از دادهها نیز خواهد شد.

برای همین است که در عصر حاضر مسئلهای به نام حریم خصوصی درجامعه ی اطّلاعاتی یا همان فضای سایبر مطرح شده است. که از آن به عنوان حمایتاز دادهها تعبیر میشود. برای حمایت از حریم خصوصی در فضای سایبر می توان به دوسند مهمّ بین المللی از جمله میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی وکنوانسیون اروپایی حقوق بشر در این زمینه اشاره کرد.در نظام حقوقی ایران نیزحمایت از حریم خصوصی در فضای مجازی در برخی اصول قانون اساسی مورد توجّه قرارگرفته که از جمله می توان به اصول 25،23،22،اشاره کرد ودر برخی قوانین عادّی نیز اگرچه به صراحت از حریم خصوصی نام نبرده اند امّا ،احکامی که در آن ها پیش بینی شده با حمایت از حریم خصوصی ارتباط دارد. براین اساس ،موضوع در دو مبحث حمایت از حریم خصوصی در فضای سایبر از منظر اسناد بین المللی وحقوق ایران مورد بررسی وتحلیل قرار میگیرد.

-1حمایت از حریم خصوصی در فضای سایبری ازمنظر اسناد بین المللی

حریم خصوصی ازجمله ی مهمّ ترین حقوق فردی در دوران مدرن به شمار می رود0هرانسانی نزدخویش اطّلاعاتی داردکه مایل نیست دیگران از آن مطّلع شوند؛اگراین اطّلاعات به نوعی مربوط به خود شخص باشد حریم خصوصی آن شخص محسوب می شود. - شهریاری:1386، - 111حقّ حریم خصوصی ازحقوق بنیادین واوّلیّه ی انسان است،به طوری که در هیچ نظام حقوقی ای نه تنها این حقّ مورد غفلت واقع نشده ،بلکه در بسیاری از کشورها از زمره ی حقوق اساسی ودر برخی متون بین المللی ،جزو حقوق بشر قلمدادشده است.به دنبال پذیرش اعلامیّه ی جهانی حقوق بشر در سال 1948ومادّه ی 12که مستقیماًدر رابطه با موضوع حریم شخصی است وشروط مشابهی در قرارداد بین المللی حقوق مدنی وسیاسی وکنوانسیون اروپادر مورد حقوق بشرآمده است. - مارک 1380:، - 161اعلامیّه ی جهانی حقوق بشر در مادّه ی3چنین می گویدهرفردی" حقّ زندگی،آزادی وامنیّت شخصی دارد"

ودر اصل 12نیزآمده است"نبایددر زندگی خصوصی امورخانوادگی ،اقامتگاه یامکاتبات هیچ کس مداخله های خودسرانه صورت گیردیا به شرافت وآبرو وشهرت کسی حمله شود، دربرابر چنین مداخله هایی برخورداری از حمایت قانون حقّ هرشخصی است. - گلن،:1378صص91الی - 92 هم چنین مادّه ی 17میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی به حقّ حریم خصوصی پرداخته وسعی کرده است که با اعلامیّه ی جهانی حقوق بشر بیشتر همگام وهمسو باشد.مادّه ی مذکور می گوید:".1 در زندگی شخصی،خانواده ،منزل یا ارتباطات هیچ کس نباید خودسرانه یا غیرقانونی مداخله شودیاآسیب ولطمه ی غیرقانونی به آبرو یا حیثیّت او وارد آید. .

2هرکس در برابر چنین تعرّض یا آسیبیحقّ دارد از حمایت های قانونی برخوردار شود"درمادّه ی مذکور ،مداخله در حریم خصوصی اشخاص،خانواده ،مسکن وارتباطات آن ها در صورتی که این مداخله خودسرانه یاغیرقانونی باشدممنوع اعلام شده است.به کاربردن کلمه ی "غیرقانونی"در بند1وشناسایی حقّ"تحت حمایت قوانین بودن رد برابر تعرّض به حریم خصوصی"در بند2مادّه ی مذکور ،نشان دهنده ی این نکته است که باید در برابر هرنوع اختیار نسبت به صدور مجوز مداخله در حریم خصوصی دیگران حمایت هایی وجود داشته باشد. - انصاری، - 56:1391 علاوه بر اسناد فوق که به طور عامّ بر حمایت از حریم خصوصی تأکید دارند مقرّرات بین المللی دیگری وجود دارد که بر حمایت ویژه از حریم خصوصی تأکید دارند که به برخی از آن ها در اینجا اشاره می شود:

-1-1کنوانسیون اروپایی حقوق بشر

مادّه ی 8کنوانسیون اروپایی حقوق بشر مقرّر می دارد".1هرکس نسبت به حریم خصوصی وخانوادگی ،منزل وارتباطات خود واجد حقّ است..مقامات2 دولتی حقّ هیچ گونه مداخله در اعمال حقّ مذکور را ندارند مگر مطابق با احکام وقوانین ودر صورتی که مداخله ی آن ها در چارچوب جامعه ی مردم سالار برای امنیّت ملّی ،سلامت عمومی یارفاه اقتصادی کشور،پیشگیری از بی نظمی یا جرم ،حمایت از بهداشت واخلاق یا برای حمایت از حقوق وآزادی های دیگران ضروری باشد"و نکته درتفسیر مادّه ی مذکور اهمیّت اساسی دارد :نخست آن که دلایلی که برمبنای آن ها می توان در حریم خصوصی افراد مداخله کرد در بند دوّم ماده ی 8 به نحو حصری پیش بینی شده است.بنابراین ،مداخله در حریم خصوصی تنها در صورت وجود یکی از دلائل زیرمجاز است:

.امنیّت1 ملّی

.2سلامت عمومی

.3رفاه اقتصادی کشور

.4جلوگیری از بی نظمی

.5پیشگیری از جرم

.6حمایت از سلامتی

.7حمایت ازاخلاق حسنه

.8حمایت از حقوق وآزادی های دیگران دوم آن که، علی رغم وجود هر یک ازدلائل فوق،مداخله درحریم خصوصی مشروع نیست ورعایت سه شرط دیگر
نیزلازم است.

.1مداخله باید مطابق با قانون صورت بگیرد

.2هدف مداخله بایدمشروع باشد

.3مداخله بایددر جامعه ای مردم سالاربرای دستیابی به اهداف مذکورضروری باشد.دیوان اروپایی حقوق بشر در یکی از آرای خور معنای دقیق عبارت"مطابق با قانون بودن"را مشخص کرده است.حکم دیوان تصریح می کندکه عبارت مذکور نه تنها حاکی از آن است که در حقوق ملّی کشورها باید قانونی در این باره وجود داشته باشد ،بلکه کیفیت قانون نیز باید مطلوب باشد.بنابراین،مداخله در حریم خصوصی افراد باید تنهابه حکم مقرّرات قوانین ملّی مجاز اعلام شود.این