بخشی از مقاله
حسابداري مسئوليت اجتماعي
چکيده
بيترديد جامعه به طور کلي از سازمان ها انتظار دارد که با مسئوليت اجتماعي واقعي عمل کنند. در واقع تقاضاهاي جامعه و فضاي اقتصادي به گونه اي است که از سازمان ها انتظار ميرود مسئوليت اجتماعي را به معناي گسترده اي در ارزش ها و فعاليت هاي روزانه شان منظور دارند.اگر بدانيم که مديريت در برابر چه کساني مسئوليت دارد، مسائل اصلي در مسئوليت اجتماعي بهتر درک ميشود. دانشمندان کلاسيک معتقدند که مديريت در برابر مالکان و سهامداران مسئوليت دارد. نوانديشان ميگويند مديران در برابر گروهي که از تصميمات و اقدامات سازمان تأثير ميپذيرند، مسئوليت دارند؛ يعني ذينفعان به منظور تشخيص نوع مسئوليت اجتماعي در برابر ذينفعان ، بايد ذينفعان يک سازمان شناخته شوند. مديران سازمان هاي موفق ، نوعاً انواع مختلف ذينفعان را دارند: سهامداران يا مالکان سازمان ، عرضه کنندگان ، وام دهندگان ، سازمان هاي دولتي، کارکنان ، مصرف کنندگان و جوامع محلي و همچنين کل جامعه . در اين مقاله با مروري بر تاريخچه حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي ، به توصيف مفهوم آن به عنوان بخشي از دانش حسابداري و اهداف آن خواهيم پرداخت . همچنين به مزايا و مشکلات اجراي سيستم حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي و معيارهاي موجود براي تفکيک هزينه هاي اجتماعي از هزينه هاي اقتصادي واحد تجاري،اشاره خواهيم داشت .
کليد واژه ها : مسئوليت هاي اجتماعي ، حسابداري اجتماعي ، گزارشگري اجتماعي .
مقدمه
رشد و توسعه صنايع ، واحدهاي تجاري و کارخانه ها همگام با ايجاد و تکامل نهادهاي اجتماعي ، تحول در تشکيلات دولتي و سرانجام ، تحول در اخلاق ، به تدريج تعهدات و الزاماتي را به عهده واحد تجاري گذاشته که پيش از اين ، چنين تحولاتي به اين شدت رسمي و قانوني نشده بود. ييک از پيامدهاي اين رشد و توسعه صنعتي ، ظهور پيوند اقتصاد با اخلاق و سياست و تأثير متقابل مسائل اقتصادي و اخلاقي و ارزشهاي اجتماعي با يکديگر است . همچنين با توجه به پيچيده شدن ارتباط شرکتهاي موجود در جامعه با يکديگر و همچنين با دولت و افراد حاضر در جامعه شرايطي به وجود آمد که شرکتها مي بايست نه تنها به ذينفعان بلکه به آحاد مردم پاسخگو باشند. بدين ترتيب مديريت واحدهاي تجاري ديگر صرفاً افزايش سودآوري و توليد کالا را تنها هدف خويش ندانسته بلکه موضوعات ديگر همچون پرداخت حقوق عادلانه به کارگران ، رعايت کت يفي و بهاي توليدات ، آلودگي محيط زيست و ساير مسائل اخلاقي، سياسي، نژادي و اجتماعي را نيز بايد رعايت کنند. تحت تأثير اين تحولات ، چگونگي ارزيابي عملکرد و معيارهاي آن دگرگون شده و از چارچوب محدود اقتصادي فراتر رفته و معيارهاي عملکرد اجتماعي که مبناي ارزيابي عواقب و تأثيرات اجتماعي فعاليت هاي اجتماعي است ، پديدار شده است .
تاريخچه حسابداري اجتماعي
شروع حسابداري اجتماعي به اوايل دهه هفتاد ميلادي برمي گردد بگونه اي که اولين مقاله با اهميتي که اين زمينه نوشته شد، در سال ١٩٧٠ بوده ست (چري، ١٩٧٨: ١٦)١. شروع حسابداري اجتماعي برابر شد با پيشرف يکباره آن بگونه اي که در همان اوايل مقالات زيادي در اين زمينه نوشته شد و کارهاي تحقيقي زيادي صورت گرفت که در زير به برخي از اين موارد اشاره خواهد شد. البته شايد بتوان علت اين گسترش يکباره را گستردگي زياد حسابداري اجتماعي و در نظر گرفتن تاثير سازمان بر محيط طبيعي در اين حسابداري دانست (چري، ١٩٧٨: ١٦) و (ريچموند و همکاران ، ٢٠٠٣: ٣٠٩). همان طور که در بالا گفته شد دهه هفتاد ميلادي دوره فعال در توسعه و استفاده از گزارشگري اجتماعي بوده است . پژوهشگران در آن دهه روشهاي حسابداري و حسابرسي اجتماعي شرکت را توسعه دادند. از جمله مطالعات دهه ٧٠ مي توان به لينوز٣(١٩٧٢-١٩٧٣) ريموند باور و دان اچ فن (١٩٧٢) ٤ويليام فردريک و ... اشاره نمود. دراين دوره شرکت هايي همچون جنرال موتورز و بانک آمريکا گزارشگري اجتماعي را تجربه کردند برخلاف دهه ٧٠، در دهه ٨٠ شاهد ادامه گزارشگري اجتماعي نبوديم وگزارشگري اجتماعي از سوي تعداد کمي از شرکتها مورد توجه قرار گرفت . دلايل زيادي وجود داشت که گزارشگري اجتماعي دردهه ٨٠ کاهش يافت ؛ ييک از اين دلايل اين بود که مزيت تجاري دراين دهه بر فشار بر گزارشگري مالي غالب شده بود. اين روند در دهه ٩٠ نيز تکرار شد و گزارشگري اجتماعي کاهش يافت . البته در اين دهه گزارشگري زيست محيطي گسترش يافت . طي اين سالها محيط زيست و توجه به آن اهميت زيادي پيدا کرد، گروههاي مختلف طرفدار اجتماع و حامي محيط زيست شرکتها را عامل اصلي تأثيرگذار برروي محيط زيست معرفي کردند و بطور جدي خواستار اين موضوع شدند که شرکتها در مقابل فعاليتهايي که انجام مي دهند و اين فعاليت ها برروي محيط زيست تأثير مي گذارد، بايد پاسخگو باشند و اثرات اجتماعي و زيست محيطي که فعاليتهاي آنها به دنبال دارد را بطور شفاف افشا کنند. اين موضوع کم کم در پژوهش هاي محققان تجربي مدنظر قرار گرفت و اهميت آن در پژوهش هايي که انجام مي دادند، متجلي شد به نحوي که اصطلاح حسابداري اجتماعي به اصطلاح حسابداري زيست محيطي و اجتماعي تبديل شد.
مفهوم حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي:
آرا و نظرات مختلفي در رابطه با مفهوم حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي و همچنين وجه تسميه آن وجود دارد. از نظر مفهوم ، گروهي آن را بخشي از حسابداري مالي ميدانند و اجراي آن را با گسترش دامنه حسابداري مالي امکانپذير مي دانند و يا به عبارتي از نظر اين گروه حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي تنها گسترش ساده اي از نقش حسابداري سنتي است . در حالي که گروه غالب عقيده دارند که سيستم حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي، اصول ، قواعد و مفاهيم خاص خود را دارد ، به گونه اي که مي توان آن را يک موضوع کاملا جداگانه مانند حسابداري مديريت ، حسابداري بهاي تمام شده ، حسابداري دولتي و غيره دانست که هدف آن مواجهه با مسائل
اجتماعي زير است :
١-ارزيابي تاثير اجتماعي فعاليتهاي واحد تجاري؛
٢-اندازه گيري هزينه ها و تعهدات اجتماعي واحد تجاري؛
٣-اندازه گيري منافع اجتماعي واحد تجاري؛
. ٤-فراهم آوردن يک سيستم اطلاعاتي درون و برون سازماني که در امر ارزيابي تاثيرات اجتماعي واحد تجاري کمک کند
از جنبه تعريف مفهوم حسابداري مسئوليتهاي اجتماعي، بايد گفت که تعاريف متفاوتي از سوي صاحبنظران و انديشمندان ارائه شده است که مهمترين و رايجترين آنها به شرح زير است :
حسابداري اجتماعي را مي توان در ارتباط با اطلاعات منتشره توسط يک سازمان که به طرفهاي ذينفع امکان مي دهد تا عملکرد سازمان را در مواجهه با مسائل اجتماعي ( مثبت و منفي ) ارزيابي کند ، تعريف کرد .(جعفري ١٣٧٢).
»رابينسون ١» درهمين رابطه مي گويد: «مسئوليت اجتماعي يکي از وظايف و تعهدات سازمان درجهت منتفع ساختن جامعه است به نحوي که هدف اوليه سازمان يعني حداکثر کردن سود را صورتي متعالي ببخشد.
«کيث ديويس » ٢معتقد است که : «مسئوليت اجتماعي يعني نوعي احساس تعهد به وسيله مديران سازمانهاي تجاري بخش خصوصي که آن گونه تصميم گيري نمايند که در کنار کسب سود براي موسسه ، سطح رفاه کل جامعه نيز بهبود يابد. محيط تجاري کنوني فرصت ها و مخاطراتي را براي حسابداري و حسابداران به وجود آورده است . با افزايش اهميت مسائل محيطي، مسئوليت هاي اجتماعي ، مديريت ريسک و گزارشگري ، حرفه ي حسابداري بايد تغيير کند. (کرنجي و ناپير،٢٠١٠). حسابداري مسئوليت اجتماعي فرايند گردآوري،اندازه گيري و گزارش معاملات و تاثيرات متقابل اين معاملات بين واحدهاي تجاري و جامعه ي پيراموني است . حسابداري مسئوليت اجتماعي از طريق اندازه گيري و گزارشگري تاثيرات متقابل واحد تجاري و جامعه ي پيرامونش ، ارزيابي از توان ايفاي تعهدات اجتماعي را امکان پذير مي سازد(جعفري،١٣٧٢). ماتئوس ٤(١٩٩٣) حسابداري مسئوليت اجتماعي را اين گونه تعريف کرده است : افشاي داوطلبانه ي اطلاعات (کمي و کيفي) که طيف وسيعي از مخاطبان را تحت تاثير قرار مي دهد. حسابداري مسئوليت اجتماعي بايد شامل افشاي اطلاعات به ذينفعان ، ارائه ي بازخورد به مديريت يا پيشرفت طرح هاي زيست محيطي باشد(ديگان و رانکين ،١٩٩٧) .
ارتباط ميان عملکرد اقتصادي سازمان هاي تجاري و رفاه اجتماعي، در هسته ي مرکزي حسابداري اجتماعي نهفته است ( رهاله وشرياري،٢٠٠٨). ٦ گفتني است ، از آن جا که بخش اعظم اطلاعات حسابداري مسئوليت هاي اجتماعي ماهيت غير مالي دارد،اين اطلاعات به جاي آن که بخشي از گزارش اصلي باشند ، معمولا در بخش يادداشت توضيحي گزارش هاي سالانه يافت مي شود(نيک
اهداف حسابداري اجتماعي :
قرارداد واحد تجاري و محيط يرامون آن دو کار مهم را براي واحد تجاري به دنبال دارد:(جعفري ، ١٣٧٢).
١-توليد و ارائه کالا و خدمات سودمند براي جامعه ( کارکرد توليدي
) ٢-توزيع عادلانه امکانات اقتصادي ، اجتماعي و سياسي بين گروههاي اجتماعي (کارکرد توزيعي
با توجه به اين دو کارکرد راماندان ١ ( ١٩٧٦) سه هدف را براي حسابداري اجتماعي عنوان کرد:
١-تعيين و اندازه گيري خالص انتفاع و مشارکت اجتماعي واحد تجاري طي دوره مالي و از طريق محاسبه هزينه ها و منافع اجتماعي واحد تجاري .
جاري واحد تجاري با اولويت ها و معيارهاي تجاري. تعيين ارتباط راهبرد و عمليات ٢-
٣-ارائه اطلاعاتي در مورد هدف ها، سياست ها و برنامه هاي اجتماعي واحد تجاري از نظر گزارشگري برون سازماني و تامين نيازهاي اطلاعاتي استفاده کنندگان .
اهداف اول و دوم به تعيين و اندازه گيري تاثيرات متقابل معاملات اجتماعي واحد تجاري و جامعه و ارزيابي عملکرد اجتماعي واحد تجاري تاکيد دارند. هدف سوم به نحوه ي گزارشگري اجتماعي و تاثير آن بر تصميم گيري هاي استفاده کنندگان اشاره دارد.
حوزه هاي حسابداري مسئوليت هاي اجتماعي
رهاله و شرياري ٢(٢٠٠٨)،فعاليت هاي اجتماعي شرکت هايي را که حسابداران در آن ها فعاليت مي کنند به چهار گروه تقسيم کردند:
١- در زمينه ي کارکنان : شامل آثار فعاليت هاي سازمان بر کارکنان آن مي شود،به عنوان منابع انساني که در دست يابي سازمان به اهداف آن کمک مؤثري مي کنند.
٢-در زمينه محيط زيست : فعاليت هاي اجتماعي به منظور کاهش آثار منفي فعاليت هاي سازمان بر محيط زيست .
اين فعاليت ها براي نگهداري و محافظت از محيط پيرامون و منابع طبيعي طراحي شده اند. با توجه به خسارات وارده به محيط زيست توسط آب ،هوا و خاک آلوده و آلودگي صوتي،اين يکي از مهمترين ابعاد حسابداري مسئوليت هاي اجتماعي است .
٣- در زمينه ي حمايت از مصرف کننده : شامل فعاليت هايي است که هدف آن ها دستيابي به رضايت مشتري و حفاظت از منافع آن هاست .(ايمني محصولات ،اعتبار تبليغات ،ارائه ي اطلاعات کافي درباره ي محصول در زمينه ي روش ها و محدوديت هاي استفاده ، خطرات مربوط و مدت اعتبار).
٤-در زمينه ي جامعه : شامل فعاليت هايي است با هدف کسب منافع عمومي ،همانند استخدام افراد معلول ،آموزش دانشجويان ،ايجاد مهد کودک براي کودکان در منطقه ،کمک به برنامه هاي سلامتي و گسترش حمايت از جوامع خيريه .هدف کلي کمک به توسعه و رفاه جامعه است .
